Metoda badawcza

Metoda badawcza- "jest to sposób pracy badawczej charakteryzujący się zarówno określonymi czynnościami postępowania (procedurą badawczą), jak i zastosowaniem odpowiednich narzędzi badawczych. Istota metody badawczej powinna zmierzać do skoordynowania sposobu postępowania z zakładanym celem badań"(J.Apanowicz 2002, s. 60). Metoda badawcza poddawana modyfikacji i ulepszeniu przez badaczy staje się wartością dydaktyczną oraz przyczynia się do doskonalszego poznania rzeczywistości. Dobra metoda powinna zapobiegać błędom i przyczyniać się do poszerzania wiedzy. Nowe badania powodują rozwój metod i jednocześnie przyczyniają się do korekty błędów (B.Poskrobko i in.2012, s. 48). Metoda badań, która zostanie zastosowana zawsze musi wynikać z przyjętych celów i rezultatów oraz być najprostszą drogą do ich osiągnięcia (B.Klepacki 2009, s. 42).

TL;DR

Metoda badawcza to sposób pracy badawczej, który ma na celu osiągnięcie zamierzonego celu. Istnieje wiele rodzajów metod badawczych, takich jak metoda obserwacyjna, eksperymentalna, monograficzna, badania dokumentów, indywidualnych przypadków, sondażu diagnostycznego, analizy i krytyki piśmiennictwa, analizy i konstrukcji logicznej, statystyczna, symulacji komputerowej i heurystyczna. Każda dziedzina nauki korzysta z różnych metod badawczych, które są dopasowane do celu badania.

Klasyfikacja metod badawczych

J.Sztumski metody badawcze można podzielić według (J.Sztumski 1979, s. 45):

• stopnia ogólności - zakres i powszechność stosowania metody badawczej.
• celu badania - metody badawcze służą różnym celom.
• przedmiotu badania - badane mogą być realnie i obiektywnie przedmioty istniejące lub też sposoby myślenia i tworów językowych.
• struktury poznania naukowego - polega na poznawaniu grup obiektów przyrodniczych, struktur społecznych, sposobów myślenia i syntezy języków naukowych.
• charakteru nauk, w których są one stosowane - podział metod na metody nauk przyrodniczych i społecznych.

Zadania metody badawczej

Jak podaje E.Nowak metoda badawcza musi spełniać następujące wymogi (E.Nowak 2013, s. 143):

• jasność - metoda musi być zrozumiała.
• jednoznaczność - powinno się stosować jednoznaczne sposoby i zasady.
• ukierunkowanie - musi mieć konkretny cel.
• skuteczność - powinna dążyć do osiągnięcia zamierzonego celu.
• owocność - oprócz dostarczenia pożądanych celów powinna dostarczać jeszcze inne, podoczne na rzecz tej samej lub innej dziedziny nauki.
• niezawodność - musi uzyskać zamierzone cele i rezultaty.
• ekonomiczność - powinna osiągnąć założone cele przy jak najmniejszych nakładach finansowych, zużyciu siły środków i czasu.

Rodzaje metod badawczych

Wraz z dynamiką rozwoju społeczeństwa rośnie liczba metod badawczych wykorzystywanych przez badaczy naukowych w celu zebrania potrzebnych informacji. Przez różnorodność zjawisk, które są analizowane, sposób ich badania i poznawania musi nieustannie się zmieniać i ulepszać (P.Nieporowski 2015, s. 67).

J. Apanowicz w swojej publikacji wspomina, że istnieje wiele metod badawczych, a każda dziedzina nauki wykorzystuje nie tylko jedną, a wiele metod badawczych. Zazwyczaj przy próbie rozwiązania problemu badawczego wybiera się jedną metodę jako główną a inne są metodami pomocniczymi (J.Apanowicz 2002, s. 61).

Do rodzajów metod badawczych zaliczamy (J. Apanowicz 2002, s. 61-77):

