Fundusz socjalny

Fundusz socjalny to środki finansowe zarządzane przez pracodawcę, przechowywane na osobnym rachunku bankowym, celem pomocy socjalnej uprawnionych do tego pracowników. Ze środków mogą korzystać:

• Pracownicy
• Rodziny pracowników i byłych pracowników
• Emeryci i renciści (byli pracownicy)
• Każda inna osoba, której pracodawca przyznał prawo do korzystania z funduszu

Pracownikiem jest każda osoba, z którą pracodawca zawarł umowę o pracę, spółdzielczą umowę o pracę, pracowników młodocianych i sezonowych, umowę agencyjną lub umowę o pracę nakładczą.

Fundusz socjalny jest funduszem okolicznościowym i spożycia zbiorowego, co oznacza, że nie jest dzielony równo pomiędzy pracowników. Pracodawca decyduje ile środków należy się danemu pracownikowi (bierze wtedy pod uwagę sytuację materialną pracownika). Dlatego też wykorzystywanie środków z funduszu socjalnego na np. prezenty świąteczne dla wszystkich pracowników jest niezgodne z przepisami dysponowania środkami funduszu.

Niewykorzystane środki w danym roku kalendarzowym przechodzą na rok następny.

TL;DR

Fundusz socjalny to środki finansowe zarządzane przez pracodawcę, które służą do pomocy socjalnej pracownikom i ich rodzinom. Fundusz może być wykorzystywany na różne cele, takie jak wypoczynek, opieka nad dziećmi czy pomoc materialna. Tworzenie funduszu jest zależne od możliwości i warunków przedsiębiorstwa. Wysokość odpisu na fundusz socjalny zależy od różnych czynników, takich jak wiek pracownika czy stopień niepełnosprawności. Fundusz może być zwiększany dzięki wpływom z opłat, darowizn czy odsetek. Niewykorzystane środki przechodzą na kolejny rok.

Przeznaczanie środków funduszu socjalnego

Pracodawca podczas rozdzielania środków funduszu musi kierować się odgórnymi wytycznymi. To znaczy, że nie ma pełnej swobody w podejmowaniu decyzji, na co przeznaczy fundusze. Patrz tabela poniżej (Zakładowy fundusz..., 2020).

Dozwolone	Zabronione
Formy wypoczynkowe	Polisy ubezpieczeniowe
Działalność kulturowo-oświatowa	Zakwaterowanie
Działalność sportowo-rekreacyjna	Dowóz do pracy
Opieka nad dziećmi	Wyżywienie
Pomoc materialna: finansowa lub rzeczowa	Składki na ubezpieczenie społeczne
Pomoc na cele mieszkaniowe

Tworzenie funduszu socjalnego

Tworzenie funduszu socjalnego jest zależne od możliwości i warunków przedsiębiorstwa. Zgodnie z art. 16 ustawy z dnia 26 czerwca 1974r. - Kodeks pracy (tekst jedn.: Dz. U. 1974 Nr 24 poz. 141) pracodawca powinien dbać o swoich pracowników poprzez zaspokojenie ich potrzeb bytowych, socjalnych i kulturowych. Dodatkowo w dalszej części ustawy: art. 94 pkt 8 k. p. ustawodawca sugeruje, że pracodawca powinien zaspokajać potrzeby socjalne pracowników w miarę posiadanych środków. Nie jest to jednak ich obowiązek. Aby nie dopuścić do zaniedbywania pracowników, mimo możliwości przedsiębiorstwa, powstała ustawa o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych, regulująca obowiązek zaspokajania potrzeb socjalnych.

Pracodawca, jako jednostka organizacyjna (jednostka budżetowa i samorządowa zakładów budżetowych)	Tworzenie funduszu, bez względu na liczbę zatrudnionych pracowników
Pracodawca zatrudniający mniej niż 20 pracowników w przeliczeniu na pełne etaty według stanu na dzień 1 stycznia	Tworzenie funduszu na wniosek zakładowej organizacji związkowej. Środki mogą być wypłacane na podstawie funduszu lub świadczeń urlopowych
Pozostali pracodawcy	Tworzenie funduszu na zasadach określonych w ustawie o ZFŚS.

Pracownicy mogą być objęci układem zbiorowym pracy. Jeśli przedsiębiorca zdecyduje się nie tworzyć funduszu i świadczeń urlopowych, postanowienia spisuje się w układzie zbiorowym pracy.

Jeśli pracodawca zatrudnia więcej niż 50 pracowników i nie są oni objęci układem zbiorowym pracy to wszelkie informacje odnośnie funduszu i świadczeń urlopowych są zawarte w regulaminie wynagradzania.

