Ocena oddziaływania na środowisko

Ocena oddziaływania na środowisko (Eenvironmental Impast Assessment - EIA) jest procedura, którą po raz pierwszy zastosowano w USA w 1970 roku. Ocena oddziaływani na środowisko to usystematyzowany sposób postępowania polegający na interdyscyplinarnym identyfikowaniu i ocenie wpływu planowanych przedsięwzięć oraz ich alternatyw na określony obszar i zachodzące na nim procesy .

TL;DR

Ocena oddziaływania na środowisko (OOŚ) to procedura identyfikowania i oceny wpływu planowanych przedsięwzięć na środowisko. Metoda ta została wprowadzona w USA w 1970 roku i obecnie jest stosowana w 46 krajach. W Polsce historia OOŚ podzielona jest na trzy okresy, a obecnie funkcjonuje ustawa OOŚ2. Celem OOŚ jest profilaktyczna ocena wpływu na środowisko oraz ustalenie możliwości ograniczenia lub minimalizacji negatywnych skutków. Przebieg OOŚ składa się z sześciu faz, a do najczęściej stosowanych metod należą: metoda krytycznych objętości, metoda punktów ekologicznych, metoda VNCI, metoda EPS, metoda Tellus, metoda MIPS i metoda KEA.

Historia rozwoju instrumentu OOŚ

Rozwój narzędzia OOŚ znalazł swój początek w ramach poszukiwania i tworzenia relatywnych prostych metod roboczych. Z historycznego punktu widzenia, potrzeba przeprowadzania OOŚ wynikła z wystąpienia pod koniec lat 70 kryzysu ekologicznego. W 1969 roku w amerykańskiej Ustawie o Narodowej Polityce Ekologicznej (National Environmental Policy Act - NEPA) występują pierwsza oficjalna informacja o ocenie oddziaływania na środowisko. Ustawa ta jest uważana za inicjatora OOŚ na świecie. W 1972 roku Australia i Nowa Zelandia, także wprowadziły zapisy OOŚ do swojego prawa. Rok później projekty publiczne, plany i programy dotyczące OOŚ wprowadziła Kanada. W 1975 wzmianki o tej metodzie pojawiły się w prawie RFN. W 1976 Irlandia deklarowała w swoim prawie o przedsięwzięciach wymagających udogodnień projektowych, a także w tego roku czytamy o prawie społeczeństwa do uczestnictwa w OOŚ oraz o kategoriach podlegających tej ocenie u Francuzów. W kolejnym roku projekt sektora prywatnego i publicznego wprowadziły Filipiny. W 1985 roku oceną oddziaływania na środowisko zainteresowała się Europejska Wspólnota Gospodarcza. Natomiast trzy lata później OOŚ do swojego prawa wprowadziły takie państwa jak Anglia, Walia, Szkocja oraz Irlandia Północna. Obecnie OOŚ jest w 46 krajach świata częścią składową planowania inwestycyjnego i znajduje ponadto poparcie przez międzynarodowe instytucje takie jak Bank Światowy i Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju (EBOR).

OOŚ w Polsce

Historię OOŚ w Polsce możemy podzielić na trzy okresy:

1. Okres od początku lat 70. do końca roku 2000

W latach 70. podjęto próby wdrożenia niektórych metod OOŚ a takżę prace badawcze w ramach współpracy z Światową organizacją Zdrowia oraz w oparciu o Program Środowiskowy Narodów Zjednoczonych. W latach 70. i 80. nie przykładano dużej uwagi do kwestii środowiska. Przełomem było dopiero wprowadzenie ustawy z dnia 31 stycznia 1980r o ochronie i kształtowaniu środowiska. W 1989 roku nastąpiła nowelizacja tej ustawy gdzie “Opinia Wpływu na Środowisko" zastąpiona została używanym do dziś terminem “Ocena oddziaływania na środowisko". Od 1999 roku administracja wojewódzka przejęła kompetencje ministra w tej sprawie, a powiatowy inspektor sanitarny zajął się inwestycjami o potencjalnym negatywnym wpływie na środowisko.

