Pokusa nadużycia

Pokusa nadużycia (ang. moral hazard) występuje wtedy, gdy strony zawarły umowę i jedna ze stron chce osiągnąć korzyści kosztem drugiej strony, ponieważ nie ponosi pełnej odpowiedzialności za swoje czyny, natomiast druga strona nie posiada odpowiedniej wiedzy. Pierwsza strona korzysta z tzw. ukrytego działania i wykorzystuje drugą, by wbrew jej woli, osiągnąć profit. Występuje tutaj zjawisko asymetrii informacji (D. Begg 2003, s. 405).

TL;DR

Artykuł omawia pojęcie "pokusa nadużycia" w kontekście umów, rynku ubezpieczeń, działalności kredytowej banku oraz relacji przełożony-agent. Pokusa nadużycia występuje, gdy jedna ze stron umowy chce osiągnąć korzyści kosztem drugiej strony, wykorzystując asymetrię informacji. W celu przeciwdziałania temu zjawisku, ubezpieczyciele stosują różne strategie, takie jak odmowa pełnego ubezpieczenia lub podniesienie składki. W działalności kredytowej banku moral hazard występuje po obu stronach, gdy kredytodawca zwiększa ryzyko, a kredytobiorca przestaje obawiać się kosztów. W relacji przełożony-agent, agent może działać w swoich interesach, dlatego ważne jest motywowanie go do dbałości i zwiększenia staranności. Reputacja, opinie oraz możliwość zwolnienia z pracy mogą pomóc zmniejszyć pokusę nadużycia.

Pokusa nadużycia w kontekście rynku ubezpieczeń

Przykładem będzie ubezpieczenie samochodu od kradzieży. Właściciel, który nie posiada ubezpieczenia będzie dbał o to, aby samochód nie został skradziony. Prawdopodobnie taka osoba będzie posiadała alarm w samochodzie, a samochód będzie zostawiany na parkingu strzeżonym. Natomiast gdy taka osoba wykupi ubezpieczenie, będzie świadoma, że nieważne co się stanie z samochodem, ubezpieczyciel zrekompensuje szkodę. Takie działania wpływają niekorzystnie dla strony ubezpieczyciela ale niestety ubezpieczyciel nie wie o postępowaniu drugiej strony (D. Begg 2003, s. 405).

Osoba, która wykupi sobie polisę zdrowotną, może podejmować większe ryzyko np. przestać dbać o zdrowie tak, jak dotychczas, uprawiać ekstremalne sporty, ponieważ jest świadoma, że w razie okoliczności, od których jest ubezpieczona, przysługuje jej pełne odszkodowanie, niezależne od prawdziwych zapotrzebowani. Usługi medyczne z punktów widzenia takiego pacjenta nic nie kosztują, a lekarz może wykorzystać asymetrię informacji i zlecić większą liczbę droższych zabiegów. Pokusa nadużycia w omawianym przypadku to zmiana zachowania pacjenta lub lekarza zmierzająca do zwiększenia konsumpcji/produkcji usług zdrowotnych (I. Rudawska 2007, s. 29).

W celu przeciwdziałania zjawisku pokusy nadużycia firmy ubezpieczeniowe bronią się dość skutecznie poprzez, np. odmówienie pełnego ubezpieczenia potencjalnej szkody. Działając w ten sposób zmuszają ubezpieczonego do ponoszenia części ciężaru finansowego szkody. Innym sposobem może być podniesienie składki ubezpieczeniowej w przypadku osób, którym towarzystwo wcześniej wypłacało odszkodowanie. Efektem tego jest fakt że firma ubezpieczeniowa stara się, aby nie zniknęła nasza motywacja do dbałości o zmniejszenie szans wystąpienia szkody (E. Czarny 2006, s. 343).

Pokusa nadużycia w kontekście działalności kredytowej banku

Często spotykanym problemem we współczesnej bankowości jest moral hazard, który występuje po obu stronach - kredytobiorcy, jak i kredytodawcy. Zjawisko występuje wtedy, gdy kredytodawca zamiast unikać ryzyka, powoduje jego zwiększenie, a kredytobiorca przestaje obawiać się zbyt dużych kosztów finansowych. Kredytobiorca, który zna politykę oceny ryzyka instytucji finansującej, może starać się, aby transakcja odpowiadała preferencjom banku. Strona może zataić pewne informacje, aby ryzyko finansowanego przedsięwzięcia było mniejsze, niż w rzeczywistości jest (P. Niedziółka, s. 21).

Pokusa nadużycia w kontekście przełożony-agent

Teoria przełożony-agent najczęściej występuje w relacjach: pracodawca-pracownik, prawnik-klient, nabywca-dostawca i inne. Problem przełożonego-agenta dotyczy relacji między stroną zlecającą działanie we własnym interesie (przełożonym) a stroną aktywnie realizującą umowę (agentem). Aby zrealizować kontrakt przełożony powierza więc kontrolę nad swoją własnością agentowi. Przełożony od tej pory nie kontroluje w pełni zachowań agenta. Pojawia się zjawisko asymetrii informacji. Agent, który ma większą kontrolę, może zacząć działać w swoich interesach, a nie interesach przełożonego (Sz. Chrupczalski 2010). Aby zwalczyć problem z pokusą nadużycia w kontekście przełożony-agent trzeba zmotywować osoby, które posiadają prywatną informację o swoich zachowaniach, aby zwiększyły one swoje starania i dbałość, np. otrzymanie premii od sprzedaży dla pracowników, którzy pracują w sieciach handlowych. Na podobnych zasadach działają też sklepy czy restauracje. W tym przypadku mamy do czynienia z franczyzną (P.R. Krugman 2012 s. 990). Pokusę nadużycia można zmniejszyć też przez reputację i opinie, stworzenie listy nieuczciwych kontrahentów czy uświadomienie, że istnieje możliwość wyrzucenia z pracy.

Pokusa nadużycia — artykuły polecane

Agencyjna teoria przedsiębiorstwa — Asymetria informacji — Cross-selling — Mudaraba — E-biznes — Piggybacking — Gwarancje ubezpieczeniowe — Zniekształcenia poznawcze — Agencja nieruchomości

Bibliografia

• Begg D., Fischer S., Dornbusch R. (2007), Ekonomia. Makroekonomia, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
• Chrupczalski S. (2010), Pokusa nadużycia, Portal Edukacji Ekonomicznej Narodowego Banku Polskiego
• Czarny E. (2006), Mikroekonomia, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
• Iwanicz-Drozdowska M. (2009), Pokusa nadużycia a kryzys subprime, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, Ekonomiczne Problemy Usług, nr 38
• Krugman P., Wells R. (2020), Mikroekonomia, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Niedziółka P. (2008), Pokusa nadużycia w działalności kredytowej banków a stabilność finansowa, Bank i kredyt, nr 11
• Pawłowicz L. (2013), Sektor bankowy w Europie. Co zmienił kryzys?, Zeszyty BRE Bank-Case, nr 126
• Rudawska I. (2007), Opieka zdrowotna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Stiglitz J. (2004), Ekonomia sektora publicznego, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Varian H. (2013), Mikroekonomia. Kurs średni - ujęcie nowoczesne, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa

Autor: Kinga Kluczewska