Metafora organizacji

Teorie i wyjaśnienia dotyczące organizacji opierają się najczęściej na metaforach. Upraszczają one komplikacje i prowadzą do postrzegania organizacji w charakterystyczny sposób. Każda z metafor pomaga w zinterpretowaniu danego aspektu organizacji, a wszystkie razem ukazują wielowymiarowy jej obraz. Zatem stosowanie jednej z metafor nie oznacza wykluczenia pozostałych. Dzięki temu procesowi wiedza o organizacjach zostaje skumulowana (A.K.Koźmiński, D.Latusek-Jurczak 2011, s. 28) Za pomocą metafory możemy zrozumieć jedno doświadczenie za pomocą innego poprzez przeniesienie na nie znaczenia. Stosowanie metafor skłania do wyszukiwania podobieństw między przedmiotem badanym i przedmiotem odniesienia.

TL;DR

Artykuł omawia różne metafory stosowane do opisu organizacji. Metafory upraszczają złożoność organizacji i pozwalają zrozumieć jej różne aspekty. Metafory mogą być retoryczne lub poznawcze oraz związane z animizacją lub antropomorfizacją. Funkcje metafor to m.in. ramowanie, integracja, prezentacja i promocja organizacji. Przykłady powszechnie znanych metafor organizacji to metafora maszyny, organizmu, kultury, mózgu, kolażu, psychicznego więzienia, polityki i narzędzia dominacji.

Rodzaje metafor

Podstawowe metafory:

• retoryczna (trafna)
• poznawcza (nośna)

Metafora retoryczna jest uproszczeniem. Jej cel to ukazanie wielowymiarowej sytuacji w prosty, przejrzysty sposób. Dzieje się to dzięki przedstawieniu procesu, który występuje powszechnie oraz jest jasny i znany, a proces ten przebiega w sposób zbliżony do danego, wyjaśnianego procesu, obiektu lub zjawiska. Do zadań tejże metafory należy zaakcentowanie najistotniejszych cech procesu oraz dodanie skojarzeń. Jeżeli metafora ta jest odpowiednio dostosowana może występować w roli modelu. Poprzez nią można dostrzec dotąd nieznane, przystępne i trafniejsze podejście do danego procesu, czy obiektu. Metafora trafna jest najczęściej spotykaną.

Metafora poznawcza poszerza sposób w jaki postrzegany jest dany, opisywany tą metaforą obiekt, bądź proces. Za pośrednictwem metafory nośnej na proces mniej złożony przenoszona jest istota i cechy procesu, który jest bardziej złożony. Przekłada się to na nowy sposób w jaki postrzegana zostaje rzeczywistość, gdyż dzięki tej metaforze otwierają się drzwi dla całkiem nowych skojarzeń, a po dodaniu ich do tych już posiadanych umysł tworzy nowe perspektywy.

Występują również inne rodzaje metafor. Mogą być one związane z animizacją, czy antropomorfizacją. Dzięki temu przedmiotom nieożywionym nadaje się cechy, który posiadają organizmy żywe (L. Panasiewicz 2014, s. 88-90)

Funkcje metafor

• funkcja ramująca-zapanowanie nad wielowymiarowością istniejących organizacji.
• funkcja integracyjna-scalanie są rozmaitych teorii i pojęć związanych z organizacją.
• funkcja prezentacyjna - tworzenie jasnego w odbiorze, przejrzystego obrazu organizacji
• funkcja promocyjna-wzbudzanie zainteresowania metaforyzowaniem organizacji.(L.Panasiewicz 2014, s. 92-93)

