Pożyczkodawca ostatniej instancji

Najstarsza i podstawowa rola banku centralnego. Polega ona na poprawie płynności konkretnego banku lub całego sektora bankowego w sytuacji, gdy występują czynniki powodujące zagrożenie utraty zdolności do wywiązywania się z bieżących zobowiązań.

Ryzyko związane z utratą płynności jest związane z funkcją banku jako pośrednika finansowego między kredytobiorcami i deponentami. Banki komercyjne mogą ubiegać się o uzyskanie kredytu w banku centralnym. Bank centralny sprawuje zatem funkcję stabilizatora sektora bankowego, zapewniając przy tym bezpieczeństwo całego rynku pieniężnego.

H. Thornton i W. Bagehot w XIX w. opracowali teorię, według której pożyczkodawca ostatniej instancji powinien w sytuacji wystąpienia kryzysu bankowego, udzielić w krótkim czasie pożyczki przeznaczonej dla banków dotkniętych możliwością utraty płynności. Ta przejściowa pomoc nie mogła być jednak skierowana do banków niewypłacalnych, gdyż skutkiem tego może być zachwianie zasad czystej konkurencji na rynku. Bank centralny może zainterweniować jeśli zaistnieje realne zagrożenie pojawienia się kryzysu w systemie bankowym oraz gdy żadne inne źródła (rynkowe lub prywatne zasoby pieniężne) nie są w stanie udzielić wsparcia potrzebującemu bankowi. Bank centralny, jako pożyczkodawca ostatniej instancji posiada możliwość natychmiastowego zasilenia rachunku banku bez maksymalnych limitów co do górnej granicy kwoty wsparcia. Dzieje się tak dzięki możliwości szybkiej kreacji pieniądza oraz ściągnięcia płynnych środków z rynku (przy wykorzystaniu instrumentów, którymi bank ten dysponuje), po przezwyciężeniu szoku płynności.

Zadaniem pożyczkodawcy ostatniej instancji jest przeciwdziałanie powstawaniu niezdolności do terminowej spłaty swoich zobowiązań przez jedną instytucję bankową, co mogłoby doprowadzić do powstania podobnych problemów innych instytucji systemu bankowego. Sytuacja taka, może mieć swoje odzwierciedlenie w zachwianiu stabilności finansowej oraz utracie zaufania do rynku finansowego poprzez powstanie problemów kredytowych oraz problemów związanych z płynnością.

Funkcje pożyczkodawcy ostatniej instancji:

1. Ochrona integralności systemy płatniczego
2. Zapobieganie problemom z płynnością instytucji kredytowych, mogących powodować utratę ich wypłacalności.
3. Przeciwdziałanie zachwianiom na rynku bankowym skutkującym powstaniem kryzysu w sektorze.

Pożyczkodawca ostatniej instancji chcąc udzielić awaryjnego wsparcia płynnościowego, powinien najpierw zbadać i ocenić podmiot potrzebujący pomocy, pod względem jego wypłacalności.

Ograniczenia i ryzyka związane z rolą pożyczkodawcy ostatniej instancji

Udzielanie awaryjnego wsparcia płynnościowego przez bank centralny może prowadzić do powstania moralnego zagrożenia dla instytucji bankowych. Gdy banki wiedzą, że w razie potrzeby mogą liczyć na pożyczki od banku centralnego, mogą być skłonne podejmować większe ryzyko i prowadzić bardziej nieodpowiedzialne działania. To z kolei może prowadzić do powstania bańki kredytowej, nadmiernej ekspansji kredytowej i niezdrowego wzrostu zadłużenia.

Banki mogą nadużywać roli pożyczkodawcy ostatniej instancji, korzystając z dostępnych środków na nieodpowiedzialne cele lub spekulacje. Może to prowadzić do powstania ryzyka systemowego, gdy niewłaściwe działania jednej instytucji bankowej wpływają na cały sektor finansowy i gospodarkę. W związku z tym istnieje potrzeba wprowadzenia odpowiednich zabezpieczeń, które pozwolą ograniczyć ryzyko nadużyć i nadmiernej ekspansji kredytowej.

Banki, które polegają na pożyczkach od pożyczkodawcy ostatniej instancji, mogą nie podejmować odpowiednich działań, aby dbać o swoją stabilność finansową. Zamiast tego, mogą polegać na tym, że w razie potrzeby będą mogły skorzystać z awaryjnego wsparcia płynnościowego. To z kolei prowadzi do ryzyka moralnego, gdzie banki nie ponoszą odpowiedzialności za własne decyzje i działania, a koszty ich nieodpowiedzialności ponosi cały system finansowy.

Udzielanie wsparcia płynnościowego przez pożyczkodawcę ostatniej instancji bankom niewypłacalnym może prowadzić do powstania tzw. moralnego ryzyka. Banki mogą być skłonne podejmować większe ryzyko, wiedząc, że w razie potrzeby będą mogły liczyć na pomoc ze strony banku centralnego. To z kolei może prowadzić do sytuacji, w której banki niewypłacalne nie ponoszą odpowiedzialności za swoje złe decyzje, a koszty ich upadku ponoszą inni, w tym podatnicy.

