Mnożnik kreacji pieniądza

Mnożnik kreacji pieniądza jest wartością makroekonomii pokazująca zmianę podaży pieniądza wraz ze zmianą bazy monetarnej. Pojęcie to definiuje się następująco:

• Mnożnik kreacji pieniądza (money multiplier) - Wzrost podaży pieniądza będący efektem zwiększenia się zasobu pieniądza banku centralnego o jednego dolara. (Blanchard O. 2011, s. 1039)
• Mnożnik kreacji pieniądza wskazuje, jak podaż pieniądza jest powiązana z bazą monetarną. [...], wskazuje, o ile zwiększy się podaż pieniądza, gdy baza monetarna zmieni się o jednostkę (np. 1 zł). Znając wielkość bazy monetarnej oraz wartość współczynnika kreacji pieniądza, można obliczyć rozmiary podaży pieniądza w kraju. (Lis S. 2011, s. 113-114).

Mnożnik kreacji pieniądza jest wartością zmienną zależną od współczynnika rezerw banków komercyjnych oraz preferencji ludności odnośnie form pieniądza. Wysokość mnożnika pieniądza jest odwrotnie proporcjonalna do wysokości planowanej stopy rezerw gotówkowych banków i stosunku gotówki w obiegu depozytów płatnych na żądanie, również na podaż pieniądza towarzyszącą danej bazie monetarnej. Zmienność mnożnika, szczególnie w krótkich okresach czasu, może powodować nieprzewidziane wahania podaży pieniądza. Wysokość mnożnika kreacji pieniądza zależy od dwóch kluczowych współczynników. Planowanej przez banki stopy rezerw gotówkowych (tj. stosunku rezerw Wymienione wcześniej czynniki, poprzez zmianę mnożnika kreacji pieniądza, wpływają do całkowitej wartości wkładów) oraz do planowanego stosunku gotówki w obiegu pozabankowym do całkowitej wartości wkładów w bankach.

Preferencje gospodarstw domowych oraz banków komercyjnych do posługiwania się gotówką przekładają się znacząco na wysokość mnożnika kreacji pieniądza. Baza monetarna, pomnożona przez wspomniany wcześniej mnożnik kreacji pieniądza, odzwierciedlają ogólną podaż pieniądza. Będzie ona rosła w przypadku, kiedy przedsiębiorstwa oraz gospodarstwa domowe będą dążyć do relatywnie niewielkich zasobów gotówki. Biorąc pod uwagę daną sytuację, im mniejsze wartości utrzymywanych środków pieniężnych, tym większa skłonność do inwestycji. Banki komercyjne w kolejnym kroku zwiększają swoje akcje kredytowe, ponieważ są zdolne do wykreowania większej ilości pieniądza. Bank centralny chcąc wpłynąć na podaż, wykorzysta stopę rezerw obowiązkowych. Między mnożnikiem kreacji pieniądza a stopą rezerw obowiązkowych występuje zależność odwrotnie proporcjonalna. Dlatego, przy aspiracji do zwiększenia podaży pieniądza, wymagane będzie m.in. zmniejszenie stopy rezerw obowiązkowych. Tym samym wzrośnie mnożnik kreacji pieniądza.

TL;DR

Mnożnik kreacji pieniądza to wskaźnik, który pokazuje, jak podaż pieniądza jest powiązana z bazą monetarną. Wysokość mnożnika zależy od współczynnika rezerw banków komercyjnych i preferencji ludności. Zmienność mnożnika może powodować wahania podaży pieniądza. Preferencje gospodarstw domowych i banków komercyjnych wpływają na mnożnik. Bank centralny może manipulować podażą pieniądza poprzez stopę rezerw obowiązkowych. Kreacja pieniądza odbywa się poprzez bank centralny i banki komercyjne.

Mnożnik kreacji pieniądza a baza monetarna

Rozpatrując oddziaływanie mnożnika kreacji pieniądza należy zwrócić szczególną uwagę na jego korelację z bazą monetarną. Tak więc powstaje pytanie: co wpływa na wielkość podaży pieniądza o możliwie maksymalnym stopniu płynności? Odpowiedź uzyskamy wykorzystując dwie składowe. Są nimi baza monetarna (potocznie zwana również "pieniądzem wielkiej mocy" oraz właściwy dla tego artykułu, mnożnik kreacji pieniądza. Pomnożone przez siebie czynniki wskażą szukany rozmiar podaży pieniądza. Należy pamiętać, że baza monetarna nie synchronizuje się z podażą pieniądza. Jest ona bowiem obszerniejsza na skutek działania mnożnika. Pierwszymi krokami w celu wyprowadzenia wzoru na mnożnik kreacji pieniądza, będzie wprowadzenie niezbędnych dwóch równań:

M1 = GL + DB

BM = GL + RG

gdzie:

M1 - podaż pieniądza,

GL - gotówka w obiegu znajdująca się w rękach ludności,

DB - depozyty bankowe,

BM - baza monetarna,

RG - suma rezerw gotówkowych systemu bankowego.

