Produkt krajowy brutto

Produkt Krajowy Brutto (PKB) - jest to łączna wyrażona w pieniądzu wartość wszystkich dóbr i usług wytworzonych w danym kraju zazwyczaj w ciągu roku lub kwartału. W związku z tym, można powiedzieć, iż jest to suma wartości dodanej wytworzonej przez wszystkie podmioty gospodarcze danego kraju, niezależnie kto jest ich właścicielem.

PKB jest najczęściej analizowanym wskaźnikiem makroekonomicznym, ze względu na fakt, iż uchodzi za najlepszy (choć nie doskonały) miernik dobrobytu. Regularność obliczania PKB oraz fakt, iż jego wartość podaje się w USD, umożliwia porównanie wartości tego wskaźnika pomiędzy różnymi krajami. Dlatego też wykorzystuje się go jako miarę wielkości gospodarek, która umożliwia porównywanie gospodarki w różnych okresach bądź też efektywność ekonomiczną różnych gospodarek (P. Krugman, R. Wells 2012, s. 52)

TL;DR

Produkt Krajowy Brutto (PKB) to suma wartości wszystkich dóbr i usług wytworzonych w danym kraju. Jest najczęściej analizowanym wskaźnikiem makroekonomicznym, który umożliwia porównywanie gospodarek i mierzenie dobrobytu. PKB może być obliczany na różne sposoby i uwzględniać różne czynniki. Jednak istnieją też wady PKB jako miernika dobrobytu, np. nie uwzględnia jakości życia czy negatywnych efektów produkcji. Istnieją również inne mierniki dobrobytu gospodarczego i społecznego.

Produkt krajowy brutto jako miernik konsumpcji

PKB jest najbardziej kompleksowym i najpowszechniej używanym miernikiem całkowitej produkcji dóbr i usług danego kraju i w tym ujęciu jest obliczany jako suma pieniężnej wartości konsumpcji, inwestycji, państwowych wydatków na zakup dóbr i usług oraz eksportu netto (czyli eksport minus import) uzyskanego w kraju w ciągu roku (R. Hall, J. Taylor 2002, s. 42)

Jest najbardziej syntetycznym miernikiem rezultatów działalności całej gospodarki. Stanowi niezastąpione źródło danych do analiz sytuacji ekonomicznej. Ujednolicona metodologia rachunku umożliwia przeprowadzanie wiarygodnych porównań międzynarodowych. Nie wszystkie dobra są uwzględniane przy liczeniu PKB, lecz jedynie dobra finalne. Niektóre produkty i usługi finalne uwzględniane w PKB nie mają ceny rynkowej, ponieważ nie są przedmiotem obrotu na rynku. Wartość takich dóbr jest liczona wg ich kosztów produkcji. Ze względów praktycznych w PKB pominięte zostały pewne rodzaje dóbr finalnych, chodzi o nierynkowe dobra i usługi produkowane przez gospodarstwa domowe. Z PKB wyłączone są transakcje czysto finansowe, dotyczy to rządowych i prywatnych transferów płatniczych oraz sprzedaży i kupna papierów wartościowych. Z PKB jest wyłączona również sprzedaż towarów używanych. Aby uniknąć kilkakrotnego uwzględniania tej samej pozycji do wydatków nie zaliczamy dóbr pośrednich, jedynie wydatki na zakupy dóbr finalnych. Ponadto w PKB uwzględnia się zmianę zapasów oraz eksport netto (P. Krugman, R. Wells 2012, s. 48-49, 54)

Pozycje wliczane i nie wliczane do PKB
Wliczane	Nie wliczane
dobra i usługi finalne, w tym: dobra kapitałowe, nowe budowictwo, zmianę stanu zapasów	dobra i usługi pośrednie
	nakłady (czynników)
	dobra używane
	aktywa finansowe, np. akcje i obligacje
	dobra i usługi wytworzone za granicą

Sposoby kalkulacji produktu krajowego brutto

PKB można wyliczać i rozpatrywać na trzy sposoby:

• jako wydatki na dobra i usługi finalne różnych podmiotów gospodarczych jak: gospodarstwa domowe, przedsiębiorstwa, państwo i cudzoziemcy, w tym wypadku:

