Transakcja kompensacyjna

Transakcje kompensacyjne są to wzajemne wymiany towarów lub usług między dwoma stronami transakcji. Od transakcji barterowych różnią się tym, że z punktu widzenia płatności istnieje możliwość niepełnego pokrycia towarem wartości dostawy przez obie strony. W kompensacie po każdej stronie uczestniczy więcej niż jedna osoba (prawna, fizyczna). W przypadku wystąpienia różnicy między wartością dostawy z jednej lub drugiej strony może nastąpić wyrównanie tej różnicy albo przez dodatkową dostawę towaru w późniejszym okresie lub przez spłatę powstałej różnicy. Istnieje możliwość ustalenie takiej różnicy już w momencie podpisywania umowy kupna-sprzedaży, najczęściej są podpisywane dwie oddzielne umowy. Najczęstszym powodem powstania różnicy jest niedostarczenie przez jedną ze stron odpowiedniej ilości towaru lub towaru o zbyt niskiej wartości. Różnica pomiędzy wartościami towarów, które są podstawą kompensaty nazywamy szpica kompensacyjną.

TL;DR

Transakcje kompensacyjne to wzajemne wymiany towarów lub usług między dwoma stronami transakcji, w których istnieje możliwość wyrównania różnicy między wartościami dostaw. Mają one swoje korzenie w polityce zagranicznej i są stosowane głównie w handlu zagranicznym. Wyróżnia się trzy rodzaje transakcji kompensacyjnych: całkowitą, częściową i finansową. Banki odgrywają rolę kontrolerów i gwarantów w tych transakcjach. Szpica kompensacyjna może powstać, gdy w transakcji uczestniczy więcej niż jedna firma. Kontrakty kompensacyjne są podstawą dla umów clearingowych między państwami o niewymienialnych walutach.

Zarys historyczny

Początku transakcji kompensacyjnych należy szukać w latach trzydziestych XX wieku, kiedy wykorzystywane były jako narzędzie polityki zagranicznej przez hitlerowskie Niemcy w handlu z europejskimi krajami o niższym poziomie rozwoju gospodarczego. Dodatkowo licznie stosowały je kraje Rady Wzajemnej Pomocy Gospodarczej przed jej rozpadem w roku 1991. Część krajów po rozpadzie przystąpiła do Światowej Organizacji Handlu - kontynuacji Układu Ogólnego w Sprawie Taryf Celnych i Handlu. W późniejszym czasie ograniczona stosowanie tych transakcji, ponieważ były one nie zgodne z zasadami wolnego rynku - jednego z głównych celów tej organizacji, przepis stanowił, że wszelkie towary, dopuszczone do obrotu wolnodewizowego nie mogą być przedmiotem transakcji specjalnych jak: barter czy kompensata.

Cechy charakterystyczne transakcji kompensacyjnej

Do charakterystycznych cech transakcji kompensacyjnej zalicza się:

• Spisanie warunków i formy rozliczeń między stronami w jednej umowie,
• Uzgodnienie jednej waluty przez strony, w której dokonywane jest rozliczenie i fakturowanie transakcji,
• Importer wywiązuje się z wykonania płatności w formie towarowej lub towarowo - pieniężnej;
• Możliwość przekazywania zobowiązania kompensacyjnego osobie trzecie, wskazanej przez eksportera, na ogół w celu uzyskania gwarancji bankowych,
• Stosunkowo krótki okres realizacji transakcji na ogół do roku.

Rodzaje transakcji kompensacyjnych

W literaturze wyróżnia się rodzaje transakcji kompensacyjnych:

• kompensatę całkowitą,
• kompensatę częściową,
• kompensatę finansową.

Kompensata całkowita jest bardzo zbliżona do transakcji barterowej w literaturze nie rzadko można spotkać określenie, że barter jest nawet specjalną formą transakcji kompensacyjnej. Oprócz różnicy w ilości występujących stron w realizacji barteru a kompensaty całkowitej, odróżnia je od siebie możliwość występowania przepływu dewiz za wzajemne dostawy przez obu partnerów co prezentuje poniższy rysunek. Dodatkowo przedmiotem tych transakcji może być znacznie więcej grup towarów, dostawy mogą być wydłużone w czasie co wiąże się z dostawami w partiach. Ponadto zobowiązania kompensacyjne może przejmować osoba trzecia.

Kompensata częściowa również polega na dokonywaniu wymiany dóbr i usług, jednak wzajemne dostawy stron nie równoważą się. W przypadku tego rodzaju kompensaty spotykamy się z różnicą pomiędzy wartością eksportu i importu. Tego typu różnice ustalane mogą być przez strony podczas spisywania umowy kupna - sprzedaży, bądź pojawiają się w trakcie realizacji zapisów kontraktu na przykład gdy jedna ze stron nie dostarczy wymaganej ilości towarów\ usług.Aby móc rozliczyć taką transakcje, czyli zrównać wartości dostaw obu stron partnerzy mogą dokonać dodatkowych dostaw towarów w późniejszym terminie lub zrównoważyć różnicę poprzez wpłatę wolnodewizową. Różnica w dostawach określana jest szpicą kompensacyjną, powstaje ona zwłaszcza gdy w przebiegu transakcji uczestniczą podmioty dodatkowe, pośrednicy czy banki.