Tym samym dzieląc podaż pieniądza przez bazę monetarną oraz wszystkie komponenty formuły przez depozyty bankowe, otrzymamy postać mnożnika kreacji pieniądza. Skala podaży pieniądza jest ustosunkowana wobec:

• relacji rezerw gotówkowych banków komercyjnych do całkowitej miary depozytów,
• relacji środków pieniężnych utrzymywanych przez ludność co całkowitej miary depozytów.

Pierwszy stosunek wynika z regulacji oraz działań podejmowanych przez bank centralny. Z kolei drugi wynika z natężenia motywów (między innymi spekulacyjnego, transakcyjnego bądź przezornościowego)powodujących skłonność jednostek do utrzymywania gotówki, czyli środka cechującego się najwyższą formą płynności. Druga relacja za pośrednictwem należytych zmian w stopie procentowej, staje się instrumentem banku centralnego.

Mechanizm kreacji pieniądza

Kreowanie pieniądza jest jedną z fundamentalnych funkcji spełnianych w kierowaniu polityki pieniężnej przez banki centralne i komercyjne. Bank centralny realizuje swoją rolę w dwojaki sposób. Bezpośredni, dlatego że ma wyłączność w emisji pieniądza gotówkowego oraz pośredni, dzięki instrumentom polityki pieniężnej. Banki komercyjne biorą udział w generowaniu pieniądza bezgotówkowego w oparciu o [depozyt|depozyty]] bankowe. Depozyty, lokowane przez podmioty sektora niebankowego (gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa), posiadają miano wkładów pierwotnych. Wyróżnia się także depozyty terminowe oraz zwrotne na żądanie. W bankach komercyjnych deponowane są także wkłady międzybankowe i te pochodzące od podmiotów budżetowych. Dzięki temu możliwa jest akcja kredytowa banków. Pieniądze udzielane w formie kredytów, stanowią dodatkową zdolność dyspozycji finansowej kolejnych podmiotów, tworząc tym samym wkłady pochodne.

Podaż pieniądza w gospodarce w znacznym stopniu uzależnione są od stopy rezerw całkowitych gromadzonych przez banki komercyjne. Zatem zależy ona nie tylko od polityki monetarnej prowadzonej przez bank centralny, ale także od indywidualnej polityki banku komercyjnego na płaszczyźnie tworzenia przepływów finansowych.

Bank centralny, zwiększając ilość emitowanego pieniądza o jednostkę, spodziewa się, że podaż pieniądza w gospodarce wzrośnie jak 1: 2,42. Powyższe zależności wykazują, że zależność mnożnika kreacji pieniądza od stopy rezerw gotówkowych banków komercyjnych oraz stopy ubytku pieniądza z systemu bankowego jest odwrotnie proporcjonalna. Oznacza to, że mnożnik kreacji pieniądza będzie tym niższy, im:

• wyższa będzie stopa rezerw gotówkowych utrzymywanych przez banki, oraz
• im więcej gotówki będzie przetrzymywane w obiegu poza kasami banków. (Nowak Z., Zalega T. 2015, s. 266)

Mnożnik kreacji pieniądza i manewrowanie stopą rezerw obowiązkowych

Kreacja pieniądza bankowego funkcjonuje w oparciu o prostą prawidłowość. Dla podmiotu, zgłaszającego chęć i zdolność do zaciągnięcia kredytu, bank otwiera konto. Na koncie tym zostaje przypisana wartość kredytu. Wskazane jest uzmysłowienie, że klient bezzwłocznie nie pobiera całości przyznanego kredytu w formie pieniądza gotówkowego. Z tego powodu zapis na koncie nigdy nie wynosi zero. Wobec tego banki mogą dawać kredyty wychodzące ponad ich zdolności gotówkowe. Tym samym pobierać zysk z nieistniejącego pieniądza. Wzór na kreację pieniądza bankowego:

Kb =(Wk (1 - Cb)) / Cb

Gdzie:

Kb - łączna wysokość kredytów wykreowanych przez banki stosownie do wkładu pierwotnego,

Wk - wkład pierwotny,

Cb - ułamek wkładu pierwotnego (Wk), który jako środek pieniężny pozostaje w banku.