Ważne jest, aby równoważyć rolę pożyczkodawcy ostatniej instancji z innymi narzędziami zarządzania kryzysami bankowymi. Oznacza to, że oprócz awaryjnego wsparcia płynnościowego, instytucje finansowe powinny być również zobowiązane do stosowania innych narzędzi, takich jak restrukturyzacja banków w kryzysie czy uporządkowana likwidacja banków niewypłacalnych. Dzięki temu możliwe będzie ograniczenie ryzyka moralnego i nadużywania roli pożyczkodawcy ostatniej instancji przez banki.

Alternatywne podejścia do zarządzania kryzysami bankowymi

Istnieją różne modele zarządzania kryzysami bankowymi, które różnią się od roli tradycyjnego pożyczkodawcy ostatniej instancji. Jednym z takich modeli jest strategia restrukturyzacji banków w kryzysie, która polega na przekształceniu banku w sposób umożliwiający mu ponowne zdobycie stabilności finansowej. Innym podejściem jest uporządkowana likwidacja banków niewypłacalnych, która polega na zamknięciu banku i rozwiązaniu jego aktywów i pasywów w sposób kontrolowany.

Strategia restrukturyzacji banków w kryzysie polega na przeprowadzeniu działań mających na celu przywrócenie stabilności finansowej banku. Może to obejmować zmiany w zarządzaniu bankiem, redukcję kosztów, sprzedaż aktywów, zmiany w strategii biznesowej itp. Z kolei uporządkowana likwidacja banków niewypłacalnych polega na kontrolowanym zamknięciu banku i rozwiązaniu jego aktywów i pasywów w sposób minimalizujący skutki dla sektora finansowego i gospodarki.

Analiza skuteczności alternatywnych podejść do zarządzania kryzysami bankowymi może być przeprowadzona na podstawie przykładów z różnych krajów. Warto przyjrzeć się, jak różne strategie restrukturyzacji banków w kryzysie lub uporządkowanej likwidacji banków niewypłacalnych zostały zastosowane w praktyce i jakie były ich skutki. To pozwoli na wyciągnięcie wniosków i określenie, które podejścia są najbardziej skuteczne i mają najmniejszy wpływ na stabilność finansową i gospodarczą.

Kryzysy bankowe a stabilność finansowa

Kryzysy bankowe stanowią istotne zagrożenie dla stabilności finansowej i gospodarczej. Banki pełnią kluczową rolę w gospodarce, zbierając depozyty i udzielając kredytów. Gdy banki napotykają trudności finansowe, może to prowadzić do zapaści zaufania do sektora bankowego, co z kolei może prowadzić do paniki bankowej i dalszego pogorszenia stabilności finansowej. Kryzysy bankowe mają również negatywny wpływ na gospodarkę, prowadząc do spadku inwestycji, wzrostu bezrobocia i spowolnienia wzrostu gospodarczego.

Przykłady historycznych kryzysów bankowych mogą być użyteczne do zilustrowania wpływu tych kryzysów na gospodarkę. Przykłady takie jak kryzys finansowy w 2008 roku czy kryzys w Azji Wschodniej w latach 90. pokazują, jak kryzysy bankowe mogą prowadzić do głębokich recesji, spadku produkcji, wzrostu bezrobocia i innych negatywnych skutków dla gospodarki.

Banki centralne i inne instytucje podejmują wiele działań mających na celu zapobieganie kryzysom bankowym. Jednym z takich działań jest monitorowanie i ocena ryzyka systemowego, które pozwala na wczesne wykrywanie potencjalnych zagrożeń dla stabilności finansowej. Ponadto, banki centralne stosują różne narzędzia polityki monetarnej, takie jak regulacja stóp procentowych i rezerwa obowiązkowa, które mają na celu zapobieganie nadmiernemu rozwojowi kredytu i bańkom finansowym.

Rola regulacji i nadzoru jest kluczowa w zapewnianiu stabilności sektora bankowego. Regulacje dotyczące kapitału, płynności i ryzyka kredytowego mają na celu zwiększenie odporności banków na kryzysy. Natomiast nadzór bankowy polega na monitorowaniu i kontroli działalności banków w celu zapewnienia, że przestrzegają one obowiązujących przepisów i są odpowiedzialne za swoje działania. Wszystko to ma na celu minimalizację ryzyka kryzysu bankowego i utrzymanie stabilności sektora bankowego.

Pożyczkodawca ostatniej instancji — artykuły polecane

Kryzys bankowy — Kredyt refinansowy — Bank — Shadow Banking — Cash management — Ryzyko płynności — Funkcje banku centralnego — Rezerwy obowiązkowe — Bank centralny

Bibliografia

• Begg D., Fischer S., Dornbusch R. (2007), Ekonomia. Makroekonomia, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
• Jurkowska-Zeidler A. (2008), Bezpieczeństwo rynku finansowego w świetle prawa Unii Europejskiej, Wolters Kluwer, Warszawa
• Mikos-Sitek A., Zapadka P. (2009), Polskie prawo bankowe: Wybrane zagadnienia, Wolters Kluwer, Warszawa

Autor: Karina Wojewódka