Suburbanizacja

Suburbanizacja - to proces decentralizacji terenów miejskich polegający na przemieszczaniu się ludności i podmiotów gospodarczych z obszarów miejskich do otaczających je stref podmiejskich. Suburbanizacja jest jedną z faz zjawiska urbanizacji, która charakteryzuje się znacznym wzrostem liczby ludności na terenach podmiejskich.

Podczas procesu suburbanizacji, pomiędzy miastem a jego terenami podmiejskimi wytwarzają się określone powiązania skutkujące pojawieniem się nowych funkcji strefy podmiejskiej. Ze względu na te powiązania, wśród których wymienia się: przepływy ludzi, dóbr czy kapitału, zmiany w sposobie zagospodarowania terenów jak i lokalizacji poszczególnych rodzajów działalności są widoczne zarówno na obszarach miejskich, jak i wiejskich (A. Harasimowicz 2018, s. 116).

TL;DR

Suburbanizacja to proces przenoszenia się ludności i działalności gospodarczej z miast do terenów podmiejskich. Powiązania między miastem a podmieściami powodują zmiany w zagospodarowaniu terenów i lokalizacji działalności. Początki suburbanizacji sięgają czasów baroku i odrodzenia, a proces ten nasilił się po II Wojnie Światowej. Czynniki ekonomiczne i społeczne są głównymi przyczynami suburbanizacji. Proces ten ma wiele negatywnych skutków, m.in. degradację środowiska, wzrost potrzeb transportowych, zmiany społeczne i demograficzne. Jednakże, istnieją również zalety suburbanizacji, takie jak konkurencyjne ceny, rozwój infrastruktury społecznej i atrakcyjność terenów wiejskich. Niektóre organizacje uważają, że warto wspierać suburbanizację ze względu na korzyści dla gospodarki lokalnej i regionalnej.

Początki suburbanizacji

Proces suburbanizacji ma swoje początki już w prehistorii. Ograniczony był jednak znacznie przez warunki obronne miast oraz problemy z dostępnością komunikacji czy lokalizacji pól uprawnych.

W czasach baroku i odrodzenia powierzchnia miast stale się zwiększała, jednak ze względu na ograniczenia fortyfikacyjne odbywało się to jedynie wewnątrz ich granic. Skutkiem tego był wzrost gęstości zaludnienia i przeludnienie. Kiedy obronny charakter miast zaczął znikać rozpoczął się czas ekspansji miast. Pierwsze oznaki potrzeby przenoszenia się burżuazji na tereny podmiejskie zaobserwowano w Londynie w XVIII w. Właściciele fabryk, kupcy, inteligencja zaczęli wznosić swoje rezydencje, będące miarą ich bogactwa a także miejscem wypoczynku z dala od zgiełku miasta. W Stanach Zjednoczonych miało to miejsce w latach 20 XIX w. kiedy to nasilające się uprzemysłowienie spowodowało napływanie do miast ludności z obszarów wiejskich. Wzrost ludności poskutkował powstaniem potrzeby do przeniesienia się zamożniejszych grup na obszary podmiejskie.

Początki suburbanizacji są również związane z powstawaniem transportu publicznego i prywatnego. To rozwój środków komunikacji w znacznym stopniu przyczynił się do rozprzestrzeniania zabudowy podmiejskiej. Impulsem do poszukiwania obszarów budowlanych blisko przyrody była również rewolucja przemysłowa, która spowodowała znaczne pogorszenie warunków zamieszkania. Zamieszkiwanie w miastach zaczęto postrzegać jako niezgodne z naturą człowieka.

W Europie Zachodniej znaczne nasilenie tego procesu miało miejsce po II Wojnie Światowej. W Polsce natomiast były to dopiero lata 80-90 (J. Małek 2011, s. 432).

Czynniki leżące u podstaw zjawiska suburbanizacji==Suburbanizacja jest zjawiskiem wiążącym się z migracją ludności na peryferie przy jednoczesnym zachowaniu bliskiej odległości od miasta. Umożliwia to szybkie przemieszczanie się pomiędzy miejscem zamieszkania a pracą, która niejednokrotnie zlokalizowania jest właśnie w centrum miasta. Zjawisko to skutkuje spadkiem gęstości zaludnienia w mieście przy jednoczesnym wzroście liczby ludności na przedmieściach. Wymienia się wiele różnorodnych czynników przyczyniających się do ekspansji miejskiej na tereny otaczające. J. Małek dzieli je na dwie grupy (J. Małek 2011, s. 433-434)===Czynniki ekonomiczne=

Związane bezpośrednio z rozwojem gospodarki i zamożności społeczeństwa:

• rozwój sieci transportowych, skutkujący poprawą komunikacji między miastem a przedmieściami;
• polepszenie sytuacji materialnej społeczeństwa umożliwiając zakup nieruchomości i środków transportu;
• korzystna cena nieruchomości na obszarach podmiejskich w stosunku do wysokich cen gruntów miejskich;
• relatywnie niskie koszty życia na obszarach podmiejskich;
• wprowadzenie gospodarki opartej na wolnym rynku;
• postęp technologii i techniki;
• budowa centrów handlowych na obrzeżach miast prowadząca do powstania nowych osiedli mieszkaniowych w pobliżu;
• umożliwienie przez samorządy lokalne lokalizacji dużych inwestycji na obszarach podmiejskich w celu zwiększenia dochodów gmin

