Instrument płatniczy

Instrument płatniczy jest to instrument materialny, inny niż prawny środek płatniczy (taki jak banknoty lub monety). Daje on możliwość, poprzez swój swoisty charakter, samodzielnie lub w połączeniu z innym instrumentem płatniczym, swojemu właścicielowi lub użytkownikowi dokonywanie przekazania pieniędzy lub wartości pieniężnych

TL;DR

Instrument płatniczy to instrument materialny, który umożliwia dokonywanie przekazania pieniędzy. Elektroniczne instrumenty płatnicze, takie jak karty płatnicze i pieniądz elektroniczny, cieszą się dużą popularnością. Karty płatnicze mogą być wydawane przez banki lub instytucje niebankowe. Istnieje wiele rodzajów kart, takich jak karty debetowe, kredytowe, obciążeniowe, bankomatowe, przedpłacone i wirtualne. Oprócz kart płatniczych, istnieją także inne instrumenty płatnicze, takie jak czeki podróżne i euroczeki.

Elektroniczne instrumenty płatnicze

Dużą popularnością cieszą się współcześnie elektroniczne instrumenty płatnicze. Termin ten zdefiniowany jest w ustawie z 12 września 2002 roku o elektronicznych instrumentach płatniczych. Elektroniczne instrumenty płatnicze definiuje się każdy instrument płatniczy, w tym z dostępem do środków pieniężnych na odległość, umożliwiający posiadaczowi dokonywanie operacji przy użyciu elektronicznych nośników informacji lub elektroniczną identyfikację posiadacza niezbędną do dokonania operacji, w szczególności kartę płatniczą lub instrument pieniądza elektronicznego Wszelkie karty płatnicze oraz pieniądz elektroniczny zaliczamy do elektronicznych instrumentów płatniczych

Karta płatnicza jest wydawana przez bank i stanowi ona narzędzie zdalnego dostępu do pieniędzy zgromadzonych na bankowym rachunku. Karta "identyfikuje wydawcę i upoważnionego posiadacza" do podejmowania gotówki z bankomatów oraz wykonywania bezgotówkowych transakcji za towary oraz usługi. Stanowi ona ekwiwalent gotówki. W Polsce pierwsze karty identyfikacyjne wydał w latach 80-tych Bank Pekao SA., natomiast pierwszą kartę Visa w 1991 roku Bank Inicjatyw Gospodarczych S A.

Pieniądz elektroniczny to "wartość pieniężna" przechowywana na elektronicznym nośniku informacji, która stanowi elektroniczny odpowiednik monet i banknotów. Wartość ta jest zapisana albo na twardym dysku komputera albo na mikroprocesorze umieszczonym w karcie

Podział kart płatniczych

1. Ze względu na rodzaj wydawcy

Karty płatnicze mogę być wydawane zarówno przez banki, jak i instytucje niebankowe, takie jak np. sieci supermarketów czy stacji paliw. Stąd nie należy utożsamiać karty płatniczej tylko i wyłącznie z bankiem. Możemy je podzielić na następujące podgrupy:

• karty bankowe
• karty partnerskie
• karty niebankowe

Karty bankowe jak sama nazwa wskazuje wydawane są przez banki, karty partnerskie natomiast są wydawane przez bank we współpracy z zewnętrznym, niebankowym partnerem, a karty niebankowe przed podmioty zewnętrzne, inne niż bank Banki mogą współpracować z sieciami handlowymi takimi jak Tesco czy Carrefour, stacjami paliw (Orlen), czy nawet liniami lotniczymi (Wizzair).

2. Ze względu na liczbę podmiotów zaangażowanych

• karty dwustronne
• karty trójstronne
• karty czterostronne

Karty dwustronne są to karty w których funkcjonuje tylko podmiot który wydaje kartę oraz jej posiadacz (klient - supermarket). Karta trójstronna funkcjonuje w systemie, w którym udział bierze podmiot wydający kartę, obsługujący transakcję, oraz posiadacz (sklep - bank - klient). Karta czterostronna jest to najpopularniejsza występująca karta w której systemie funkcjonuje wydawca karty, agent rozliczeniowy, akceptant oraz posiadacz (sklep - bank - firma rozliczeniowa - klient)

3. Ze względu na sposób dokonywania płatności

• karta debetowa
• karta kredytowa
• karta obciążeniowa
• karta bankomatowa
• karta przedpłacona
• karta wirtualna

