Ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych

Ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych (PIT - od ang. Personal Income Tax, czyli podatek od dochodów osobistych) jest to akt prawny uchwalony przez sejm RP 26 lipca 1991 r. Reguluje sprawy podatkowe od osób fizycznych. W późniejszym okresie nowelizowany. Pierwotny zapis ustawy dzielił prawo podatkowe od osób fizycznych na 16 rozdziałów i 58 artykułów. Przedmiotem podatku jest dochód osiągnięty przez podatników ze źródeł opisanych w ustawie. Ustawa o podatku bezpośrednim i obligatoryjnym. Przez niedoskonałości w ustawie wydano wiele aktów wykonawczych oraz zmieniano ją kilkaset razy. Trybunał konstytucyjny wydał kilkadziesiąt wyroków w sprawie tej ustawy (W. Wyrzykowski 2004, s. 135-148).

TL;DR

Artykuł omawia ustawę o podatku dochodowym od osób fizycznych, która reguluje sprawy podatkowe od osób fizycznych w Polsce. Opisuje również genezę podatku dochodowego w USA i Wielkiej Brytanii. Artykuł podkreśla, że odpowiednie opodatkowanie jest istotne dla rozwoju gospodarczego i inwestycji. Opisuje również zasady funkcjonowania rynku i konieczność zgodności podatków z tymi zasadami.

Podstawa prawna

Opodatkowanie podatkiem dochodowym osób fizycznych regulują dwie ustawy: ustawa z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz.U. z 2000 r., Nr 14 poz. 176 z późniejszymi zmianami) oraz ustawa z dnia 20 listopada 1998 r. o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne (Dz. z 1998 r., Nr 144, poz. 930 z późniejszymi zmianami) (W. Wyrzykowski 2004, s. 135-148)

Budowa ustawy

Omawiany akt prawny zbudowany jest z następujących rozdziałów (Ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych, 1991 r.):

• Rozdział 1. Podmiot i przedmiot opodatkowania
• Rozdział 2. Źródła przychodów
• Rozdział 3. Zwolnienia przedmiotowe
• Rozdział 4. Koszty uzyskania przychodów
• Rozdział 4a. Opodatkowanie stron umowy leasingu
• Rozdział 4b. Ceny transferowe

1. Oddział. Przepisy ogólne
2. Oddział. Zasada ceny rynkowej
3. Oddział. Dokumentacja cen transferowych

• Rozdział 5. Szczególne zasady ustalania dochodu
• Rozdział 5a. Opodatkowanie przychodów nieznajdujących pokrycia w ujawnionych źródłach lub pochodzących ze źródeł nieujawnionych
• Rozdział 6. Podstawa obliczenia i wysokość podatku
• Rozdział 6a. Danina solidarnościowa
• Rozdział 7. Pobór podatku lub zaliczek na podatek przez płatników
• Rozdział 7a. uchylony
• Rozdział 7b. Zwrot podatku z tytułu wypłaconych należności
• Rozdział 8. Zeznania podatkowe
• Rozdział 9. Zmiany w przepisach obowiązujących
• Rozdział 10. Przepisy przejściowe i końcowe

Geneza podatku dochodowego

Podatek dochodowy pierwszy raz został wprowadzony w USA i w Wielkiej Brytanii. Miał być rozwiązaniem tylko chwilowym na czas większego zaangażowania państwa w działania wojenne. Wprowadzenie podatku dochodowego zazwyczaj argumentowano tym, że po ustaniu działań wojennych będzie on wycofany. W 1799 roku ówczesny premier Wielkiej Brytanii Wiliam Pitt wprowadzając podatek od dochodów mieszkańców zagwarantował sobie środki na wojnę z Francją. Źródła podają, że zrobił to z niechęcią, bo uznawał to wbrew zwyczajom i naturze Brytyjczyków. Podatek objął tylko najbogatszych bo na poziomie 10% od dochodów powyżej 200 funtów. Dochody pomiędzy 60 a 200 funtów miały nałożony podatek poniżej 10% ale objęte były rosnącą stopą opodatkowania. W 1802 roku podatek na krótko zniesiono po zawarciu pokoju, lecz w 1803 roku przywrócono go ponownie w wysokości 5% przy obniżeniu granicy przymusu podatkowego. W 1806 roku przywrócono stawkę 10% a ta istniała aż do 1806 roku, kiedy podatek całkowicie zniesiono w rok po bitwie pod Waterloo.

Po 26 latach w 1842 roku podatek ponownie przywrócono ze względu na rosnący deficyt budżetowy. W XIX w. i do okresu pierwszej wojny światowej podatek ten utrzymywał się na stosunkowo niewielkim poziomie. Wiek XX był okresem "rozkwitu" podatku dochodowego. Politycy w XIX wieku starali się znieść podatek dochodowy, ale konieczność zwiększenia wydatków wojennych uniemożliwiała tę drogę. Po pierwszej wojnie światowej stopa podatku osiągnęła 30%. Przychody państwa zwiększyły się z tytułu tego podatku 17 razy w porównaniu z rokiem 1905. Wbrew zapowiedziom polityków podatek nie zniesiono, jedynie ustanowiono go na poziomie 20%. Gdy nadeszła druga wojna światowa, podatek dochodowy zwiększono nawet do 50% dochodu obywatela. Po wojnie zmniejszono go o 5%. Następnie stale obniżano próg płacenia podatku, co powodowało wzrost liczby płatników. Obecnie podatek dochodowy w Wielkiej Brytanii płaci każda pracująca osoba. Ciekawe jest to, że Brytyjczycy nadal traktują podatek dochodowy jako tymczasowy.

