Instytucje finansowe

Instytucje finansowe to podmioty, które działają w sektorze finansowym. Zgodnie z definicją zawartą w słowniku finansów i bankowości, są to organizacje, których głównym celem działania jest świadczenie usług finansowych i doradztwa w odniesieniu do produktów finansowych^[1].

Przez instytucje finansowe należy rozumieć zarówno pośredników finansowych, a także inne instytucje, których działalność jest niezbędna do funkcjonowania rynku finansowego.

Podmiotowe podejście do zjawisk finansowych wiąże się z faktem, że zjawiska takie mają miejsce między konkretnymi podmiotami i powstają w ramach stosunków ekonomicznych. Do takich zjawisk może dojść pomiędzy przedsiębiorcą i bankiem, towarzystwem ubezpieczeniowym i ubezpieczającym się podmiotem, podatnikiem i państwem. Oczywiście nie są to jedyne przykłady podmiotów, między którymi może zaistnieć stosunek ekonomiczny^[2]

TL;DR

Instytucje finansowe to podmioty działające w sektorze finansowym, oferujące usługi i doradztwo finansowe. Wyróżnia się trzy rodzaje finansów: państwa, przedsiębiorstw i gospodarstw domowych. Istnieją także pośrednicy finansowi, takie jak banki, fundusze inwestycyjne i domy maklerskie, oraz inne instytucje finansowe, takie jak instytucje nadzoru finansowego i instytucje organizujące obrót na rynku. Klasyfikacja instytucji finansowych obejmuje bankowe i pozabankowe instytucje, które oferują usługi finansowe. Istnieje również wiele instytucji tworzących warunki dla stosunków finansowych, takich jak parlament i władze administracyjne. Najważniejsze instytucje finansowe w Polsce to NBP, KNF, GPW i KDPW.

Rodzaje finansów

Biorąc pod uwagę kryterium podmiotowe finansów można wyróżnić następujące rodzaje finansów:

Finanse państwa - są to inaczej finanse publiczne, czyli obejmujące zasoby pieniężne państwa. Zasoby pieniężne państwa są to zarówno procesy gromadzenia, jak i podziału środków publicznych znajdujących się w dyspozycji władz publicznych. Środki publiczne mogą występować w postaci: budżetu państwa, funduszy gromadzonych i rozdysponowanych przez państwo poza budżetem (parabudżetowe), budżetów samorządu terytorialnego oraz budżetów ubezpieczeń społecznych. Głównymi podmiotami finansów publicznych są: parlament, rząd i jego organy centralne oraz jednostki samorządu terytorialnego. Finanse publiczne pełnia bardzo wiele istotnych funkcji, takich jak: alokacyjna, redystrybucyjna, stabilizacyjna. W sektorze publicznym państwa znajdują się takie instytucje jak: organy władzy publicznej, jednostki samorządu terytorialnego, jednostki budżetowe, samorządowe zakłady budżetowe, agencje wykonawcze, instytucje gospodarki budżetowej, państwowe fundusze celowe, ZUS, NFZ, Samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej, uczelnie publiczne, Polska Akademia Nauk, państwowe i samorządowe instytucje kultury oraz filmowe.
Finanse przedsiębiorstw - jest to element ogółu zjawisk ekonomicznych, związanych z gromadzeniem i podziałem zasobów pieniężnych. Finanse przedsiębiorstw są niejako elementem pieniężnego mechanizmu wymiany oraz podziału wartości zarówno rzeczowych i usług.
Finanse gospodarstw domowych - zwane popularnie budżetami domowymi. Pod tym rodzajem finansów kryje się grupa zjawisk i procesów związanych z gromadzeniem, podziałem oraz wydatkowaniem zasobów pieniężnych w gospodarce, pod warunkiem, że są one realizowanych przez gospodarstwa domowe. Budżety gospodarstw domowych dotyczą każdego człowieka, gdyż obejmują codzienne zjawiska pieniężne jak: przychody, wydatki i oszczędności.

Pośrednicy finansowi

Zasadniczym przedmiotem działalności pośredników finansowych jest zapewnienie klientom produktów i usług finansowych.

Wśród nich można wyszczególnić 3 główne rodzaje. Są to:

aktywni pośrednicy, których rolą jest kreowanie pieniądza. Zaliczamy do nich bank centralny oraz bank komercyjny,
aktywni pośrednicy, których rolą jest kreowanie instrumentów finansowych. Zaliczamy do nich banki komercyjne, banki inwestycyjne, fundusz inwestycyjny, zakłady ubezpieczeń i fundusz emerytalny,
pasywni pośrednicy, dokonujący redystrybucji instrumentów finansowych. Zaliczamy do nich domy maklerskie.

Inne instytucje finansowe

Inne instytucje finansowe stanowią przede wszystkim instytucje nadzoru finansowego, które sprawują nadzór nad działalnością podmiotów funkcjonujących na rynku finansowym oraz przygotowują akty prawne związane z funkcjonowaniem rynku finansowego. Ponadto innymi instytucjami zapewniającymi właściwe funkcjonowanie rynku finansowego są instytucje organizujące obrót na rynku, przede wszystkim giełdy papierów wartościowych oraz instytucje rozliczeniowe.

