Kalkulacja doliczeniowa

Kalkulacja

Jest to proces mający na celu ustalenie kosztu obiektu kalkulacji, czyli finalnego kosztu produktu wprowadzanego do sprawozdawczego rachunku kosztów, przy pokazaniu strukturalnej budowy poszczególnych składników. Kalkulacja jest podstawowym etapem sprawozdawczego rachunku kosztów. Końcowymi obiektami kalkulacji są dające się wyrazić za pomocą liczb rezultaty pracy.

Metody kalkulacji

• kalkulacja doliczeniowa - stosowana przy produkcji jednostkowej oraz seryjnej
• kalkulacja podziałowa - stosowana przy produkcji masowej

Wybór metody kalkulacji zależy od typu produkcji, formy organizacji produkcji, informacji potrzebnych do zarządzania przedsiębiorstwem oraz ich dostępności.

TL;DR

Kalkulacja to proces ustalania kosztu produktu w rachunku kosztów, w oparciu o strukturalną budowę składników kosztowych. Metoda kalkulacji (doliczeniowa lub podziałowa) zależy od typu produkcji i dostępności informacji potrzebnych do zarządzania. Kalkulacja doliczeniowa polega na kalkulowaniu kosztów bezpośrednich i pośrednich na każdy przedmiot kalkulacji. Stosuje się ją w produkcji jednostkowej i seryjnej. Klucz rozliczeniowy jest podstawą rozliczenia kosztów pośrednich. Przykład kalkulacji doliczeniowej jest podany dla produkcji szklanek i filiżanek.

Kalkulacja doliczeniowa

Kalkulacja doliczeniowa polega na kalkulowaniu każdego oddzielnie, z góry określonego, przedmiotu kalkulacji (produktu lub usługi) i obliczenie indywidualnego kosztu danego przedmiotu kalkulacji poprzez odniesienie kosztów bezpośrednich wprost na przedmioty kalkulacji oraz doliczenie kosztów pośrednich na przedmioty kalkulacji na podstawie odpowiednich rozdzielników.

Zastosowanie

Kalkulację doliczeniową stosuje się w przedsiębiorstwach, w których wytwarzany jest szeroki asortyment wyrobów, zróżnicowany pod względem rozmiarów produkcji, konstrukcji czy też technologii, gdzie produkowane są wyroby charakteryzujące się znaczną odmiennością. Mogą być one wytwarzane zarówno jednostkowo jak i seryjnie. Dokładniej kalkulację doliczeniową stosuje się w:

• produkcji jednostkowa lub seryjna
• produkcji seryjnej powtarzalnej, przy wykorzystaniu różnych maszyn

Produkcja jednostkowa:

• wysoko wykształceni pracownicy produkcyjni
• produkcja pojedynczych powtarzalnych lub niepowtarzalnych produktów
• stanowiska przystosowane do wykonywania wszystkich faz produkcji

Produkcja seryjna:

• podział na wielko, średnio i małoseryjną produkcję w zależności od długości serii
• stanowiska z ograniczoną możliwością produkcyjną
• wpisana pomiędzy produkcję jednostkową a masową
• produkcja wyrobu w ograniczonych i z góry ustalonych ilościach

Zasady kalkulacji doliczeniowej

• obiektem końcowym jest pojedynczy produkt, seria lub asortyment
• każdy końcowy produkt posiada własne karty kalkulacyjne
• koszty bezpośrednie w karcie kalkulacyjnej oparte na dokumentach źródłowych
• koszty pośrednie w karcie kalkulacyjnej oparte na odpowiednich kluczach rozliczeniowych

Głównym zadaniem kalkulacji doliczeniowej jest rozliczanie kosztów bezpośrednich na konkretne zlecenia. Odbywa się to przez wybór odpowiedniego klucza rozliczeniowego oraz obliczenie wskaźnika narzutu kosztów wydziałowych.

WnKw = (suma kosztów wydziałowych / suma kosztów doliczeń) x 100%

A następnie przez obliczenie kosztów pośrednich przypadających na dane zlecenie.

Kwz = [(WnKw x baza doliczeń) / 100%]

Rodzaje kalkulacji doliczeniowej

Należy także zauważyć, że w przypadku produkcji jednostkowej lub małoseryjnej stosuje się kalkulację doliczeniową zleceniową, gdzie wytwarzany jest szeroki asortyment produktów, a większość prac jest niepowtarzalna i zwykle wymaga różnych nakładów robocizny czy też materiałów. W przypadku tego typu kalkulacji nośnikiem kosztów jest pojedyncze zlecenie produkcyjne, na którego karcie kalkulacyjnej są ujmowane wprost koszty bezpośrednie, zaś koszty pośrednie, na koniec okresu, doliczane są na podstawie kluczy rozliczeniowych na dane zlecenie.