Kompensaty finansowe, polegają one na wzajemnym umarzaniu należności, wyrównywaniu strat i zobowiązań przez znanych sobie partnerów handlowych. Obie strony są zarówno sprzedającymi jak i kupującymi działającymi w oparciu nawet o kilka oddzielnych umów. Wyróżnia się dwa typu tych kompensat:

• kompensaty finansowe dwustronne,
• kompensaty finansowe wielostronne.

Pierwsze z nich kompensaty finansowe dwustronne dokonywane są pomiędzy partnerami wspólnie handlującymi. Cieszą się dość dużą popularnością, ponieważ ograniczają konieczność wykonywania dwóch operacji finansowych a więc potrzebna jest mniejsza ilość czasu na uregulowanie części należności. O kompensacie finansowej wielostronnej mówimy gdy w jej realizacji bierze udział przynajmniej trzy podmioty. Polega ona tak samo na regulowaniu wzajemnych zobowiązań jednak ponieważ w grę wchodzi większa ilość podmiotów to zobowiązania pomniejszane są o kwotę najniższą jednej ze stron w danym okresie podlegającym rozliczeniu

Rola Banków w transakcjach kompensacyjnych

Banki w przypadku kompensat mogą pełnić rolę gwarantów ale przede wszystkim upoważniane są do kontroli zobowiązań stron w celu ustalenia ostatecznego rozliczenia między nimi. Ponadto w oparciu o dokumenty finansowe prowadzają rejestr wzajemnych należności stron.

Transakcja kompensacyjna w handlu zagranicznym - szpica kompensacyjna

Szpica kompensacyjna powstaje najczęściej gdy w transakcji kupna-sprzedaży po obu stronach występuje więcej niż jedna firma. Ma to najczęściej miejsce w transakcja handlu zagranicznego. W danym kraju w wymianie handlowej uczestniczą dwie firmy z czego jedna nabywa towar od zagranicznego odbiorcy a inna sprzedaj zagranicą. Podobna sytuacja występuje po drugiej stronie transakcji kompensacyjnej. Rozliczenie następuje w każdym kraju osobno w walutach tych krajów. Często do transakcji tego typu włączani są pośrednicy, którzy zajmują się wyszukiwaniem takich ofert, jak również banki, które zajmują się rozliczeniami krajowych stron umowy. Rozwinięte umowy wymagają oddzielnych umów kupna-sprzedaży jednak i tak zapłata nie odbywa się bezpośrednio, ale następuje wpłata we własnej walucie na konto bankowe a rozliczenia dokonuje firma pośrednicząca. Firma pośrednicząca dostaje za swoje działania prowizję.

Kontrakt kompensacyjny

Jest to typowy kontrakt handlowy. Ceny i wartość kontraktu określane są w wolnej walucie z przeliczeniem za pomocą odpowiedniego kursu lub w walucie importera i eksportera stosując odpowiednie kursy przeliczające. Jeśli po każdej stronie uczestniczą dwie firmy to wymiana między firmami krajowymi ma charakter gotówkowy. Jeśli przewiduje się wystąpienie szpicy kompensacyjnej to ustala się sposób jej pokrycia. Najłatwiejszą formą likwidacji szpicy jest dostawa towaru w późniejszym czasie. Transakcje kompensacyjne są pierwowzorem umów clearingowych zawieranych między państwami o niewymienialnych walutach lub mających trudności płatnicze.

Transakcja kompensacyjna — artykuły polecane

Transakcja barterowa — Operacje walutowe — Swap walutowy — Akredytywa dokumentowa — Kontrakt future — Konsygnatariusz — Transakcja rzeczywista — Akredytywa — CDS

Bibliografia

• Baranowska-Prokop E. (2003), Transakcje wiązane w handlu międzynarodowym, Difin, Warszawa
• Białecki K. (1996), Operacje handlu zagranicznego, PWE, Warszawa
• Kaczmarek T. (2006), Nietypowe transakcje w praktyce handlu międzynarodowego, Difin, Warszawa
• Marciniak-Neider D. (red.) (2011), Rozliczenia międzynarodowe, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
• Matusiak A. (1989), Transakcje kompensacyjne w handlu światowym, Łódź
• Rymarczyk J. (red.) (2017), Handel zagraniczny. Organizacja i technika, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
• Stępień B. (red.) (2016), Handel zagraniczny. Poradnik dla praktyków, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa

Autor: Magdalena Bojarzyńska, Paulina Przeniosło