Typologia turystów

Istnie bardzo wiele typów turystów, a także warto zwrócić uwagę, iż typologia zależy od kierunku w którym skłania się autor. Już w latach 60-tych, we Francji próbowano określić preferencje określonych turystów. Trzy interesujące typologie turystów zaproponowane przez francuskich socjologów przedstawił  K. Przecławski (1996). Typologie te zostały poprzedzone badaniami empirycznymi. Typologie M. Bassanda i E. Cohena odnoszą się do turystyki międzynarodowej, typologia Boyera zaś wyodrębnia typy turystów charakterystyczne dla środowiska francuskiego. Należy patrzeć na nie także w kontekście historycznym, gdyż na przestrzeni ostatnich trzydziestu lat znacząco zmieniła się zarówno wielkość, jak i struktura ruchu turystycznego, w tym zachowania turystów. Współcześnie wyróżniamy wiele nowych kategorii turystów. Warto także pamiętać, że w dzisiejszych czasach ciężko określić osobę jako jeden konkretny typ.

TL;DR

W artykule przedstawiono różne typologie turystów, takie jak typologia M. Bassanda, typologia K. Przecławskiego, typologia E. Cohena, typologia G. Castoldi oraz typologia FIMT. Omówiono również model turysty J. Jafari oraz podział turystów ze względu na stadia cyklu życia. Wspomniano także o nowych rodzajach turystów i turystyki, takich jak turystyka zdrowotna, turystyka ornitologiczna, turystyka polarna, turystyka kulinarna, turystyka slumsowa, turystyka eventowa, turystyka przygodowa, turystyka lingwistyczna i wiele innych.

Typologia M. Bassanda

M. Bassand (1968) wyróżnił cztery podstawowe i, jak się wydaje, charakterystyczne dla wielu narodowości typy turystów:

1. Turysta zorientowany na rozrywkę i zabawę (le sportif),
2. Turysta zorientowany na poznanie, na kontakt z dziełami sztuki (le connaisseur),
3. Turysta zorientowany na kontakt z przyrodą (le solitaire),
4. Turysta zorientowany na "zaliczenie" jak największej liczby miejsc, ale w sposób bardzo powierzchowny (le voyeur).

Typologia K. Przecławskiego

Na bazie powyższej typologii K. Przecławski (1996) dodał jeszcze kilka innych typów, rozszerzając jak gdyby propozycję Bassanda.

1. Typ poznawczy:
   • nastawiony na obcowanie z przyrodą,
   • nastawiony na obcowanie z kulturą,
   • nastawiony na obcowanie z ludźmi.
2. Typ integratywny - nastawiony na kontakt z grupą,
3. Typ zadaniowy - nastawiony na konkretne działania,
4. Typ rozrywkowy (rozrywkowo-wypoczynkowy),
5. Typ wypoczynkowy (turystyka aktywna),
6. Typ kontemplacyjny,
7. Typ "zdrowotny" - nastawiony na ochronę zdrowia.

Typologia E. Cohena

E. Cohen (1972) zaproponował podział turystów na cztery grupy. Wydaje się, iż kryterium ich wyodrębnienia jest głębokość kontaktu ze środowiskiem odwiedzanym, zaangażowanym turysty w przygotowanie i sama organizacja wyjazdu.

1. Turysta masowy, podróżujący w sposób zorganizowany (organized mass tourist),
2. Turysta masowy, ale podróżujący indywidualnie (individual mass tourist),
3. Turysta indywidualny, przyzwyczajony do komfortu (explorer),
4. Turysta indywidualny, integrujący się całkowicie z kulturą środowiska odwiedzanego (drifter).

Biorąc pod uwagę specyfikę konkretnego kraju i zachowania turystów na rynku wewnętrznym, można wyodrębic dla każdego państwa lub nawet regionu inny podział uczestników ruchu turystycznego. Charakterystyczny podział dla Francji lat siedemdziesiątych XX wieku prezentuje Marc Boyer (K. Przecławski, 1996):

• Turysta wyjeżdżający dla odpoczynku aktywnego, uprawiania sportu,
• Turysta wyjeżdżający dla wykonywania prac rzemieślniczych w domu lub pracy w ogródku,
• Turysta wyjeżdżający dla poznania kultury, kontaktów ze sztuką.