Kolejnym rodzajem kalkulacji doliczeniowej jest kalkulacja doliczeniowa asortymentowa, nazywana także okresową lub remanentową. Stosowana jest w przedsiębiorstwach wytwarzających produkty masowo lub wieloseryjnie, gdzie przedmiotem kalkulacji staje się konkretny asortyment produkowanych wyrobów. Na karcie kalkulacyjnej następuje więc grupowanie kosztów bezpośrednich, które dotyczą takich samych lub podobnych wyrobów. Koszty pośrednie zaś na koniec okresu dolicza się na podstawie kluczy rozliczeniowych. Ustalenie w ramach asortymentu kosztu jednostkowego wyrobu dokonywane jest za pomocą kalkulacji podziałowej.

Klucze podziałowe

Koszty pośrednie, które gromadzone są w przekroju poszczególnych wydziałów produkcyjnych lub też stanowisk pracy, rozliczane są zwykle na produkty za pomocą kluczy podziałowych. Klucz rozliczeniowy zatem to nic innego jak wielkość będąca podstawą dla rozliczenia kosztów pośrednich na jednostki kalkulacyjne. Powinna nim być wielkość, która określa w sposób rzeczywisty związek między podstawą rozliczenia, a kosztami podlegającymi rozliczeniu. Często jednak trudnym staje się dokładne podzielenie kosztów pośrednich na grupy i zastosowanie do każdej z nich oddzielnego, indywidualnego klucza. Z tego powodu zazwyczaj stosowane jest rozliczanie za pomocą jednego klucza grup kosztów pośrednich, które są do siebie zbliżone. Wyróżniamy:

• wartość kosztów bezpośrednich produkcji
• wartość kosztów materiałów bezpośrednich
• roboczogodziny
• maszynogodziny
• ilość produkowanych wyrobów
• płace bezpośrednie

Przykład 1.

W marcu otwarte były dwa zlecenia. Pierwsze zlecenie na 1000 sztuk szklanek i drugie zlecenie na 1000 sztuk filiżanek. Pośrednie koszty produkcji wyniosły 30 000zł.

Produkcja w szt.	1000	1000
Koszt robocizny bezpośredniej na szt.	8	6
Koszt bezpośredni na szt.	7	10
Maszynogodziny na szt.	13	15
Roboczogodziny na szt.	3	13
Koszt materiałów bezpośrednich na szt.	6	4
Razem	37000	48000

Skalkuluj koszt jednostkowy wytworzenia szklanek i filiżanek korzystając z różnych kluczy rozliczeniowych kosztów pośrednich produkcji.

Rozwiązanie - koszty bezpośrednie produkcji jako klucz rozliczeniowy

Krok 1. Obliczamy koszty pośrednie produkcji na jednostkę

K_jednszklanek = 8 + 7 + 6 = 21

K_jednfiliżanek = 6 + 10 + 4 = 20

Krok 2. Obliczamy całkowite koszty bezpośrednie

Szklanki 21 (zł/szt) x 1000 szt = 21 000

Filiżanki 20 (zł/szt) x 1000 szt = 20 000

Krok 3. Obliczamy sumę kosztów bezpośrednich

21 000 + 20 000 = 41 000

Krok 4. Obliczamy udział procentowy każdego zlecenia w całości kosztów

Szklanki (21 000 / 41 000) x 100% = 51,22%

Filiżanki (20 000 / 41 000) x 100% = 48,78%

Krok 5. Obliczamy koszty pośrednie

Szklanki 51,22% x 30 000 = 15 365,85

Filiżanki 48,78% x 30 000 = 14 634,15

Krok 6. Obliczamy koszty całkowite każdego zlecenia (bezpośrednie + pośrednie)

Szklanki 21 000 + 15 365,85 = 36 365,85

Filiżanki 20 000 + 14 634,15 = 34 364,15

Krok 7. Obliczamy koszt jednostkowy produkcji dla każdego zlecenia

Szklanki 36 365,85 / 1000 = 36,37

Filiżanki 34 364,15 / 1000 = 34,63

Dla innych kluczy liczy się tak samo, tylko zamiast całości kosztów bezpośrednich podstawę rozliczenia stanowią np. tylko materiały.

Kalkulacja doliczeniowa — artykuły polecane

Rachunek kosztów według faz produkcji — Kalkulacja podziałowa — Metody rozliczania kosztów — Rachunek normatywny kosztów — Koszt jednostkowy — Produkcja seryjna — Normalny poziom wykorzystania zdolności produkcyjnych — Planowanie wewnątrzwydziałowe — Produkcja jednostkowa

Bibliografia

• Gabrusewicz W., Kamela-Sowińska A., Poetschke H. (1998), Rachunkowość zarządcza, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
• Matuszewicz J., Matuszewicz P. (2011), Rachunkowość od podstaw, Finans-Servis, Warszawa
• Mesjasz-Lech A. (2013), Zarządzanie, Nr 11
• Messner Z. (2003), Podstawy rachunkowości, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Katowicach, Katowice
• Sobolewski H. (1997), Rachunkowość zarządcza. Wydawnictwo Wyższej Szkoły Bankowej, Poznań
• Stronczek A. (red.) (2010), Rachunek kosztów, C.H. Beck, Warszawa

Autor: Beata Banaś, Pamela Rzepka