Instrument pochodny

Instrument pochodny
Polecane artykuły
Kontrakt terminowy Ryzyko pogodowe Kontrakt różnicy kursowej Transakcja SWAP Stopa wolna od ryzyka Opcja CDS Rynek nieruchomości CDO

Instrumenty pochodne (ang. derivatives, derywaty) są instrumentami finansowymi opartymi na innych instrumentach (w szczególności papierach wartościowych) lub kursach walutowych, od których zależy ich wartość. Bazą instrumentów pochodnych są zazwyczaj instrumenty rynku kapitałowego, takie jak akcje czy obligacje. Na przykład opcja na akcje daje właścicielowi prawo do zakupu lub sprzedaży akcji, które stanowią jej podstawę. W tym znaczeniu jest ona pochodną samych akcji, ponieważ opcja na akcje nie może istnieć bez akcji, na które opiewa. Akcje są instrumentem finansowym i z tego względu opcje na akcje są finansowymi instrumentami pochodnymi. (R.W. Kolb 1997, s. 33)

Jednak oprócz papierów wartościowych instrumentami bazowymi mogą być także:

• ceny towarów,
• kursy walutowe,
• poziom stóp procentowych,
• indeksy giełdowe,
• indeksy cen,
• czynniki atmosferyczne itp. (P. Czajor 2013, s. 19)

Instrumenty pochodne wyróżniają się możliwością odnoszenia zysku zarówno w przypadku wzrostu jak i spadku ceny instrumentu bazowego, dzięki zajęciu przez inwestora odpowiednio pozycji długiej lub krótkiej. Co więcej, ze względu na wysoki poziom dźwigni finansowej instrumenty pochodne ułatwiają inwestorowi zawieranie korzystnych transakcji. Często nie musi on bowiem dysponować pełną kwotą w chwili zawarcia umowy, jak miałoby to miejsce w przypadku instrumentu bazowego. Skutkuje to jednak wysokim stopniem ryzyka.

Klasyfikacja instrumentów pochodnych

Instrumenty pochodne możemy sklasyfikować według różnych kryteriów. Najbardziej znane z nich to (P. Czajor 2013):

Podział ze względu na osiągane koszty i korzyści:

• symetryczne - strony umowy ponoszą ryzyko w równym stopniu, np. kontrakt future i forward,
• niesymetryczne - jedna ze stron umowy ponosi większe ryzyko niż druga, np. opcje.

Podział ze względu na sposób rozliczenia:

• rzeczywiste - rozliczane w formie fizycznej, np. instrumenty pochodne dotyczące dostawy konkretnego towaru,
• nierzeczywiste - rozliczane w formie pieniężnej, np. instrumenty pochodne oparte na czynnikach atmosferycznych, gdzie fizyczna dostawa towaru nie jest możliwa.

Podział ze względu na miejsce obrotu:

• będące przedmiotem obrotu na giełdzie - np. opcje, kontrakty futures,
• będące przedmiotem obrotu na rynkach pozagiełdowych (OTC) - np. kontrakty forward i SWAP.

Podział ze względu na stopień złożoności:

• instrumenty pierwszej generacji - tradycyjne instrumenty pochodne,
• instrumenty drugiej generacji - instrumenty pochodne, które oparte są na innych instrumentach pochodnych.

Zastosowania instrumentów pochodnych

Instrumenty pochodne są wykorzystywane przez inwestorów do trzech podstawowych celów:

• zabezpieczenia - zawierane w celu ograniczenia strat wynikających z inwestycji na rynku kasowym. Można się zabezpieczyć na przykład przed:
  • wzrostem ceny instrumentu podstawowego;
  • spadkiem ceny instrumentu podstawowego;
  • wzrostem i spadkiem ceny instrumentu podstawowego.
• spekulacji - zawierane w celu osiągnięcia zysku wynikającego z przekonania o wzroście lub spadku wartości instrumentu pochodnego
• arbitrażu - zawierane w celu osiągnięcia zysku bez ponoszenia ryzyka dzięki jednoczesnemu zawarciu transakcji na rynku kasowym i terminowym.

W przedsiębiorstwach instrumenty pochodne mogą odgrywać dużą rolę w zarządzaniu ryzykiem. Mimo to są one w dzisiejszych czasach postrzegane w sposób negatywny, głównie jako narzędzia spekulacji, gdyż miały duży wpływ na rozmiar globalnego kryzysu gospodarczego z 2008 roku.

Bibliografia

• Battley N. (1998), Kontrakty futures i opcje na giełdach towarowych. Wprowadzenie, K.E.Liber s.c., Warszawa.
• Bennett D. (2000), Ryzyko walutowe, Dom Wydawniczy ABC, Warszawa.
• Crawford G., Sen B. (1998), Instrumenty pochodne. Narzędzie podejmowania decyzji finansowych, K.E. LIBER s.c., Warszawa.
• Czajor P. (2013), Instrumenty finansowe w Międzynarodowych Standardach Rachunkowości, Wolters Kluwer Polska SA, Warszawa.
• Hull J. (1998), Kontrakty terminowe i opcje. Wprowadzenie, Wydawnictwo finansowe WIG- Press, Warszawa.
• Gemzik-Salwach A. (2009), Innowacje finansowe jako przyczyna kryzysu na rynkach międzynarodowych., E-Finanse, Finansowy Kwartalnik Internetowy 3.
• Jajuga K. (2009), Instrumenty pochodne, Komisja Nadzoru Finansowego, Warszawa.
• Kolb R. W. (1997), Wszystko o instrumentach pochodnych, WIG- Press, Warszawa.
• Misztal P. (2004), Zabezpieczenie przed ryzykiem zmian kursu walutowego, Difin, Warszawa.
• Młynarski S. (1999), Rynek opcji. Pomocnicze materiały dydaktyczne, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Krakowie, Kraków.
• Ożga P. (2016), Rachunkowość instrumentów pochodnych, C. H. Beck, Warszawa.
• Polański Z. (2008), System finansowy w Polsce 1, PWN, Warszawa.
• Szelągowska A. (red.) (2007), Instytucje rynku finansowego w Polsce, CeDeWu Sp. z o.o, Warszawa.

Autor: Magdalena Klejmont, Katarzyna Szeląg