PKB = C + I + G + X, gdzie Y to produkt krajowy brutto, C - konsumpcja, I - inwestycje, G - wydatki rządowe, X - eksport netto,

• jako wielkość produkcji w różnych gałęziach gospodarki np. rolnictwie, przemyśle, transporcie itd.,
• jako suma płac i zysków uzyskanych przez różne grupy wytwarzające PKB. (R. Hall, J. Taylor 2002, s. 43)

Rodzaje wskaźnika produktu krajowego brutto

PKB można ujmować w następujące sposoby:

• PKB nominalny - PKB wyrażany w bieżących cenach rynkowych,
• PKB realny - obliczany jest w cenach stałych z wybranego okresu np. w cenach z wybranego roku, uzyskujemy go sumując wartość produkcji wyrażoną w walucie danego kraju skorygowaną z uwzględnieniem zmian cen jakie nastąpiły między kolejnymi latami; często nazywany również realną produkcją ponieważ reprezentuje łączną produkcję dóbr w gospodarce,(D. Begg, S. Fischer R. Dornbusch 2014, s. 32-34)
• PKB potencjalny - maksymalna wartość produkcji, która dana gospodarka może wytworzyć przy zachowaniu stabilności cen i w warunkach pełnego zatrudnienia; jego poziom jest wyznaczany przez potencjał wytwórczy gospodarki, który to zależy od dostępnego nakładu pracy, kapitału i ziemi; jest to wielkość produktu jaki wytworzy gospodarka według modelu wzrostu; przejściowe fluktuacje, których model wzrostu nie rozpatruje powodują, że faktyczny produkt odchyla się od potencjalnego jednak to poziom potencjalny jest podstawową wielkością do której faktyczny produkt powraca gdy fluktuacje ustają. (J. Zięba 2003, s. 5-6)

PKB dla danego roku liczony w cenach bieżących oraz cenach stałych może się różnić. Różnice te będą zależały od poziomu inflacji.

Niedoskonałość wskaźnika produktu krajowego brutto jako miernika dobrobytu

Sam wskaźnik PKB jest jedynie miarą zagregowanej produkcji, których nie uwzględnia różnic w wielkości populacji. Dlatego też najlepszym znanym miernikiem poziomu życia przeciętnego człowieka jest PKB per capita, czyli średnią wielkość PKB przypadająca na jednego mieszkańca. Wielkość ta informuje o dochodach i wydatkach przeciętnego obywatela i pozwala, np. porównywać produktywność pracy między krajami. Jednakże niektórzy zwracają uwagę na niedoskonałość PKB jako miernika dobrobytu. Poniżej przytoczono najważniejsze argumenty krytyków tego wskaźnika.

Najważniejsze wady PKB:

• nie świadczy o jakości życia, ponieważ nie uwzględnia, np. stanu zdrowia, jakości edukacji,
• nie ujmuje czasu wolnego,
• nie uwzględnia działalności pozarynkowych, zwłaszcza dóbr i usług wytwarzanych na własne potrzeby i szarej strefy,
• nie ujmuje zróżnicowania społeczeństwa pod względem statusu materialnego, czyli nierównomiernego podziału dochodu narodowego (G. N. Mankiw, M. P. Taylor 2016, s. 30-31)
• nie uwzględnia negatywnych rezultatów produkcji i konsumpcji w postaci ujemnych efektów zewnętrznych, takich jak zanieczyszczenie środowiska.
• nie uwzględnia wartości produkcji nielegalnej obejmującej wytworzenie narkotyków, handel żywym towarem, a także prostytucję.

Porównanie stanu gospodarki w czasie

Aby obliczyć, czy mamy do czynienia z rozwojem, stagnacją lub regresem oraz czy powstają potencjalne warunki wzrostu stopy życiowej bierzemy pod uwagę dynamikę PKB. Jest to iloraz PKB w roku danym i PKB w roku poprzednim wyrażony w procentach. Gdy wskaźnik dynamiki jest większy od 100, to gospodarka rozwija się, a gdy jest równy 100, to mamy do czynienia ze stagnacją. Natomiast gdy kształtuje się poniżej 100, to występuje załamanie.