Model turysty J. Jafari

Interesującą koncepcję modelu turysty i turystyki zaproponował J. Jafari (1987). W obręb modelu wchodzi sześć elementów i procesów (J. Zdebski, 2003):

• "Element I" Jafari nazywa inicjacją, jest ona związana z codziennością jednostki. Codzienność może inspirować do podjęcia przygotowań w celu rozpoczęcia podróży i w efekcie uprawnienia turystyki.
• "Element II" nosi nazwę emancypacji. W tej fazie osoba przekształca się w turystę, Jafari dzieli tę fazę jeszcze na fazę "separacji", czyli wyjazd, podróż, zbliżenie się do celu, i "deklarację", wtedy "turystyka staje się scenariuszem dla nowej postaci, a miejsce wakacji sceną dla jej występów" (J. Jafari 1987, s. 6). Wówczas okazuje się, czy dotychczasowe środowisko turysty determinuje jego zachowanie na wakacjach.
• "Element III" to ożywienie. Jest ono związane ze znalezieniem się w nowej rzeczywistości, codzienności staje się przeszłością, a wszystko to co nowe fascynuje, wciąga i zaciekawia.
• "Element IV" określa się jako repatriację, czyli powrót do życia codziennego. W elemencie tym wstępują jeszcze dwie fazy "przywrócenie" zaczynające się w momencie wyjazdu i "poddanie się", czyli pogodzenie z codziennymi obyczajami, kulturą zachowaniem.
• "Element V" nazwano wcieleniem. Na tym etapie turysta wrócił do codziennego życia, ale w jego pamięci został slad wyjazdu, który może być motywem inspirującym do kolejnych podróży, turysta został "wchłonięty" przez urok turystyki.
• "Element VI" stanowi czas pomiędzy momentem wyjazdu a powrotu turysty. W tym czasie toczy się normalne życie w miejscu stałego zamieszkania, wydaje się, że im dłuższy pobyt turysty poza granicami, w tym większy szok kulturowy.

Typologia G. Castoldi

Inne, oryginalne podejście do typologii turystów zaproponował Georgio Castoldi (Uniwersytet w Mediolanie). Wyodrębnił on trzy typy, nazywając je syndromami.

1. Syndrom Stendhala polegający na poszukiwaniu piękna. Patrząc na "Dawida" Michała Anioła, na "Wiosnę" Botticellego, możliwym jest, aby szczególnie wrażliwy osobnik zareagował czymś w rodzaju omdlenia, jak w przypadku odurzenia czy fatalnego zauroczenia (E. Becheri),
2. Syndrom Hesse polegający na zaciekawieniu. Podczas porannego spaceru wiosną 1901 roku, po zwiedzeniu Muzeum Uffizi i pałacu Pittich, na Pizza Singora, został zewsząd otoczony miejską wrzawą, Hesse wyrzuca Baedeker i ufając swojej ciekawości i instynktowi, samodzielnie stara się odkryć skarby, o których milczą książki (E. Becheri),
3. Syndrom wielkiego brata polegający na oglądaniu życia innych. Przyzwyczajenie oglądania życia innych to umiejętność życia własnym życiem i przeżywania własnych emocji. Można powiedzieć, iż niektóre osoby uprawiają turystykę jakby dla innych lub dla oglądania zachowań innych osób.

Typologia FIMT

Innym przykładem typologii turystów jest podział Francuskiego Instytutu Marketingu Turystycznego, który wyróżnił siedem typów turystów (Z. Kruczek, B. Walas, 2004):

1. Zmęczeni - nie stawiają warunków wypoczynku,
2. Sportowcy - nadzwyczaj aktywni, często zmieniający miejsce pobytu,
3. Globtroterzy - głodni podróży zagranicznych,
4. Wielbiciele wypoczynku rodzinnego,
5. Głodni spotkań - hulacy,
6. Erudyci - zakochani w starych kamieniach i muzeach,
7. Odkrywcy - zainteresowani odkryciem nowego kraju.