Rodzaje mnożnika

Prosty mnożnik kreacji pieniądza:

Wzór na prosty mnożnik to 1 / re (re - stopa rezerw obowiązkowych). Ze wzoru wynika że M = (1/re) * H gdzie M to podaż pieniądza a H to baza monetarna. Z tego wzoru wynika że przy każdej zmianie bazy monetarnej o ?H zmienia się podaż pieniądza o wartość równą iloczynowi mnożnika i tej zmiany.

Złożony mnożnik kreacji pieniądza: Wzór na mnożnik złożony to (Cu + D) / (Cu + Re) = (Cu / D + D / D) / (Cu / D + Re / D) = (cu + 1) / (cu + re) gdzie Cu to gotówka w obiegu, D to depozyty, Re to nominalny poziom rezerw, cu to stosunek gotówki do depozytów, a re to stopa rezerw obowiązkowych. Mnożnik złożony w przeciwieństwie do prostego dopuszcza istnienie pieniędzy poza obiegiem bankowym oraz istnienie rezerw innych niż obowiązkowe.

Mnożnik inwestycyjny

Wychodząc z założenia, że gospodarka kraju znajduję się w stanie równowagi a wysokość produkcji odzwierciedla poziom Y, można zadać pytanie: Co w sytuacji, w której podmioty wyrażają chęć do inwestowania? Jaki wpływ będzie miała dana sytuacja na produkcję, popyt globalny oraz dochody? Bodźce w postaci zwiększonego optymizmu przedsiębiorców mogą mieć wszelakie źródła (Na przykład perspektywa przyszłej koniunktury będzie wzbudzała większe zaufanie).

Tak więc, wraz ze zrostem inwestycji prywatnych wzrasta popyt globalny. Jednak przyrost ten nie będzie działał wprost proporcjonalnie w stosunku do produkcji finalnej. Mechanizm mnożnika inwestycyjnego pozwala dogłębniej zrozumieć brak równoczesnej wprost proporcjonalnej korelacji między wzrostem inwestycji prywatnych a produkcji finalnej. Jak już wspomniano wcześniej, przyrost prywatnych inwestycji wywołuje adekwatnie przyrost globalnego popytu. Następnie wzrasta także przyrost produkcji. Dlaczego zatem generowana produkcja nie jest adekwatna w stosunku do poprzednich przyrostów? Odpowiedź wynika z podziału dochodów, które powstają w konsekwencji zwiększonego przyrostu produkcji. Wracając, powiększone dochody nie powodują kolejnego, pojedynczego czynnika wzrostu, ale wyłaniają dwa kolejne przyrosty: przyrost oszczędności oraz przyrost popytu konsumpcyjnego. Tutaj następuje sprzężenie zwrotne, ponieważ wzrost konsumpcji jest czynnikiem także wpływającym na wzrost popytu globalnego.

Analizując mnożnik inwestycyjny nie należy zapominać o tym, że początkowy impuls popytowy nie funkcjonuje bezwzględnie. Produkcja może zwiększać swoje rozmiary jedynie wtedy, gdy istnieją niewykorzystane szanse zdolności produkcyjnej. Im większy wzrost inwestycyjny, tym mocniejsza mnożnikowa reakcja produkcyjna. Dlatego w gospodarce może zdarzyć się sytuacja w której nie będzie do dyspozycji wolnych mocy wytwórczych.

Mnożnik kreacji pieniądza — artykuły polecane

Realna stopa procentowa — Nominalna stopa procentowa — Kredyt redyskontowy — Pułapka płynności — Krańcowa skłonność do oszczędzania — Podaż pieniądza — Inflacja wewnętrzna — Cele polityki pieniężnej — Agregat M0 — Mnożnik zrównoważonego budżetu

Bibliografia

• Blanchard O. (2011), Makroekonomia, Wolters Kluwer, Warszawa
• Knakiewicz Z. (1998), Problemy kreacji pieniądza i regulacji obiegu pieniężnego, Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny
• Kostanciak W. (2012), Kreacja pieniądza a wrażliwość inflacyjna systemu monetarnego w gospodarce polskiej w latach 2000-2010, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego. Studia i Prace Wydziału Nauk Ekonomicznych i Zarządzania, nr 27
• Lis S. (2011), Współczesna makroekonomia, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, Kraków
• Mishkin F. (2002), Ekonomika pieniądza, bankowości i rynków finansowych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Nowak A., Zalega T. (red.) (2015), Makroekonomia, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
• Winiarski B. (2006), Polityka gospodarcza, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa

Autor: Marian Krzywoń, Aneta Bielarczyk