Nadzór właścicielski

Nadzór właścicielski - sposób egzekwowania praw własnościowych, w relacji pomiędzy akcjonariuszami, ich formalnymi przedstawicielami a zarządem, sprawowany przez właściciela kapitału lub grupę właścicieli. Poprzez nadzór właścicielski rozumie się system organizacji i odpowiadających im mechanizmów kontroli wykorzystywanych przez posiadacza kapitału; jest to zatem nic innego jak sposób sprawowania czynności nadzorczych i zarządczych w przedsiębiorstwie. Nadzór właścicielski jest zrównany z formalnym systemem odpowiedzialności najwyższego kierownictwa tuż przed akcjonariuszami. W swoim przemówieniu z dnia 7 października 1999 r. przewodniczący amerykańskiej Komisji Papierów Wartościowych i Giełd sir Arthur Levitt, określił nadzór właścicielski jako fundamentalne zasady wyznaczające wzajemną odpowiedzialność pomiędzy korporacjami a inwestorami. Podkreślił, że sprawny system nadzoru właścicielskiego ułatwia bardziej efektywną i bezpieczną alokację kapitału w gospodarce.(Andrzejewski M., Grabiński K. 2016, str 10-11)

TL;DR

Nadzór właścicielski to sposób egzekwowania praw własności w relacji pomiędzy akcjonariuszami a zarządem. W Polsce większość nadzoru jest właścicielska, a nie korporacyjna. Efektywność nadzoru właścicielskiego w spółkach komunalnych zależy od oceny osiągania celów strategicznych. Nadzór urzędniczy wzmacnia kontrolę nad spółkami. Nadzór właścicielski jest węższym pojęciem niż nadzór korporacyjny, który obejmuje wszystkie grupy interesów zainteresowanych sytuacją przedsiębiorstwa. Rozszerzenie zakresu nadzoru właścicielskiego na nadzór korporacyjny wynika z globalizacji i konkurencji.

Istota nadzoru właścicielskiego

Nadzór właścicielski rozumiany jako egzekwowanie praw własnościowych poprzez formalnych przedstawicieli w radach nadzorczych wynika z przepisów prawa spółek oraz statutu spółki. W ten sposób rozumiany nadzór odnosi się tylko do relacji panujących pomiędzy akcjonariuszami a menedżerami i pomija pozostałych interesariuszy.

W Polsce, ze względu na stosowane tu mechanizmy nadzoru, kształtujący się system nadzoru jest systemem wewnętrznym, stąd można stwierdzić, że w większości przypadków nadzór sprawowany nad przedsiębiorstwami jest bardziej właścicielski aniżeli korporacyjny.

Efektywność nadzoru właścicielskiego w spółkach komunalnych

Aby przybliżyć temat efektywności nadzoru właścicielskiego, koniecznym jest zaznaczenie, iż do wewnętrznych mechanizmów nadzoru właścicielskiego należy przede wszystkim rada nadzorcza oraz nadzór urzędniczy i fakt jako że, sama definicja jest mocno zróżnicowana ze względu na literaturę zagraniczną czy krajową. Zazwyczaj jest porównywana z efektywnością spółki, dlatego że, ową efektywność sprawdzą się przez wyniki działalności danego podmiotu gospodarczego, a nie strukturą organów, czy częstotliwością ich spotkań. Zdaniem J. Jeżaka praca rady nadzorczej powinna być skierowana na ocenę stopnia osiągania przez zarząd założonych celów strategicznych przedsiębiorstwa, będących wyrazem oczekiwań jej właścicieli lub akcjonariuszy. W związku z tym można przyjąć, że stopień osiągnięcia celów spółki będzie świadczyć o efektywności nadzoru właścicielskiego. Jako że, na kondycję ekonomiczno-finansową oraz osiąganie celów strategicznych wpływ ma bardzo dużo czynników zależnych bądź niezależnych od kierownictwa, jest bardzo ciężko określić wpływ jaki ma nadzór właścicielski na rezultaty działania danej spółki. Jednym z czynników efektywności nadzoru właścicielskiego nad spółkami komunalnymi jest nadzór urzędniczy jako jeden z instrumentów realizacji interesów właścicieli (jednostek samorządu terytorialnego) w podległych spółkach. Istnienie w strukturze organizacyjnej urzędów samorządów odrębnych komórek organizacyjnych lub samodzielnych stanowisk do spraw nadzoru właścicielskiego wzmacnia kontrolę i nadzór nad działalnością spółek, w których samorząd ulokował kapitał. Ponadto zwiększa skuteczność podejmowanych decyzji przez organ wykonawczy. Niemniej jednak utworzenie osobnej komórki organizacyjnej zajmującej się nadzorem właścicielskim ma na celu podniesienie skuteczności wykorzystania praw własnościowych organu wykonawczego z racji udziału w strukturze kapitałowej spółki komunalnej. Tym samym stają się one pośrednim ogniwem pomiędzy właścicielem a radami nadzorczymi i zarządami w spółce (Żabski Ł. 2016, str 172-176)

Nadzór właścicielski a nadzór korporacyjny

Nadzór właścicielski jest pojęciem węższym od nadzoru korporacyjnego, obejmującym jedynie zagadnienia związane z prawami akcjonariuszy do ich majątku powierzonego kadrze, która zarządza przedsiębiorstwem. Pojęcie nadzoru korporacyjnego ma szersze znaczenie i swoim zasięgiem obejmuje formalną i nieformalną strukturę wpływów na najważniejsze decyzje podejmowane przez menedżerów. Dotyczy ono nie tylko właścicieli kapitału, ale wszystkich grup interesów (interesariuszy) zainteresowanych sytuacją przedsiębiorstwa, takich na które sposób funkcjonowania przedsiębiorstwa ma wpływ (pracownicy, związki zawodowe, dostawcy, odbiorcy, kooperanci).

Powodami, które spowodowały rozszerzenie zakresu nadzoru właścicielskiego na szerzej rozumiany nadzór korporacyjny były:

• pogłębiające się procesy globalizacji, które wpłynęły na zmiany w otoczeniu organizacji,
• nasilająca się konkurencja, która zmusza do poszukiwania bardziej skutecznych, efektywnych rozwiązań umożliwiających pełne wykorzystanie posiadanych zasobów i rozwój.

Nadzór właścicielski — artykuły polecane

Rada dyrektorów — Zarząd — Spółka dominująca — Decentralizacja — Władza — Anglosaski model nadzoru korporacyjnego — Lobbing — Jednostka zależna — Zadanie, uprawnienie, odpowiedzialność

Bibliografia

• Andrzejewski M., Grabiński K. (2016), Wpływ jakości systemu nadzoru właścicielskiego na sytuację finansową spółek giełdowych w czasach kryzysu finansowego - przegląd badań empirycznych, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach, Katowice
• Colley J., Doyle J., Logan G., Stettinius W. (2005), Ład korporacyjny, KE LIBER, Warszawa
• Ustawa z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych. Dz.U. 2000 nr 94 poz. 1037
• Zalega K. (2003), Systemy Corporate Governance a efektywność zarządzania spółką giełdową, Wydawnictwo SGH, Warszawa
• Żabski Ł. (2016), Nadzór urzędniczy a efektywność nadzoru właścicielskiego nad spółkami komunalnymi, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Zarządzania i Przedsiębiorczości z siedzibą w Wałbrzychu, Wałbrzych

Autor: Agnieszka Bąk

Treść tego artykułu została oparta na aktach prawnych. Zwróć uwagę, że niektóre akty prawne mogły ulec zmianie od czasu publikacji tego tekstu.