Turysta - uczestnik procesu decyzyjnego

Niejednokrotnie mamy problem z określeniem decydenta np. w decyzji o zakupie wycieczki w celach turystycznych. Istnieje możliwość, że idea wyjazdu wyjdzie od męża, szwagier doradzi, jaki kierunek wybrać, żona może podać propozycję marki, dzieci mogą dorzucić swoje wymagania, końcową decyzję wyjazdu może podjąć mąż, natomiast cała rodzina razem może brać udział w wycieczce. Z pomocą przychodzi Ph. Kotler, który wyróżnia pięć typów osób biorących udział w procesie decyzyjnym. (L. Rudnicki 2010, s.33)

1. Inicjator - osoba, podsuwająca pomysł np. skorzystania z usługi
2. Doradca - osoba, której rady ułatwiają podjęcie decyzji
3. Decydent - osoba, której opinia wpływa na składniki zakupu jak np.: gdzie wyjechać? Czym pojechać? Kiedy kupować? I u kogo kupować?
4. Nabywca - osoba, dokonująca zakupu
5. Użytkownik - osoba bądź osoby, jak w przykładzie powyżej które np. korzystają z zakupionej usługi

Podział turystów ze względu na stadia cyklu życia

Rudnicki w swojej książce wyróżnia 10 stadiów cyklu życia: (L. Rudnicki 2010, s.78-80)

• Okres przedmałżeński - młody człowiek, często ograniczony finansowo, na wybory turystyczne wpływ mają grupy rówieśników. Wyjazdy łączone z nauką lub pracą. Oszczędny, szukający ekstremalnych form spędzania czasu.
• Młode małżeństwo - (jeszcze bez dzietni) wyjazdy w grupie lub we dwoje. Często finansowo nie mogą sobie pozwolić na wszystkie potrzeby. W ich wyborach, trendy sezonowe odgrywają dużą rolę.
• Pełna rodzina stadium I - rodzice z dziećmi do lat czterech. Wybierają miejsca bezpieczne dla dzieci, stereotypowe wyjazdy nad morze czy na wieś, niedrogie wycieczki z powodu dużych wydatków w gospodarstwie domowym
• Pełna rodzina stadium II - małżeństwo z dziećmi 4-8 lat, początek wyjazdów dzieci na zielone szkoły, obozy czy kolonie, często pojawia się pomysł zakupu działki letniskowej, ciągle najważniejsze bezpieczeństwo.
• Pełna rodzina stadium III - dzieci w wieku szkolnym, wyjazdy sezonowe (ferie, wakacje). W przypadku słabej sytuacji finansowej, wyjeżdżają tylko dzieci, natomiast przy dobrej, stawiają na rodzinne podróże egzotyczne.
• Pełna rodzina stadium IV - dorosłe dzieci, często jeszcze mieszkające w domu rodzinnym, studiujące, podatni na reklamy i trendy, zmiana terminów (nie tylko wakacje).
• Powrót do rodziny jednopokoleniowej - dzieci są w pełni samodzielne, czas na realizację starych planów, częstsze wyjazdy, ale na krócej.
• Małżeństwo w wieku emerytalnym - wyjazdy poza sezonem, w zorganizowanych grupach, zależnie od sytuacji finansowej krótkie, dalekie wycieczki lub w gorszej do domków letniskowych (często do własnego lub rodziny).
• Samotna starsza osoba pracująca - często oszczędna, wyjazdy do miejsc z młodości lub w rodzinne strony, wyjazdy do uzdrowisk, chętni zawierają nowe znajomości.
• Samotna starsza osoba niepracująca - zazwyczaj kiepska sytuacja finansowa, mimo oszczędzania, wyjazdy z wnukami, wprowadzanie ich w turystykę, wyjazdy grupowe np. ze związkiem emerytów, wizyty u rodziny.

Nowe rodzaje turystów/ turystyki wymieniane w współczesnej literaturze

By łatwiej zrozumieć uszeregowanie nowych form turystyki, uszeregujemy je wśród pięciu podstawowych celów wyjazdów turystycznych. (rodzaje klasyczne nie zostały wymienione) (B. Mayer 2015, s. 81-100)

