Przedmiot, podstawa i podmiot opodatkowania

Podatek, który zalicza się do najstarszych kategorii finansowych, spełnia różne funkcje. Jest on z jednej strony dochodem państwa, a z drugiej wydatkiem podatnika. Klasyczna definicja podatku mówi, iż jest to pieniężne, przymusowe, powszechne, nieodpłatne i bezzwrotne świadczenie na rzecz państwa lub innych związków publicznoprawnych, pobierany na podstawie odpowiednich przepisów prawa. Podatek jest w swej naturze złożony, posiada istotę nie tylko finansową i ekonomiczną, ale również prawną, polityczną i społeczną. Finansowe znaczenie polega na tym, że państwo przez podatki przejmuje dochody i zaspokaja popyt na pieniądz. Ekonomiczne zaś dotyczy zmiany sytuacji majątkowej podatników, a to następnie wiąże się z ich zachowaniem na rynku, podejmowaniem decyzji gospodarczych itp.

Konstrukcja podatku opiera się na technice podatkowej. Jej elementami składowymi są przedmiot opodatkowania, podmiot opodatkowania, podstawa opodatkowania, stawka podatkowa oraz różne rodzaje zwolnień i ulg podatkowych.

TL;DR

Podatek jest formą finansową, ekonomiczną, prawną, polityczną i społeczną. Składa się z przedmiotu, podmiotu, podstawy i stawki opodatkowania. Przedmiotem podatku są działania takie jak sprzedaż, świadczenie usług, eksport i import. Podmiotem podatku są osoby fizyczne, prawne, jednostki organizacyjne i spółki. Podstawa opodatkowania to konkretne ilościowe lub wartościowe przedmioty podatku, określone przez normy prawne.

Przedmiot

Przedmiot opodatkowania pomaga w udzieleniu odpowiedzi na pytanie od czego podatnik płaci podatek. Ustawa podatkowa w zasadzie nie posługuje się terminem przedmiotu opodatkowania. Jest to jednak zjawisko, stan prawny lub faktyczny, który gdy zaistnieje wywołuje powstanie obowiązku podatkowego. Generalnie przedmiotem podatku są czynności polegające na:

• sprzedaży towarów,
• świadczeniu usług,
• eksporcie i imporcie.

Podstawowe kategorie finansowo-prawne, będące przedmiotem opodatkowania to:

• obrót - jest to kwota należna z tytułu wykonywania przez podatnika czynności, które podlegają opodatkowaniu lub wartość usług i towarów, jeżeli czynności te są wykonywane bez pobierania należności,
• dochód - przychód pomniejszony o koszty jego uzyskania,
• majątek - prawa i rzeczy, które są własnością lub w samoistnym posiadaniu podatnika,
• wydatek - zobowiązanie do dokonania określonego wydatku przez podatnika.

Ważne jest również, że dane czynności podlegają opodatkowaniu niezależnie czy zostały wykonane z zachowaniem form określonych w przepisach prawa. Nawet niespełnienie pewnych warunków (np. brak koncesji) nie jest przeszkodą do opodatkowania czynności.

Podmiot

Podmiot podatku wskazuje kto na podstawie ustawy podatkowej zobowiązany jest do zapłacenia podatku. Ustawodawca określa podatnika stosując terminy: osoba fizyczna, osoba prawna, jednostka organizacyjna nie posiadająca osobowości prawnej, spółki prawa cywilnego. Rozpatrując termin podmiotu podatkowego możemy wyróżnić zarówno podmiot czynny, którym jest państwo oraz bierny - podatnika. W przypadku podmiotu biernego stosuje się dwa kryteria: ustawowe i ekonomiczne.

Według kryterium ustawowego wyróżniamy podmioty prawa podatkowego:

• podatnik - odpowiada całym majątkiem za zobowiązania podatkowe,
• płatnik - zobowiązany jest do obliczania podatku, pobierania obliczonej kwoty i wpłacania jej do odpowieniego organu podatkowego w określonym terminie,
• inkasent - ponosi osobistą odpowiedzialność za podatki, które pobrał, a nie wpłacił w terminie,
• następcy prawni podatników, płatników i inkasentów,
• osoby trzecie, które odpowiadają za zaległości podatkowe płatników, podatników i inkasentów.

Według kryterium ekonomicznego wyróżniamy:

• podmioty obciążone podatkiem (podatnik w formalnym sensie),
• podmioty ponoszące ciężar podatku materialnego (podatnik w materialnym sensie).

Podstawa

Podstawę opodatkowania możemy omawiać pod względem dwóch aspektów. Pierwszy-konstrukcyjny, wg którego jest to skonkretyzowany pod względem ilościowym lub wartościowym przedmiot podatku. Wielkość podstawy opodatkowania kreuje sytuacja faktyczna lub prawna, zaistnienie której wywołuje obowiązek podatkowy. W drugim aspekcie - normatywnym, podstawa opodatkowania jest zespołem norm prawnych, oznaczeniem wielkości podstawy opodatkowania w danym podatku lub ustalona jednostkowo i konkretnie podstawa wymiaru podatku. Podstawa opodatkowania jest samoistnym i samodzielnym elementem podatku jedynie w znaczeniu konstrukcyjnym, w normatywnym zaś jest jedynie prawną konsekwencja przedmiotu opodatkowania. Na ogół podstawa opodatkowania jest wyrażona w wartościowy sposób (w pieniądzu), jako kwota dochodu czy obrotu. W podatkach lokalnych wyrażona jest w sposób ilościowych, gdyż tam stosowane są stawki kwotowe.

Przedmiot, podstawa i podmiot opodatkowania — artykuły polecane

Obrót — Podatek od sprzedaży — Obowiązek podatkowy — Zwolnienia podatkowe — Podatek — Kodeks karny skarbowy — Podstawa opodatkowania — Leasing konsumencki — Zwrot podatku

Bibliografia

• Felis P., Jamroży M., Szlęzak-Matusewicz J. (2015), Podatki i składki w działalności przedsiębiorców, Difin, Warszawa
• Głuchowski J., Patyk J. (2011), Zarys polskiego prawa podatkowego, LexisNexis, Warszawa
• Głuchowski J. (red.) (2001), Leksykon finansów, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
• Krajewska A. (2004), Podatki - Unia Europejska, Polska, Kraje Nadbałtyckie, PWE, Warszawa
• Litwińczuk H., Karwat P., Pietrasiewicz W. (2004), Prawo podatkowe przedsiębiorców, Wolters Kluwer, Warszawa
• Mastalski R., Fojcik-Mastalska E. (red.) (2013), Prawo finansowe, Wolters Kluwer, Warszawa
• Owsiak S. (2011), Podstawy nauki finansów, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
• Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa. Dz.U. 1997 nr 137 poz. 926
• Wolański R. (2016), System podatkowy w Polsce, Wolters Kluwer, Warszawa

Autor: Monika Dziadkowiec, Magdalena Gonsior