Rachunek normatywny kosztów

Rachunek kosztów normatywnych stosowany jest aby zmniejszyć wahania kosztów w kalkulacji i ekonomicznym rachunku przedsiębiorstwa. Obliczenie kosztu normatywnego polega na wyciągnięciu statystycznej średniej z kosztów rzeczywistych poniesionych w poprzednich okresach. Zatem śmiało można stwierdzić ze absolutnie nie jest to koszt planowany

W zależności od przyjętych norm można wyróżnić:

• stały koszt normatywny - którego podstawą są normy zużycia z początku roku bądź kwartału, ewentualnie na normach docelowych.
• bieżący koszt normatywny - którego podstawą są obecnie obowiązujące w jednostce normy zużycia

Ustalanie kosztów normatywnych zależy od tego, jakich kosztów dotyczy. Może bowiem dotyczyć:

• kosztów bezpośrednich, których wartość oblicz się na jednostkę wyrobu przez wymnożenie obecnych norm technicznych zużycia, materiałów, pracy i innych norm nakładów przez ich dane stawki wartościowe.
• kosztów pośrednich, których wartość jednostkową oblicza się "za pomocą planowanych narzutów lub stawek tych kosztów w stosunku do przyjętej bazy doliczeń".

Koszt normatywny ustala się za pomocą kart kosztu normatywnego, a do tego procesu jest potrzebna:

• "dokumentacja konstrukcyjna, zawierająca opis konstrukcji, wykaz części składających się na produkowany wyrób oraz rysunki tych części,
• receptury,
• dokumentacja technologiczna, obejmująca przebieg procesu produkcyjnego, normy zużycia materiałów, normy pracy w przekroju poszczególnych operacji produkcyjnych oraz instrukcje obróbki".

Jednakże w sytuacji, gdy występuje stosunkowo częsta zmiana cen, norm itd., ciągłe aktualizowanie takich kart zajmuje zbyt wiele czasu i dlatego stosuje się inne rozwiązanie, które polega na uwzględnianiu "wyjściowego kosztu normatywnego", który został ustalony w karcie, a wszelkie zmiany kosztu notowane są w innej karcie. Stosując takie rozwiązanie bieżący koszt normatywny to suma wyjściowego kosztu i jego zmian

Rachunek kosztów normatywnych jest dobrą opcją dla jednostek, w których produkcja jest powtarzalna i ustabilizowana, szczególnie jeśli jest to produkcja wielkoseryjna czy też masowa. Nie ma jednak rozgraniczenia. Taki rachunek może być stosowany zarówno w małych, jak i dużych przedsiębiorstwach produkujących masowo, czy też małoseryjnie, a jego efekty mogą być równie dobre w każdym z wymienionych rodzajów przedsiębiorstwa

Jeżeli jednostka zdecyduje się na stosowanie rachunku normatywnego kosztów, ma do wyboru dwie metody księgowej ewidencji ponoszonych kosztów:

• metoda półfabrykatowa - "stosowana przede wszystkim wtedy, gdy jednostka gospodarcza produkuje półfabrykaty wspólne dla różnych wyrobów, które jednocześnie mogą stanowić przedmiot zbytu".
• metoda bezpółfabrykatowa - stosowana "głównie wtedy, gdy ma miejsce technologiczna organizacja wydziałów produkcyjnych". (Matuszewicz 245-246)

Porównując obie metody, to metoda bezpółfabrykatowa jest mniej pracochłonna w porównaniu z metodą półfabyrkatową. Jednak stosowanie w jednostce jednej metody nie wyklucza stosowania równolegle drugiej

Stosując rachunek normatywny kosztów, należy mieć na uwadze, że w związku z tym powstaną odchylenia. Istnieją trzy grupy odchyleń:

• "odchylenia bieżące,
• odchylenia z tytułu zmian kosztu normatywnego,
• odchylenia inwentaryzacyjne (nie rozpoznane)".

A więc po zastosowaniu normatywnego rachunku kosztów powstaje różnica pomiędzy wartością kosztów normatywnych kosztów rzeczywistych, która może się objawiać niedomiarem (kiedy rzeczywiste koszty są większe od normatywnych) lub nadmiarem (kiedy rzeczywiste koszty są mniejsze od normatywnych). Wchodzą one w wynik ekonomicznych przedsiębiorstwa, gdyż nie rozlicza się ich jako nośniki kosztów. Kiedy natomiast mamy do czynienia ze sztywnym rachunkiem kosztów normatywnych (czyli takim który nie uwzględnia podziału na koszty stałe i zmienne)i mamy styczność z nadmiarem lub niedomiarem, przyczyną mogą być:

• odchyłki cenowe - kiedy istnieje różnica między normatywnymi cenami materiału czy też płacy a stałymi cenami.
• odchyłki ilościowe - kiedy normatywna ilość zużytych dóbr nie jest równa rzeczywistej ilości zużycia.

Odchyłka ilościowa ze względu na swoją ogólną wymowę, nie ma za dużego znaczenia podczas kontroli działania jednostki. Dlatego można wyróżnić osobno odchyłkę zużycia materiałów i odchyłkę zatrudniani a także odchyłkę zużycia materiałów. Występuje to w elastycznym rachunku normatywnych kosztów i dodatkowo wymagany jest jednak podział kosztów na koszty stałe i zmienne

TL;DR

Rachunek kosztów normatywnych jest stosowany do zmniejszenia wahania kosztów w przedsiębiorstwie. Ustala się koszt normatywny na podstawie średniej z kosztów rzeczywistych. Może dotyczyć kosztów bezpośrednich i pośrednich. Rachunek normatywny kosztów jest skuteczny w produkcji powtarzalnej. Istnieją dwie metody ewidencji kosztów: półfabrykatowa i bezpółfabrykatowa. Powstają odchylenia między kosztami normatywnymi a rzeczywistymi. Odchyłki mogą wynikać z różnic cenowych i ilościowych.

Rachunek normatywny kosztów — artykuły polecane

Koszty produkcji — Metody rozliczania kosztów — Kalkulacja podziałowa — Kalkulacja doliczeniowa — Koszt jednostkowy — Rozliczanie produkcji — Koszt wytworzenia produktu — Rachunek kosztów według faz produkcji — Normalny poziom wykorzystania zdolności produkcyjnych

Bibliografia

• Kazibudzki P. (2007), Polskie modele ewidencji i rozliczania kosztów lat 90-tych, Opracowanie w formie skryptu, Toruń
• Matuszewicz J. (2001), Rachunek kosztów, Finans-Servis Zespół Doradców Finansowo-Księgowych, Warszawa

Autor: Renata Łukasik