Karta debetowa powiązana jest bezpośrednio z rachunkiem bankowym posiadacza. Transakcje tą kartą obciążają na podstawie umowy rachunek posiadacza karty. Karta ta służy do do dokonywania płatności za towary i usługi przy wykorzystaniu zgromadzonych środków, konto jest obciążane bezpośrednio w momencie dokonania transakcji. Transakcji można dokonywać do wysokości środków zgromadzonych na koncie. Wykorzystani karty debetowej zapewnia łatwy dostęp do pieniędzy na koncie, jest bezpieczniejsze niż używanie gotówki. Dzięki karcie możemy również szybko tę gotówkę wypłacić przy pomocy bankomatu

Karta kredytowa funkcjonuje w oparciu o przyznaną przez bank linie kredytową (kwotę kredytu). Środki skumulowane na rachunku kredytowym nie należą do posiadacza karty, lecz do banku. Jest to największa różnica która rozdziela kartę kredytową a kartę debetową. Posiadacz może płacić przy użyciu karty tylko do wysokości linii kredytowej przyznanej przez bank, powyżej której nie może już wykonywać transakcji. Limit ten jest uzależniony od zdolności kredytowej posiadacza. Użytkownik musi w ciągu najczęściej 54 dni spłacić swoje zadłużenie, może wtedy liczyć na eliminacje odsetek. Karta kredytowa jest również wygodnym narzędziem do płatności w internecie. Korzystanie z karty kredytowej wymaga jednak wysokiej samodyscypliny. Posiadacz musi się kontrolować co do wydatków aby nie przekroczyć limitu oraz spłacać ją w terminach aby zapobiec wysokim odsetkom

Karta obciążeniowa jest podobna do kredytowej. Bank udziela posiadaczowi kredytu kupieckiego do wysokości jego comiesięcznych przychodów. Trzeba ją jednak spłacać częściej niż kartę kredytową, najczęściej co 30 dni. Transakcje obciążają rachunek kredytowy a następnie w momencie spłaty rachunek osobisty posiadacza

Karta bankomatowa uprawnia posiadacza do wypłaty gotówki. Jest ściśle tylko do tego przeznaczona.Karta bankomatowa jest już mocno przestarzałym instrumentem, wymaga od banku wydania osobno karty do bankomatu oraz do płatności. Powoli znika z rynku kart.

Karta przedpłacona umożliwia dokonywanie płatności z wykorzystaniem środków pieniężnych zgromadzonych na rachunku osobistym przypisanym tylko i wyłącznie do tej karty. Przez to takie konto nie ma innych możliwości, jak np. płatność w internecie. Rachunek karty przedpłaconej jest przypisany nie do posiadacza lecz do karty, więc posiadacz sam w sobie może być nieznany. Jest wykorzystywana do płatności internetowych, ponieważ znajduje się na niej tylko tyle środków ile przelejemy na dedykowane konto. Karta wirtualna przeznaczona jest wyłącznie do płatności w internecie, nie występuje fizycznie. Jest to jedynie numer rachunku bankowego który jest wykorzystywany do płatności.

Pozostałe instrumenty płatnicze

Do instrumentów płatniczych zaliczyć należy także m.in.:

• Karty euroczeków i inne karty wydawane przez instytucje finansowe
• Czeki podróżne
• Euroczeki i inne czeki i weksle chronione przed imitacjami lub oszukańczym użyciem przez wzór, kodowanie, podpis.

Instrument płatniczy — artykuły polecane

Przelew — Karta bankowa — Forma płatności — Epłatności — Pieniądz elektroniczny — Karta płatnicza — Karta magnetyczna — Rozliczenia bezgotówkowe — Wirtualna karta kredytowa

Bibliografia

• Bajor B. (2011), Bankowość elektroniczna, studium prawne, Wydawnictwo naukowe Scholar, Warszawa
• Górka J. (2009), Konkurencyjność form pieniądza i instrumentów płatniczych, CeDeWu, Warszawa
• Górka J. (2012), Badanie akceptacji gotówki i kart płatniczych wśród polskich przedsiębiorców, Raport NBP Vol.2012 Nr 12
• Iwańczuk-Kaliska A. (2014), Przemiany systemów płatniczych i ich konsekwencje dla banków centralnych, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu, Poznań
• Kaszubski R., Obzejta Ł. (2012), Karty płatnicze w Polsce, Wolters Kluwer, Warszawa
• Kieżel M. (2011), Rozwój kart zbliżeniowych w kontekście potrzeby klientów banków detalicznych, Studies & Proceedings of Polish Association for Knowledge Management Vol.2011 Nr 50
• Kuchciński A. (2013), Rynek kart płatniczych w Polsce, Kwartalnik Naukowy Uczelni Vistula 4(38)
• Masiota J. (2003), Elektroniczne instrumenty płatnicze. Komentarz, C.H. Beck, Warszawa
• Ustawa z dnia 19 sierpnia 2011 r. o usługach płatniczych Dz.U. 2011 nr 199 poz. 1175

Autor: Sebastian Kaleciński, Dagmara Kowalska