Kultura ludowa

Kultura ludowa jest to ogół zjawisk, wytworów, zachowań, wartości i znaczeń wytworzonych na poziomie oddolnym. Do kultury ludowej zalicza się głównie zjawiska pozytywnie oceniane. Powszechnie akceptowane i pielęgnowane w ramach społeczności. Twórcy kultury ludowej mogą czerpać wzajemnie ze wspólnych tradycji. Charakterystyczna jest umiejętność przekazania wypracowanych umiejętności czy zachowań na drodze nieformalnej edukacji oraz wymiana dóbr przynosząca obustronne korzyści. Do tradycyjnych dziedzin kultury ludowej zalicza się m.in. sztukę, wierzenia, wiedzę ludową. Od kultury masowej odróżnia ją jednorazowa realizacja tradycyjnych wzorów. Odbiorca haftów, opowiadań, baśni, tanecznych figur, wzoru tkanin ma zawsze poczucie indywidualności, gdyż jest to jednorazowy wariant ustalonych wzorów.

We wszelkiego rodzaju dyscyplinach badawczych występują określenia fundamentalne, które tworzą podstawy danej branży. Powoduje to równocześnie kłopoty ze zdefiniowaniem tego rodzaju nowych terminów. Wynikają one przede wszystkim z wąskiej interpretacji danego pojęcia. We współczesnej nauce o człowieku i jego życiu pojęcie kultura ludowa może być określane jako ogół dzieł wiejskiej społeczności lokalnej. Można do nich zaliczyć folklor, twórczość artystyczną i wiele innych zainteresowań charakterystycznych dla zamieszkujących określone rejony mieszkańców. Nieustannie pojawiają się kolejne, nowe pojęcia i określenia związane z tym zjawiskiem kulturowym. W XIX wieku można było zaobserwować pierwsze oznaki zaciekawienia tradycjami ludowymi. Zapoczątkowało to swego rodzaju pogląd zwany duzalizmem, który trwa po dziś dzień. (A.W. Brzezińska 2009, s. 155-156)

TL;DR

Kultura ludowa to zbiór tradycji, wartości i zachowań tworzonych przez społeczności lokalne. Jest charakterystyczna ze względu na jednorazową realizację tradycyjnych wzorów. W Polsce kultura ludowa wywodzi się z przedchrześcijańskiej kultury wiejskiej i odegrała ważną rolę w okresie utraty niepodległości. Po II wojnie światowej zmniejszyła się liczba ludności wiejskiej, co miało wpływ na zmianę kultury ludowej. Obecnie fragmenty dawnych tradycji można znaleźć głównie w małych miejscowościach. Współcześnie kultura ludowa rozwija się dzięki nowym technologiom, które umożliwiają powszechne rozpowszechnianie treści.

Cechy kultury ludowej

• "tradycjonalizm,
• ubóstwo perspektywy historycznej,
• silne tendencje uniformistyczne,
• duża rola ludzi starszych i autorytet urządzeń kulturowych,
• religijność z wpływami magiczno-rytualnymi,
• znaczenie obrzędowości,
• powiązanie kalendarza rolniczego z kościelnym,
• lokalny kult świętych,
• mocne więzi społeczne,
• synkretyzm wytworów,
• stały choć powolny rozwój,
• zróżnicowanie terytorialne". (I.Bukraba-Rylska 2002, s. 3)