• Metoda obserwacyjna - jedna z najstarszych metod badawczych, polega na rejestracji określonych faktów i ujmowanie ich we wzajemnych związkach i zależnościach. Zgromadzone dane poddawane są interpretacji jako zjawiska oddziałujące na elementy i procesy danego systemu czy też określonej struktury organizacyjnej. Pozwala na zawężenie problematyki w danym problemie badawczym. Jest to proces ciągły i celowy.
• Metoda eksperymentalna - jedna z najważniejszych metod badawczych. Polega na celowym wprowadzenia do procesu badawczego czynnika eksperymentalnego oraz obserwacji zmian jakie powstaną pod jego wpływem. Zmiany te stanowią zmienne zależne od zmiennej eksperymentalnej. W metodzie tej ważne jest, aby przede wszystkim wybrać odpowiedni czynnik eksperymentalny, ustalić prawdopodobny kierunek zmian, eksperymentalnie zweryfikować hipotezę roboczą, obserwować i rejestrować zmienne zależne.
• Metoda monograficzna - polega na szczegółowo przeprowadzonej analizie konkretnego przypadku, czyli jednostki statystycznej (instytucja, zakład, warsztat, grupa społeczna) - czyli określona zbiorowość lub populacja. Bada przede wszystkim cechy i elementy jakościowe określonej struktury, systemu lub procesu oraz określa ich charakter, wielkość, charakteryzuje ich funkcjonowanie i rozwój.
• Metoda badania dokumentów - badanie dokumentów, które są wytworem ludzkim, wyrażają pewną myśl, misję, osiągnięcie i propozycję. Służą do odtworzenia realnej działalności lub stanu analizowanej struktury organizacyjnej w formie prawnie lub zwyczajowo sporządzonego dokumentu. Metoda ta polega na zbieraniu, selekcji, opisie i naukowej interpretacji danych pozyskanych z danego dokumentu.
• Metoda indywidulanych przypadków - polega na badaniu konkretnych, wyodrębnionych zdarzeń i osób. Można nią badać konkretnego człowieka, wydarzenia, zjawiska lub procesu z nim związanego. Zazwyczaj badane są nietypowe i nieracjonalne przypadki, odbiegające od powszechnie uznanych norm postępowania w danej strukturze.
• Metoda sondażu diagnostycznego - polega na statystycznym sposobie zbierania faktów i danych o zjawiskach strukturalnych i funkcjonalnych oraz dynamice ich rozwoju. Dzięki zgromadzonym danym można ustalić ich zasięg, zakres, poziom i intensywność, a w rezultacie to pozwoli na ocenę ich przyczyn i następstw, co przyczynia się do znalezienia nowego rozwiązania. Do technik badania w tej metodzie wykorzystuję się wywiad i ankietowanie.
• Metoda analizy i krytyki piśmiennictwa - metodę tę stosuje każdy, kto pisze prace naukową. Za jej pomocą musi wykazać co jest znane, a co nie jest znane, co już istnieje w literaturze, a czego jeszcze nie ma i za pomocą badań należy to poznać i określić. Analiza i krytyka piśmiennictwa badanego zagadnienia powinna prowadzić do wykazania na ile podjęty problem jest inny od dotychczas znanych odkryć naukowych na ten temat. Rezultaty badań tej metody przyczyniają się do ważnych odkryć naukowych i dzieł twórczych.
• Metoda analizy i konstrukcji logicznej - polega na podzieleniu problemu badawczego na mniejsze czynniki i zbadaniu każdego z nich indywidualnie. Wyniki uzyskane podczas tej analizy zostają ponownie połączone w wyniku konstrukcji logicznej. Cały ten proces pozwala na znalezienie nowego optymalnego rozwiązania danego problemu badawczego.
• Metoda statystyczna - wykorzystywana jest do gromadzenia i porządkowania informacji i danych dotyczących danego zjawiska, procesu lub systemu. Polega na formułowaniu wniosków na podstawie konkretnie wyodrębnionych cech zbiorów elementów statystycznych. Można dzięki niej na podstawie badania cech ograniczonej ale reprezentatywnej próby wyciągać wnioski o cechach całej zbiorowości. Metoda ta może występować w ujęciu jakościowym lub ilościowym, które wzajemnie się uzupełniają.
• Metoda symulacji komputerowej - polega na badaniu modelu (matematycznego lub algorytmu) danego procesu, zjawiska, systemu lub urządzania oraz identyfikacji parametrów tego modelu. Gdy model jest już znany, konstruuje się program symulacji komputerowej oraz dane wejściowe. Metodę tę wykorzystuję się w przypadkach, gdy badania procesu rzeczywistego są zbyt kosztowne, badania potrzebują długiego czasu oczekiwania na wynik lub, gdy przedmiot badań realnie nie istnieje, jest w fazie opracowywania, a prognoza jest w danym momencie terminowo konieczna.
• Metoda heurystyczna - polega na znajdywaniu nieznanych dotąd rozwiązań poprzez ujawnianie nowych faktów i związków zachodzących między nimi w rzeczywistości. Pozwala na podjęcie najbardziej odpowiedniej decyzji w nietypowej sytuacji wymagającej zbadaniu dostępnych informacji. Służy do osiągniecia danego wyniku i jest przekształcana do fazy, w której powstaje rozwiązanie. Do metod heurystycznych zaliczamy między innymi burzę mózgów, metodę delficką, metodę "za i przeciw".

Metoda badawcza — artykuły polecane

Heurystyka — Dyferencjał semantyczny — Analiza progowa — Problem badawczy — Badania społeczne — Pytanie badawcze — Procesy poznawcze — Procedura — Badania podstawowe

Bibliografia

• Apanowicz J. (2002), Metodologia ogólna, Wydawnictwo BERNARDINUM, Gdynia
• Klepacki B. (2009), Wybrane zagadnienia związane z metodologią badań naukowych, Roczniki Nauk Rolniczych, seria G, t. 96
• Nieporowski P. (2015), Etyka niejawnej obserwacji uczestniczącej jako metody badawczej, Rocznik Lubuski, tom 41
• Nowak E. (2013), Teoretyczne metody badawcze w naukach społecznych, Obronność, Zeszyty Naukowe Wydziału Zarządzania i Dowodzenia Akademii Obrony Narodowej, nr 2(6)
• Poskrobko B. (red.) (2012), Metody badań naukowych z przykładami ich zastosowania, Fundacja Ekonomistów Środowiska i Zasobów Naturalnych, Białystok
• Sztumski J. (2010), Wstęp do metod i technik badań społecznych, Wydawnictwo Śląsk, Katowice

Autor: Anita Cichorczyk