W przypadku przedsiębiorstwa zatrudniającego mniej niż 50 pracowników wszelkie postanowienia o nietworzeniu funduszu i niewypłacaniu środków urlopowych powinny zostać przekazane każdemu pracownikowi w pierwszym miesiącu danego roku kalendarzowego, zgodnie z przyjętymi w przedsiębiorstwie zasadami.

Dokonywanie odpisu

Fundusz tworzy się na podstawie corocznego odpisu podstawowego w zestawieniu z przeciętną liczbą zatrudnionych. Wysokość odpisu wynosi 37,5% przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce narodowej roku poprzedniego LUB w drugim półroczu roku ubiegłego (jeżeli kwota ta była wyższa) (L. Grinke i in. 2001, s. 182).

Wysokość odpisu może się zmienić, w zależności od sytuacji:

• Na pracownika młodocianego odpis wzrasta kolejno: w pierwszym roku nauki o 5%, w drugim o 6%, a w trzecim o 7% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia.
• Na pracownika wykonującego pracę w szczególnych warunkach lub prace o szczególnym charakterze (w nawiązaniu do ustawy o emeryturach pomostowych) odpis wynosi 50% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia.
• Na każdą zatrudnioną osobę, u której stwierdzono znaczny lub umiarkowany stopień niepełnosprawności odpis można zwiększyć o 6,25%.
• W przypadku sprawowania opieki socjalnej nad emerytami i rencistami przez pracodawcę odpis można zwiększyć o 6,25%.
• W przypadku utworzenia przez pracodawcę żłobka zakładowego lub klubu dziecięcego (nie dotyczy uczelni publicznych działających na podstawie przepisów o szkolnictwie wyższym i nauce oraz szkół i placówek objętych systemem oświaty w stosunku do nauczycieli podlegających przepisom Karty Nauczyciela) można zwiększyć fundusz na każdego pracownika o 7,5% przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego, jeżeli pracodawca przeznaczył 7,5 punktu procentowego odpisu podstawowego na ten cel. Warunkiem zwiększenia odpisu jest jego całkowite przeznaczenie na prowadzenie inicjatywy.

Pracodawca przekazuje naliczone środki z odpisów przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego oraz kwoty wypłaconych świadczeń urlopowych na rachunek bankowy funduszu do 30 września, uwzględniając przekazaną do tej pory kwotę, przy czym do 31 maja zobowiązany jest do przekazania 75% równowartości odpisów (nie dotyczy pracodawców, zatrudniających mniej niż 50 pracowników).

Zwiększenie środków funduszu

Najważniejsze źródła zwiększające środki funduszu socjalnego to wpływy z opłat pobieranych od osób i jednostek organizacyjnych, korzystających z działalności socjalnej, darowizny i zapisy oraz odsetki od środków funduszu. Równie ważne są wpływy z oprocentowania pożyczek udzielonych na cele mieszkaniowe, wierzytelności likwidowanych zakładów pracy, przychody z tytułu sprzedaży, dzierżawy i likwidacji środków trwałych służących działalności socjalnej, przychody z tytułu sprzedaży i likwidacji zakładowych domów i lokali mieszkalnych (przychód ze sprzedaży lub likwidacji pomniejszony jest o koszty tej sprzedaży lub likwidacji) (L. Grinke i in. 2001, s. 182). Niewykorzystane środki funduszu socjalnego i zakładowego funduszu mieszkaniowego przechodzą na fundusz.

Fundusz socjalny — artykuły polecane

Ustawa o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych — Zakładowy Fundusz Świadczeń Socjalnych — Świadczenie socjalne — Premia świąteczna — Świadczenie urlopowe — Dofinansowanie na rozpoczęcie działalności gospodarczej — Odprawa emerytalna — Pracownicze programy emerytalne — Nagrody jubileuszowe

Bibliografia

• Baran K., Dörre-Kolasa D. (red.) (2016), Prawo Pracy. Diagramy, Wolters Kluwer, Warszawa
• Grinke L. (red.) (2001), Encyklopedia. Prawo nie tylko dla prawników, Wydawnictwo Park, Bielsko-Biała
• Strona internetowa: Państwowa Inspekcja Pracy
• Ustawa z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych. Dz.U. 1991 nr 55 poz. 234
• Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy. Dz.U. 1974 nr 24 poz. 141
• Ustawa z dnia 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych. Dz.U. 1994 nr 43 poz. 163

Autor: Gabriela Kuźnar

Treść tego artykułu została oparta na aktach prawnych. Zwróć uwagę, że niektóre akty prawne mogły ulec zmianie od czasu publikacji tego tekstu.