2. Okres od I 2001 roku do XI 2008 roku

Pierwsza ustawa opisująca w całości OOŚ, w polsce weszła w życie dopiero 1 stycznia 2001r. Było to spowodowane chęcią dostosowania do wymogów UE, usprawnienie metod związanych z OOŚ oraz w oparciu o konstytucyjne prawo do informacji o środowisku, chęć stworzenia zasad prawnych. Ustawa umożliwiła także stworzenie jasnych procedur w standardach międzynarodowych i przeprowadzanie przez OOŚ programów i planów dokumentów oraz przedsięwzięć. Obowiązywała ona jedynie 9 miesięcy (z kilkoma modyfikacjami), gdyż 1 października 2001r została uchylona, a jej zapisy przeniesiono do ustawy z dnia 27 kwietnia 2001r “Prawo ochrony środowiska" (POŚ).

3. Okres od 15 listopada 2008 roku

Obecnie posiadamy dwa podstawowe akty prawne porządkujące funkcjonowanie naszego systemu OOŚ. W listopadzie 2008 z ustawy POŚ, wyodrębniono przepisy dotyczące OOŚ. Teraz obowiązuje ustawa z dnia 3 października 2008r, tak zwana ustawa OOŚ2. W 2010 roku, rozporządzenie Rady Ministra z dnia 9 listopada 2004 roku zastąpiono nowym rozporządzeniem z dnia 9 listopada 2010r. w sprawie przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko.

Cel

Głównym celem oceny oddziaływania na środowisko jest profilaktyczna ocena wpływu na środowisko oddziaływania żywych organizmów w sposób bezpośredni oraz pośredni, a także oddziaływania abiotycznego. Ideą oceny jest zbadanie projektu dokumentu lub raportu pod kątem jakie ewentualne zmiany w środowisku nastąpią po realizacji zaplanowanego przedsięwzięcia lub wprowadzenia zaplanowanego dokumentu. Kolejno definiuje się skalę, zakres oraz rodzaj negatywnego wpływu tego dokumentu lub przedsięwzięcia. Następnie ustalane są wytyczne możliwości ich ograniczenia lub minimalizacji. Gdy są już rozważone wszystkie za i przeciw, po procedurach OOŚ podejmowana jest decyzja o legalizacji planowanego działania. Decydent dostaje szeroki wachlarz możliwości oraz wiadomość konsekwencjach wdrożenia przedsięwzięcia lub postanowień dokumentu

Przebieg OOŚ

Z punktu widzenia oceny wpływów danych przedsięwzięć, projektów lub programów, procedura OOŚ przebiega w następujący sposób:

1. Planowanie
2. Opracowanie projektu technicznego
3. Czas realizacji projektu
4. Faza postępowania pozwoleniowego
5. Okres pełnej eksploatacji
6. Faza po realizacji projektu lub czas użytkowania

Metody OOŚ

Na przestrzeni ostatnich 30 lat opracowano wiele metod, służących ocenie oddziaływania na środowisko, pozyskanych w wyniku inwentaryzacji danych. Do najczęściej używanych metod należą :

Metoda krytycznych objętości - stanowi odmianę ekoprofilu, będącego jednym z możliwych kierunków opracowywania danych ekobilansowych. Mianem ekoprofilu określa się przedstawienie zróżnicowanych oddziaływań wielu kryteriów: np. w ocenie produktów alternatywnych, gdzie podstawą są przedłożone, takie same wzorce oceniania.

Zalety metody krytycznej objętości:

• duża przejrzystość przeprowadzanej analizy
• uwzględnianie warunków lokalnych przy ocenie wpływów na środowisko
• duża ilość norm określających stężenie substancji zanieczyszczających środowisko
• możliwość analizy wyników w czterech kategoriach
• duża ilość dotychczas przeprowadzanych ekobilansów

Wady metody krytycznej objętości:

• brak jednej oceniającej produkt wielkości
• subiektywizm norm odnoszących się do koncentracji zanieczyszczeń
• nieuwzględnienie w metodzie aspektów zdrowotnych i estetycznych
• stosunkowo mała elastyczność metody

Metoda punktów ekologicznych - stanowi rozszerzenie metody krytycznych objętości. Pozwala bowiem na całościowe, a nie jak w przypadku poprzedniej metody, częściowe zagregowanie wyników ekobilansu. W metodzie punktów ekologicznych dąży się do otrzymania jednej, końcowej wartości będącej sumą wszystkich punktów ekologicznych obliczonych dla danego wyrobu. Metoda ta jest podstawą do kompleksowej oceny oddziaływań badanego wyrobu na środowisko.