Powszechnie znane przykłady metafor organizacji

1. Metafora maszyny - metafora ta dominowała w XIX i na początku XX wieku. Organizacja przedstawiona jest jako sprawnie funkcjonująca i dobrze zaprojektowana maszyna zbudowana przez kierownictwo w celu efektywnego osiągania wcześniej określonych celów. W tej metaforze menedżer jest inżynierem projektującym, budującym i kierującym organizacyjną maszyną. Do jego zadań należy przede wszystkim nadzorowanie skuteczności i zwiększanie wydajności pracy organizacji. Najważniejszą rolę odgrywa precyzja, sprawność i skuteczność. Jest to ujęcie mechaniczne, a więc człowiek jest uprzedmiotowiony i sprowadzony do narzędzia w realizacji celów.(M.Szumigraj 2010, s. 46) Problemem współczesnego zarządzania jest mechanistyczny sposób myślenia tkwiący w bieżących koncepcjach organizacji.
2. Metafora organizmu - do powstania tej metafory przyczyniły się wyobrażenia związane z ewolucją biologiczną. Zgodnie z tą metaforą organizacja, podobnie do żywych organizmów, zależy od otoczenia i spełnia funkcje niezbędne do przetrwania. Organizacja postrzegana jako żywy organizm jest organizacją uczącą się. Uwaga koncentruje się na otoczeniu i stosunkach z nim, istnieje wiele współzależności, a struktura jest otwarta. Otwartość organizacji inspiruje i sprzyja uczeniu się tworzących ją jednostek (E. Franke 2016, s. 96) Ponadto podkreśla fakt, że różne organizacje (analogicznie do organizmów żywych) muszą sprostać innym wymaganiom i reagować w odpowiedni sposób. Metafora organizmu wyklucza istnienie jednolitego sposobu organizowania, ponieważ każdy organizm jest inny i ma różne potrzeby. Układ ten jest bardzo dynamiczny i elastyczny (M.Szumigraj 2010, s. 46) Menedżer jest niezależną częścią systemu, który posiada zdolność adaptacji do zmieniających się warunków.
3. Metafora kultury-organizacja pokazana jest tu z perspektywy symboliczno-interpretującej. Jednostki i grupy wykazują czynny udział w tworzeniu i podtrzymywaniu organizacji. Organizacja jest kulturą, bo tworzą ją zaangażowani ludzie mający wspólne wartości, symbole, przekonania i zachowania.(K.Gajek (2013), s. 114) Metafora kultury podkreśla zwyczaje, tradycje, opowieści i mity. To potwierdza ich przynależność do bytów uwarunkowanych społecznie. Menedżer pragnie być symbolem organizacji i przekazicielem tradycji.
4. Metafora mózgu - uwaga koncentruje się tutaj na znaczeniu przetwarzania informacji, uczenia się i inteligencji. Uwydatniają się tu zasady samoorganizacji niezbędne dla projektowania organizacji.
5. Metafora kolażu - organizacja ukazana z perspektywy postmodernistycznej jest kolażem fragmentów wiedzy i zrozumienia w celu stworzenia nowej perspektywy odnoszącej się do przeszłości. Różnorodność fragmentów organizacji stanowi o jej oryginalności i jest jej atutem, ale ta złożoność może również tworzyć problemy w zarządzaniu. Menadżer jest teoretykiem-artystą.
6. Metafora "psychicznego więzienia" - metafora dostarcza wielu spostrzeżeń na temat psychodynamicznych i ideologicznych aspektów organizacji. Pracownicy organizacji wpadają w pułapkę swoich myśli, idei i przekonań.
7. Metafora polityczna - uwaga koncentruje się tu na układach interesów, konfliktach i grze sił. Dochodzi do walki o władzę oraz jej utrzymanie. Organizacje analizowane są jako systemy zarządzania wykorzystujące różne zasady polityczne.
8. Metafora narzędzia dominacji-jest to przedłużenie metafory politycznej. Uwaga koncentruje się na potencjalnie eksploratorskich aspektach organizacji. Ta metafora pozwala pokazać w jaki sposób organizacje wykorzystują pracowników, społeczności i gospodarkę światową.

Metafora organizacji — artykuły polecane

Myślenie systemowe — Nawyk — Wiedza — Socjalizacja — Informacja — Funkcjonalizm — Zachowanie organizacyjne — Teoria systemów — Świadomość społeczna

Bibliografia

• Franke E. (2016). Keizen jako metoda ciągłego doskonalenia, służąca do pozyskiwania wiedzy w organizacji uczących się "Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej", nr 1947
• Gajek K. (2013), Zmiany kultury organizacyjnej w perspektywie wielokulturowej, Acta Universitatis Lodziensis Folia Oeconomica, nr 283
• Hatch M. (2002), Teoria organizacji, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Koźmiński A., Latusek-Jurczak D. (2011), Rozwój teorii organizacji, Wolters Kluwer, Warszawa
• Morgan G. (1999), Obrazy organizacji, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Pawłowska A. (2006), Badanie relacji społecznych organizacji z wykorzystaniem metod projekcyjnych Studia i Materiały-Wydział Zarządzania UW, (1)
• Szumigraj M. (2010), Poradnictwo kariery - ujęcie makrospołeczne, Edukacja dorosłych, nr 1

Autor: Katarzyna Szymańska, Marta Wełna