Historia - Polska

Kultura ludowa w Polsce została uformowana w średniowieczu, wywodząc się z przedchrześcijańskiej etniczno-plemiennej kultury, jako spuścizna chłopów, którzy stanowili odrębną warstwę społeczną. Istotnym okresem dla kultury ludowej tworzonej przez polską ludność był czas utraty niepodległości. Prawie w każdym regionie chłopi zaczęli odczuwać swoja odrębność w stosunku do zaborców i świadomie dążyli do zachowania swoich obyczajów, języka i religii. W tym czasie po raz pierwszy pojawiło się pisarstwo chłopskie oraz samorodny ruch ludowy. Kultura ludowa stała się głębokim źródłem dla kultury narodowej w czasach II Rzeczpospolitej. Nabrano wówczas przekonania, że w kulturze ludowej odnajduje się źródło odrodzenia narodowego. W okresie powojennym zmieniła się proporcja ludności miasto-wieś. Zmniejszyła się liczba ludności wiejskiej. Miało to ogromne skutki społeczno-ekonomiczne, oraz wielki wpływ na tworzenie kultury ludowej. Nastąpił powszechny rozwój edukacji. Zaczął się wyrównywać poziom życia na wsi i w mieście. Więzi lokalne, które były podstawą tworzenia kultury ludowej zostały zerwane, zastąpione nowego rodzaju powiązaniami. Polepszenie warunków materialnych, stałe relacje z mieszkańcami miast skutkowały w przejęciu standardu i stylu życia propagowanego w mieście. Za zmianą stylu życia pociągnięto zmianę dotychczasowych autorytetów. Wcześniej miejsce to zajmował ksiądz, sołtys czy starszyzna wioskowa obecnie rożnego rodzaju mass media, specjaliści, fachowcy.

Na przestrzeni wieków kultura ludowa diametralnie się zmieniła w związku z naturalnym rozwojem społeczeństwa. Począwszy od kwestii zaspokajania podstawowych potrzeb ludzi zamieszkujących na wiejskich terenach, aż po kulturę w której potrzeby podróżujących są zaspokajane w pierwszej kolejności. Po II wojnie światowej można było zaobserwować bardzo szybkie zatracanie się kultury niższych warstw społecznych. Obecnie niewielkie fragmenty dawnych tradycji możemy dostrzec w małych miejscowościach, na wsiach znacznie oddalonych od większych miast. W regionach gdzie uprawa roli za pomocą odpowiednich maszyn i narzędzi jest podstawowym elementem życia. Nie świadczy to o tym, iż kultura ludowa jest nieobecna w dzisiejszych czasach. Kultura ludowa zakorzeniona u osób starszych jest widoczna do dnia dzisiejszego. Stanowią oni bardzo małą grupę ludzi, u których możemy obserwować dawne tradycje, które nie są już przekazywane kolejnym pokoleniom. Nie świadczy to o tym, iż kultura ludowa jest nieobecna w dzisiejszych czasach (I.Bukraba-Rylska 2002, s. 3)

Współczesne podejście

Hennry Jenkins zwraca uwagę na podobny problem w historii sztuki Amerykańskiej XX wieku, gdzie kultura ludowa została "zepchnięta do podziemia". W XXI w. zwykli ludzie wykorzystują najnowsze technologie umożliwiające komentowanie, archiwizowanie, przejmowanie, rozpowszechnianie treści medialnych. Za początek nowej ery kultury ludowej można uznawać pojawienie się kasety wideo, fotokopiarki czy możliwości druku z komputera. Sieć jako system dystrybucji daje możliwość powszechnego rozprzestrzeniania w wersji przyśpieszonej i rozbudowanej kultury ludowej na miarę potrzeby epoki cyfrowej.

Kultura ludowa — artykuły polecane

Turystyka kulturowa — Kultura masowa — Subkultura — Kultura narodowa — Społeczeństwo obywatelskie — Generacja Y — System wartości — Turystyka alternatywna — Konsumpcjonizm

Bibliografia

• Brzezińska A.W. (2009) Specjaliści od kultury ludowej? s. 155-156
• Bukraba-Ryska I. (2002) Kultura ludowa - wieś - mieszkańcy wsi, wyd.IRWiR PAN, Warszawa s. 3
• Jenkins H. (2007), Kultura konwergencji - zderzenie starych i nowych mediów, Wydawnictwo Akademickie i Profesjonalne, Warszawa
• Kłosowska A. (1991), Encyklopedia kultury polskiej XX wieku, Wiedza o kulturze, Wrocław
• Olszewska-Dyoniziak B. (1998), Oblicza kultury, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków
• Stomma, L. (1986) Antropologia kultury wsi polskiej XIX w. wyd.Pax

Autor: Agnieszka Czerwonka, Patrycja Dworzak