Zalety metody punktów ekologicznych:

• łatwość porównywania ocen
• możliwość zastosowania w metodzie celów polityki państwa
• obiektywizm wyników w wypadku globalnego oddziaływania zanieczyszczeń
• duża łatwość przeprowadzania badań

Wady metody punktów ekologicznych:

• subiektywizm ustalania dopuszczalnych emisji
• nieuwzględnienie lokalnych oddziaływań zanieczyszczeń
• czasochłonność przeprowadzanych obliczeń
• trudność we wskazaniu, które z emitowanych substancji przekraczają wartość emisji krytycznych

'Metoda VNCI - rózni się od pozostałych metod zasięgiem określania wyników oceny. Końcową wartość oddziaływania przedmiotu badania na środowisko odnosi się do sfery globalnej lub, co też stosuje się w większości przypadków, obszaru danego kraju.

Metoda VNCI odznacza się dużą przejrzystością, elastycznością i praktycznością a do jej głównych wad należą: konieczność ustalania wag dla poszczególnych kryteriów oraz niedokładności wyniku spowodowaną rozszerzeniem wartości oddziaływań na terytorium całego kraju.

Metoda EPS - opracowana w Szwecji, nie jest bezpośrednią metodą oceny oddziaływania na środowisko, stanowi bowiem pomocnicze narzędzie ekobilansów. Jej istotą jest uzyskanie jednej wartości, przyporządkowanej następnie różnym zmianom w środowisku.

Metoda Tellus - kolejna metoda, która nie służy ocenie oddziaływania danych ekobilansowych, ale posiada bardzo zbliżone zastosowanie.

Do zalet tej metody, można zaliczyć dużą elastyczność. Jest ona natomiast zbyt mało przejrzysta, co często ogranicza możliwość jej właściwego wprowadzenia i wykorzystania.

Metoda MIPS - za punkt odniesienia służy cała wielkość masy, zużytej do produkcji wyrobu. W celu zebrania niezbędnych danych o zużyciu masy wykorzystuje się specjalnie opracowane formularze. Podczas zbierania danych nie ma znaczenia rodzaj występujących strumieni masy.

Metoda KEA - procedura postępowania danych jest zbliżona do algorytmu zastosowania w metodzie MIPS. Różnica polega jedynie na tym, że w metodzie KEA podczas inwentaryzacji danych wykorzystuje się strumienie energii wychodzącej z produktu.

Ocena oddziaływania na środowisko — artykuły polecane

Budżet partycypacyjny — Ekobilans — Foresight strategiczny — System zarządzania środowiskowego — Ewaluacja projektu — Ochrona własności intelektualnej — Wynalazek — Prototyp — Zagospodarowanie przestrzenne

Bibliografia

• Adamczyk W. (2004), Ekologia wyrobów - jakość, cykl życia, projektowanie, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
• Bugajska A., Kulig A. (2014), Prawodawstwo w ochronie środowiska z elementami ocen oddziaływania na środowisko, WPW, Warszawa
• Ciechanowicz-McLean J. (2015), Prawo ochrony i zarządzania środowiskiem, Difin, Warszawa
• Kramer M., Brauweiler J., Nowak Z. (2005), Międzynarodowe zarządzanie środowiskiem, C.H. Beck, Warszawa
• Makomaska-Juchiewicz M. (2009), Stan wdrożenia sieci Natura 2000 w Polsce, Chrońmy przyrodę ojczystą, nr 65
• Przybyłowski P. (2005), Podstawy Zarządzania środowiskiem, Wydawnictwo Akademii Morskiej, Gdynia
• Sulmicka M. (2005), Strategia Lizbońska - Nowe wyzwania, Polityka Społeczna, nr 1

Autor: Piotr Bordun, Klaudia Szuba-Łata