W Stanach Zjednoczonych Ameryki pierwszy raz podatek dochodowy wprowadzono w 1862 roku. Zrobił to ówczesny prezydent Abraham Lincoln, aby móc sfinansować działania wojenne związane z wojną domową. Stawka podatku wynosiła 3% od dochodów powyżej 600 dolarów i 5% od dochodów powyżej 10 000 dolarów. W 1864 roku zwiększono stopy procentowe do 5% - przychód powyżej 600 dolarów, 7,5% - powyżej 5000 dolarów i 10% - powyżej 10 000 dolarów. Po wojnie ustanowiono podatek liniowy w wysokości 5% dla dochodów powyżej 1000 dolarów. Podatek w latach 1870-72 zmniejszono do 2,5% dla dochodów powyżej 2000 dolarów. Choć podatkiem objęta była stosunkowo niewielka ilość ludzi, Lincoln argumentował wprowadzenie podatku tym, że będzie on chwilowy. Okazało się, że zniesiono obciążenie podatkowe dopiero 7 lat po wojnie. Prezydent Grant w 1872 roku zlikwidował podatek dochodowy, ale w 1894 roku przywrócono go ponownie w wysokości 2%. Ciekawostką jest fakt, że Sąd Najwyższy podatek uznał za niekonstytucyjny.

Po licznych bataliach politycznych, w 1913 roku, została wprowadzona poprawka do konstytucji co umożliwiło na szersze możliwości działania urzędowi podatkowemu w kwestii podatków dochodowych. Jak się okazało po latach, poprawka została wprowadzona nielegalnie. W czasie pierwszej wojny światowej rząd Stanów Zjednoczonych na szeroką skalę próbował wpłynąć na społeczeństwo, aby móc bez większego wysiłku wprowadzić podatek od dochodu. Tłumaczył to względami patriotycznymi. Pod koniec wojny podatkiem zostało objęte już około 80% rodzin amerykańskich. S.G. Checkland określił lata 1815-1885 jako szczególny okres brytyjskiej przedsiębiorczości. Były to lata względnie jeszcze wolne od podatku dochodowego w Stanach Zjednoczonych (W. Kwaśnicki 2003, s. 1-5).

Podatek dochodowy a wzrost gospodarczy

Rozwój gospodarczy ściśle związany jest z rozwojem rodzimych przedsiębiorstw oraz napływem bezpośrednich inwestycji zagranicznych. Nowe inwestycje mogą także oferować rozwój technologiczny czy naukowy. Decyzja inwestora o lokalizacji zależeć będzie od tego, gdzie zostaną osiągnięte największe zyski przy jak najkrótszym czasie. Zyski zależeć będą w głównej mierze od wysokości opodatkowania. W przypadku każdego kraju (w tym także Polski) podstawowym przedmiotem zmartwienia powinno być stworzenie sprawiedliwego systemu podatkowego, który nie będzie zniechęcał do inwestycji czy otworzenia nowej firmy. Zbyt wysoki podatek dochodowy stwarza zagrożenie spadku konsumpcji, co w efekcie przyczyni się do spadku produkcji i bezrobocia. Wzrost gospodarczy będzie przejawiał się we wzroście produkcji w istniejących przedsiębiorstwach oraz w ilości wchodzących podmiotów gospodarczych na rynek (P. Możyłowski 2010).

Warunkiem właściwego działania systemu podatkowego w gospodarce jest ich zgodność z zasadami funkcjonowania rynku. Najważniejsze zasady rynku dóbr i usług to zasady wolności gospodarczej i konkurencji. Podatki powinny być wykorzystywane jako narzędzia oddziaływania na gospodarkę. Warunkiem jest zgodność działania podatków z rynkowymi mechanizmami funkcjonowania gospodarki. Narzędzia podatkowe nie powinny być nadużywane. Ich zawodność jest tematem prac wielu ekonomistów. Niejednokrotnie zbyt daleko idący fiskalizm niszczył gospodarki krajowe. Skuteczność instrumentów podatkowych zależna jest od umiejętnego połączenia ich z innymi instrumentami stosowanymi przez państwo np. instrumentami pieniężnymi (R. Mastalski 2006, s. 36)

Ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych — artykuły polecane

Podatek progresywny — Plan Balcerowicza — Ustawa o podatku dochodowym od osób prawnych — Ustawa o podatku dochodowym — Podatek dochodowy od firm — Keynesizm — Krzywa Laffera — New Deal — Harmonizacja podatków

Bibliografia

• Felis P. (2012), Elementy teorii i praktyki podatków majątkowych, Szkoła Główna Handlowa, Warszawa
• Kwaśnicki W. (2003), Z historii podatku dochodowego, Instytut Nauk Ekonomicznych, Wrocław
• Mastalski R. (2006), Prawo Podatkowe, C.H. BECK, Warszawa
• Możyłowski P. (2010), Wpływ podatków na wzrost gospodarczy, Pierwszy Urząd Skarbowy, Radom
• Portal podatkowy, Podatki.gov.pl
• Ustawa z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych. Dz. U. 1991 nr 80 poz. 350
• Wyrzykowski W. (2004), Polski system podatków i opłat w zarysie, SPG, Gdańsk

Autor: Krzysztof Konieczko

Treść tego artykułu została oparta na aktach prawnych. Zwróć uwagę, że niektóre akty prawne mogły ulec zmianie od czasu publikacji tego tekstu.