Dobro publiczne
| Dobro publiczne |
|---|
| Polecane artykuły |
Dobra publiczne według P.A. Samuelsona to dobra o następujących cechach:
- pełnią funkcję użyteczności dla poszczególnych osób,
- nikt nie jest wyłączany z korzyści wynikających z ich użytkowania,
- mogą być użytkowane przez bardzo wiele podmiotów gospodarczych; powiększenie się liczby użytkowników nie eliminuje ani nie pomniejsza możliwości korzystania z danego dobra przez wszystkich użytkowników.
Większość dóbr i usług na rynku ma charakter dóbr prywatnych, konsumowanych przez indywidualne osoby. Dostęp do nich staje się obiektem rywalizacji między potencjalnymi konsumentami, którzy aby nabyć prawa do ich własności muszą zapłacić odpowiednią cenę.
Pierwotna analiza Samuelsona mówiła jedynie o dobrach, dla których dodatkowy konsument nie generuje dodatkowego kosztu (sztandarowym przykładem jest usługa latarni morskiej, która raz uruchomiona obsługuje dowolną ilość konsumentów przy tym samym koszcie).
Charakterystyka dobra publicznego
- nie ma możliwości wyłączenia ich z konsumpcji- oznacza to, że każdy może korzystać z dobra publicznego, a dostawca dobra nie może legalnie zapobiec używania go przez innych
- nie są konkurencyjne w konsumpcji- z warunku tego wynika, że dobro może być konsumowane przez przez wiele osób jednocześnie bez żadnych konsekwencji
- są dostarczane nabywcom nieodpłatnie lub nieekwiwalentnie- dobra te są dostarczane do nabywcom bezpłatnie, korzystanie z dobra publicznego nie generuje kosztu alternatywnego i nie wymusza ograniczenia korzystania z tych dóbr.
Wykorzystanie dobra publicznego
Dobro publiczne przynosi korzyści wszystkim, niezależnie od tego, czy się za nie płaci, czy też nie. Nie może być ono również skomercjalizowane. Żadne przedsiębiorstwo nie podejmie się jego produkcji i sprzedaży. Nie znaleźli by się też chętni do jego nabycia, skoro każdy może je konsumować, a opłata pieniężna nie warunkuje tej konsumpcji. To państwo decyduje o dostępności danego dobra i musi zabezpieczyć środki na pokrycie kosztów ich wytworzenia.
Do dóbr publicznych można zaliczyć:
- obronę narodową,
- ochronę zdrowia,
- oświatę,
- oświetlenie ulic,
- latarnie morskie,
- usługi policji,
- znaki drogowe,
- ochronę środowiska,
- i inne
Dobra publiczne są przeciwieństwem dóbr prywatnych, które mają cechy: wyłączności w korzyściach oraz konkurencyjności w użytkowaniu.
Efekt gapowicza
Gapowicz to podmiot, który korzysta z dóbr lub usług w stopniu przewyższającym jego udział w kosztach ich wytworzenia. Osoby, które korzystają z dóbr publicznych, ale za nie nie płacą nazywamy gapowiczami.
Efekt ten można zrozumieć, gdyż niechęć do kupowania czegoś, co można mieć za darmo, jest powszechna. Każdy gapowicz poczeka, aż ktoś inny zapłaci za dobro publiczne, z którego będzie chciał skorzystać. Dobrym przykładem takiego postępowania jest osoba korzystająca z transportu publicznego bez ważnego biletu. Odnosi ona korzyść, jaka niesie ze sobą ta usługa, ale nie ponosi kosztów na rzecz jej utrzymania.
Kontrowersje
Historycy przedstawiają przykłady "klasycznych" dóbr publicznych, które wbrew twierdzeniom Samuelsona były jednak dostarczane przez instytucje prywatne. Przykładem jest artykuł noblisty Ronalda Coase'a o latarniach morskich, które w brytyjskim systemie prawnym były prowadzone przez prywatne firmy.
Ekonomiści poddają też czasem pod wątpliwość jak bardzo precyzyjna i przydatna w analizie jest definicja Samuelsona. Np. Daniel Klein, ekonomista George Mason University, podaje przykład sygnału telewizyjnego, który nadawany jest w sposób możliwy do odbioru przez każdego bez ponoszenia dodatkowych kosztów. Spełnia więc definicję dobra publicznego, jednak istnieje mnóstwo stacji telewizyjnych skutecznie finansujących się z reklam.
Bibliografia
- Begg D., Dornbusch R., Fischer S., (1998) Mikroekonomia, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
- Beksiak J., (2001) Ekonomima, PWN, Warszawa
- Dach Z., (2012) Mikroekonomia, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, s. 314-315
- Kwiatkowski, S. (2015). Teoria dóbr publicznych i rynkowe mechanizmy ich produkcji w: Mateusz Machaj (red.): Pod prąd głównego nurtu ekonomii. Wyd. 1. Warszawa: Instytut Misesa, s. 100-106. ISBN 978-83-926160-1-6.
- Mikuła A. (2014), Finansowanie dostarczania dóbr publicznych przez Rolnictwo w Polsce, Roczniki naukowe ekonomii rolnictwa i rozwoju obszarów wiejskich, t. 101, z. 1
- Stiglitz J.E., (2004) Ekonomia sektora publicznego, PWN, Warszawa
Autor: Magdalena Poroś, Magdalena Wiatrowska