Klasyfikacja instytucji finansowych

Do instytucji finansowych należą:

Bankowe instytucje finansowe - oferują one usługi w zakresie dokonywania rozliczeń pieniężnych, finansowania działalności poprzez udzielanie kredytów oraz lokowania wolnych środków pieniężnych w formie depozytów. Bankowe instytucje finansowe zajmują się przyjmowaniem depozytów i tworzeniem pieniądza, czyli udzielaniem kredytu. W tym celu stosuje się formułę mnożnika kreacji pieniądza^[3].

System bankowy zawiera następujące główne grupy banków:

bank centralny - odgrywa zasadniczą rolę, gdyż pełni on trzy podstawowe funkcje: banku emisyjnego, banku banków, centralnego banku państwa.
banki komercyjne (kredytowe i depozytowe) - są jednostkami świadczącymi usługi finansowe dla podmiotów gospodarczych i ludności.
banki rozwojowe (inwestycyjne) - są to instytucje finansowe, których głównym zadaniem są transakcje inwestycyjne. Ich działalność polega na emisji i obrocie papierami wartościowymi. Banki rozwojowe nie przyjmują depozytów i nie udzielają kredytów, ale pomagają przedsiębiorstwom w pozyskiwaniu finansowania z rynków finansowych.
banki spółdzielcze - funkcjonujące on w formie spółdzielni.
banki specjalne - są to banki, które posiadają wyspecjalizowany zakres działania^[4]

Pozabankowe instytucje finansowe - oferują szeroki zakres usług, podobny do świadczonych przez typowe banki, jednak w odróżnieniu od nich nie oferują klientom usług depozytowych. Pozabankowe instytucje finansowe mogą jedynie obracać pieniądzem wyemitowanym przez bank centralny oraz kreowanym przez banki komercyjne.

Zalicza się do nich wyspecjalizowane instytucje takie jak:

kasy oszczędnościowe - traktowane jako samopomoc finansowa.
fundusze emerytalne - instytucje te w zamian za systematycznie wnoszone składki zobowiązuję się do wypłacania świadczeń emerytalnych (od określonego momentu aż do śmierci danej osoby
fundusze powiernicze - stanowią one portfel akcji, obligacji lub innych aktywów zakupionych w imieniu grupy inwestorów i zarządzanych przez profesjonalną firmę inwestycyjną lub inną instytucję finansową.
towarzystwa funduszy inwestycyjnych - instytucje te zarządzają kapitałem, który został im powierzony przez indywidualnych inwestorów, w szczególności tworzą zdywersyfikowane portfele inwestycyjne, lokując kapitał właścicieli w różne aktywa: papiery wartościowe, lokaty bankowe i inne.
Firmy ubezpieczeniowe - umożliwiają zakup kontraktów, tzw.polis ubezpieczeniowych umożliwiających ograniczenie ryzyka w różnych obszarach (ubezpieczenia majątkowe, od nieszczęśliwych wypadków, na życie). W zamian za opłacane składki ubezpieczeniowe instytucje te są zobowiązane do wypłacenia rekompensaty gdy nastąpią wydarzenia, o których mowa w kontrakcie.
firmy maklerskie - są to instytucje finansowe, które są w posiadaniu zezwolenia organu nadzoru na wykonywanie określonych czynności stanowiących działalność maklerską.
handlowe spółki finansowe - osobowe lub kapitałowe spółki prawa handlowego.
giełdy pieniężne - giełdy papierów wartościowych to regularne, odbywające się w określonym czasie i miejscu, podporządkowane określonym zasadom spotkanie stron zawierających transakcje kupna i sprzedaży instrumentów finansowych" ^[5]

Współcześnie coraz bardziej zacierają się linie, które różnicują bankowe i niebankowe instytucje finansowe. Obserwuje się coraz szerszy zakres współpracy między nimi^[6].

Instytucje tworzące warunki stosunków finansowych

Istnieją takie instytucje, które są odpowiedzialne za tworzenie prawnych, organizacyjnych, kontrolnych i nadzorczych warunków dla nawiązywania stosunków finansowych w gospodarce i społeczeństwie. Do takich instytucji zaliczamy:

Parlament - tworzy fundamenty gospodarki pieniężnej (bankowej), działalności ubezpieczeniowej, powierniczej, fiskalnej i wielu innych. Te fundamenty tworzone są poprzez ustalanie norm prawnych (ustaw) dla podmiotów, które posługują się pieniądzem podczas pełnienia funkcji publicznych, społecznych i gospodarczych.
Władze administracyjne - określają na podstawie ustaw szczegółowe warunki zachowania się podmiotów w sferze pieniężnej. Wśród podmiotów administracji ważna role odgrywa Ministerstwo Finansów, Najwyższa Izba Kontroli, Główny Inspektor Nadzoru Bankowego, Państwowy Urząd Nadzoru Ubezpieczeniowego, Komisja Papierów Wartościowych i Giełd oraz Urząd Nadzoru nad Funduszami Emerytalnymi^[7]