1. Wypoczynkowe:

• sunturism (turystyka "3S") - wyjazdy w celu odnowy sił fizycznych i psychicznych, po za miejsce zamieszkania, w miejsca o wysokich walorach turystycznych (rzeka, las, jezioro, morze), często miejsca kojarzone ze słoneczną pogodą
• cruising - rejsy luksusowymi statkami wycieczkowymi z zwiedzaniem ciekawych miast portowych
• shopping (turystyka zakupowa) - krótkie wyjazdy, z zamiarem zakupów przedmiotów do własnego użytku, istnieje od kiedy można kupować bardzo tanie loty (głównie do europejskich stolic mody)
• turystyka zabawy (clubbing, party tourism) - główni turyści to osoby poniżej 30 lat, jest to połączenie modelu 3S z uczestnictwem w imprezach prowadzonych prze DJ-ów
• turystyka emocji (przeżyć) - turysta skupia się na silnych przeżyciach emocjonalnych, wyróżnić można tu turystę rozrywkowego (wyjazdy do parków rozrywki), seksturystę (doświadczenia seksualne z mieszkańcami danego kraju/ miejsca), a także turytów weselnych i rozwodowych

2. Zdrowotne:

• turystyka SPA i Wellness - głownie wyjazdy kilkudniowe np. weekend, zregenerowanie sił witalnych umożliwiają dodatkowe zabiegi z oferty
• turystyka medyczna - spędzanie czasu pod okiem specjalistów/ lekarzy, korzystając także z walorów turystycznych danego miejsca

3. Poznawcze:

• turystyka ornitologiczna - polega na wyjazdach w miejsca gdzie można poobserwować ptaki w ich naturalnych siedliskach
• turystyka polarna - wyjazdy w obszary podbiegunowe, często samotne, niejednokrotnie związane z wysokimi nakładami finansowym
• turystyka safari - wyjazdy w celu obserwacji dzikich zwierząt w Afryce, turyści przemieszczają się samochodem, robiąc wiele zdjęć
• ekoturystyka - wyjazdy w miejsca gdzie promowana jest ochrona natury, lub w miejsca nie zmienione przez ludzi
• turystyka kulinarna - w celu poszukiwania nowych smaków i przepisów
• tanatoturystyka i darkturism - turystyka cmentarna, odwiedzanie miejsc spoczynku znanych osób, a także w obszary gdzie odbywały się publiczne wyroki śmierci, miejsca katastrof, grozy i przemocy
• turystyka eventowa - głównym celem podróży jest branie udziału w wcześniej zaplanowanej imprezie kulturalnej
• turystyka slumsowa - turyści z bardzo dobrą sytuacją finansową wyjeżdżający w celu "oglądania ubóstwa"
• fanoturystyka - wyjazdy w celu bycia blisko swoich podróżujących idoli, np. fani klubu piłkarskiego, wyjeżdżający za nimi na mecz w celu dopingowania ich gry

4. Aktywne spędzanie czasu wolnego:

• turystyka przygodowa - " wyjazdy w nieznane" w celu przeżycia założonej przygody
• turystyka ekstremalna - wyjazdy w celu np. uprawiania sportów ekstremalnych

5. Biznesowo-edukacyjne:

• turystyka lingwistyczna - w celach nauki założonego języka obcego, organizowana głównie w grupach
• geocoaching i questing - metody stosowane w celach wyjazdów edukacyjnych np. po przez szukanie "coash’ów" (skarbów), znajdujących się w miejscu historycznym, ukrytych przez poprzedniego geocach’era, który pozostawił jedynie dane GPS i niewielką podpowiedź

Typologia turystów — artykuły polecane

Turystyka kulturowa — Turystyka sentymentalna — Motywy uprawiania turystyki — Turystyka kwalifikowana — Kariera — Czas wolny — Ośrodek SPA — Potrzeby fizjologiczne — Rehabilitacja

Bibliografia

• Buczkowska K. (2012), Turysta kulturowy w poszukiwaniu Genius Loci, Folia turistica, nr 26
• Kazimierczak M. (2009), Apetyt turysty. O doświadczeniu świata w podróży, Turystyka Kulturowa, nr 7
• Kosiewicz J. (2011), Zachęta do turystyki naukowej, Folia turistica, nr 24
• Mayer B. (red.) (2015), Obsługa uczestników turystyki i rekreacji, Difin, Warszawa
• Różycki P. (2009), Zarys wiedzy o turystyce, Proksenia, Kraków
• Rudnicki L. (2000), Zachowanie konsumentów na rynku, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa

Autor: Irena Kras, Klaudia Szuba-Łata