W oparciu o obserwowane zmiany nominalnego PKB nie można postawić prawidłowej diagnozy dotyczącej zmian w gospodarce. Do przeliczenia nominalnego PKB na realny PKB posługujemy się deflatorem. Jest to iloraz PKB nominalnego i PKB w ujęciu realnym wyrażony w procentach. Deflator mierzy zmiany poziomu cen wszystkich dóbr i usług wchodzących w skład PKB w stosunku do poziomu cen z roku bazowego.

Dynamika realnego produktu krajowego brutto opisuje kierunek zmian, jakie zachodzą w gospodarce. W przypadku gdy dynamika PKB wykazuje tendencję rosnącą to oznacza, że gospodarka się rozwija. Jeżeli dynamika utrzymuje się na niezmienionym poziomie, to mamy do czynienia ze stagnacją. Natomiast gdy wykazuje tendencję malejącą, to mamy do czynienia z załamaniem. Realny PKB to iloraz nominalnego PKB i deflatora wyrażony w procentach.

Wartość realnego produktu krajowego brutto na jednego mieszkańca (PKB_{per capita})obliczamy, żeby sprawdzić czy powstają w gospodarce warunki do poprawy stopy życiowej. Jest to iloraz PKB i liczby mieszkańców. Jeżeli bierzemy pod uwagę nominalny PKB na jednego mieszkańca, to jego rosnąca tendencja świadczy o tym, że powstają przesłanki do wzrostu dochodu pieniężnego przeciętnego obywatela. Natomiast wzrastająca tendencja realnego PKB na mieszkańca oznacza, że istnieją przesłanki wzrostu stopy życiowej.(A.Rybarski 2014, s. 30-31)

Inne mierniki

Pomiaru dobrobytu gospodarczego i społecznego można dokonać również za pomocą między innymi:

• Wskaźnika Rozwoju Społecznego (Human Development Index - HDI),
• Światowego wskaźnika szczęścia (Happy Planet Index),
• Miernika Ekonomicznego Dobrobytu Netto (Net Economic Welfare - NEW),
• Wskaźnika Szczęścia (Happiness Index),
• Wskaźnika Przeciętnej Oczekiwanej Długości Życia (Life Expectancy Index).

Produkt krajowy brutto — artykuły polecane

Produkt Narodowy Brutto — Dochód narodowy — Parytet siły nabywczej — Realny kurs walutowy — Popyt globalny — Terms of trade — Stopa inflacji — Deflator PNB — Megainflacja

Bibliografia

• Batóg B., Batóg J. (2011), Analiza przestrzennych zmian regionalnego produktu krajowego brutto w Polsce w latach 1995-2008, Wydział Zarządzania, Informatyki i Finansów, Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu
• Begg D., Fisher S., Vernasca G., Dornbusch R. (2014), Ekonomia: Makroekonomia, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
• Hall R., Taylor J. (2004), Makroekonomia, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Kośny M. (2014), Wzrost PKB a poziom ubóstwa w Polsce, Katedra Badań Operacyjnych, Instytut Zastosowań Matematyki, Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu, zeszyt nr 18
• Krugman P., Wells R. (2016), Makroekonomia, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Mankiw N., Taylor M. (2016), Makroekonomia, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
• Milewski R., Kwiatkowski E. (red.) (2016), Podstawy ekonomii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Misiak T., Tokarski T. (2011), Wzrost PKB a zmiany zatrudnienia i bezrobocia w krajach Unii Europejskiej, Acta Universitatis Lodziensis. Folia Oeconomica, nr 248
• Rybarski A. (2014), Podstawy makroekonomii, Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Nowym Sączu, Nowy Sącz
• Samuelson P., Nordhaus W., (2007), Ekonomia, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Strona internetowa: NBP Portal Edukacji Ekonomicznej
• Zienkowski L. (2000), Co to jest PKB? Jego rola w analizach ekonomicznych i prognozowaniu”, Dom Wydawniczy Elipsa, Warszawa
• Zięba J. (2003), Długo-i krótkookresowa składowa Produktu Krajowego Brutto według metody Blancharda i Quaha, NBP, Departament Komunikacji Społecznej, Warszawa

Autor: Anna Solarz, Jolanta Mykitiuk, Kinga Armatys