Czynniki społeczne

W znacznym stopniu wynikające z potrzeb człowieka:

• chęć posiadania domu poza miastem, który będzie miejscem zamieszkania;
• chęć posiadania drugiego domu poza miastem będącego miejscem wypoczynku;
• pragnienie kontaktu z przyrodą;
• mieszkanie w miejscu pozbawionym miejskich zanieczyszczeń i tłoku;
• atrakcyjność terenów wiejskich;
• wzrost bezpieczeństwa w miejscu zamieszkania;
• chęć zaznaczenia klasy społecznej przed budowanie na obszarach podmiejskich miast rezydencji

Problemy suburbanizacji

Suburbanizacja to proces wielowymiarowy a jego skutki oddziałują na wiele aspektów życia. Skutki te są bardzo różne, jednak należy zaznaczyć, że opinie dotyczące zjawiska suburbanizacji są w większości negatywne. J. Smutek wśród najczęściej występujących konsekwencji suburbanizacji wymienia (J. Smutek 2012, s. 105-106):

• negatywne oddziaływanie na środowisko przyrodnicze poprzez zagospodarowanie nowych terenów, zaburzenie ładu przestrzennego oraz niszczenie naturalnych ekosystemów;
• zwiększenie potrzeb transportowych wewnątrz aglomeracji;
• zmiana struktury społecznej i sytuacji demograficznej obszarów podmiejskich;
• zmiana stylu życia przejawiająca się większym uzależnieniem od samochodów a przez to także pogorszeniem stanu zdrowia;
• wpływ migracji ludności zamożniejszej na rozwój społeczno - gospodarczy przejawiający się zubożeniem obszarów centralnych aglomeracji przy jednoczesnym rozwoju obszarów podmiejskich

Jednym z problemów wynikających z gospodarki przestrzennej opartej na zasadach wolnego rynku jest pęd inwestorów prywatnych. Chaotyczna, niczym nie wyróżniająca się zabudowa terenów podmiejskich wpływa negatywnie na ich wygląd. Stosując rozwiązania katalogowe obszary wiejskie zatracają swoją tożsamość i zmieniają się w chaotyczny krajobraz urbanistyczny.

Wśród problemów społecznych suburbanizacji wymienić można także segregację społeczeństwa ze względu na sytuację materialną oraz brak niezbędnych funkcji społecznych takich jak:

• edukacja - żłobki, przedszkola;
• opieka medyczna - szpitale;
• kultura - kina, teatry;
• sport - boiska

Wszystko to powoduje, że osiedla podmiejskie traktowane są jako sypialnie, do których wraca się po pracy. Natomiast dojazdy do prac czy szkół znajdujących się w miastach powodują nadmierne obciążenie dróg wylotowych. Wzrastają koszty ich utrzymania i budowania co wpływa na wzrost kosztów funkcjonowania obszarów miejskich (J. Małek 2011, s. 436).

Zalety suburbanizacji

Konkurencyjność cen sprawia, że inwestycje w tereny podmiejskie stają się realną alternatywą dla mieszkańców. Infrastruktura społeczna powstająca w wyniku zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich staje się siłą napędową gminy. Inwestycje w szkoły, kulturę i opiekę społeczną zachęcają mieszkańców i inwestorów, co w konsekwencji prowadzi do wzrostu środków wpływających do budżetu gminy. Także atrakcyjność położenia, czysty klimat oraz krajobraz sprzyja rozwojowi wsi pod kątem rekreacji.

Niektóre organizacje uważają, że proces suburbanizacji należy wspierać ze względu na korzyści, które niesie gospodarce lokalnej i regionalnej. Swoją opinię opierają na przekonaniu o istnieniu bardzo dużej rezerwy ziem niezagospodarowanych lub zagospodarowanych ekstensywnie, czyli w sposób nieprzynoszący strat dla rolnictwa (J. Małek 2011, s. 437-438).

Suburbanizacja — artykuły polecane

Urbanizacja — Miasto — Konsekwencje rozwoju turystyki — Determinanty popytu turystycznego — Niż demograficzny — Miasto przyszłości — Skutki migracji — Konurbacja — Turystyka alternatywna

Bibliografia

• Harasimowicz A. (2018), Suburbanizacja a rola obszarów otaczających miasto - ujęcie teoretyczne, "Studia Miejskie", nr 29
• Małek J. (2011), Historyczne i współczesne uwarunkowania procesów suburbanizacji, "Przestrzeń i Forma", nr 16
• Smutek J. (2012), Wpływ suburbanizacji w strefie oddziaływania wielkiego miasta na dochody gmin z tytułu udziału w podatku dochodowym od osób fizycznych w Polsce, Rozwój regionalny i Polityka regionalna, nr 20
• Źróbek-Różańska A., Wolny A. (2017), Zatrzymać czy pozwolić? Nieoczywiste skutki suburbanizacji. Studium podolsztyńskich gmin wiejskich, Studia Miejskie, nr 26

Autor: Marcelina Kutek