Whistleblowing

Whistleblowing (ang. dmuchanie w gwizdek) - pojęcie to cieszy się coraz większą popularnością, a oznacza specyficzną formę donosicielstwa. Zatrudnieni w tym celu pracownicy mają za zadanie informować przełożonych w firmie, o wszelkiego rodzaju nadużyciach, nierzetelnościach, czy szeroko rozumianej nieuczciwości występującej wśród zatrudnionych pracowników.

TL;DR

Whistleblowing to forma donosicielstwa, polegająca na informowaniu przełożonych o nadużyciach i nieuczciwości w firmie. Historia whistleblowingu sięga czasów wojny secesyjnej w USA. Whistleblowerzy są osobami, które sygnalizują niezgodne z prawem i nieetyczne zachowania. Whistleblowing powinien być częścią systemu etyki w firmie. Kluczowe przekazy w komunikacji whistleblowingu to: jasne przekazanie, że firma nie toleruje donosów mających na celu podważenie pozycji współpracowników, ochrona osób zgłaszających, skuteczność i przejrzystość systemu, oraz regularne przypominanie pracownikom o whistleblowingu.

Whistleblower

Whistleblower w dosłownym tłumaczeniu oznacza osobę dmuchająca w gwizdek. Jest to nawiązanie do brytyjskich stróży prawa, którzy na widok przestępstwa dmuchali w gwizdek aby zaalarmować kolegów i wezwać pomoc.

Słowem whistleblower można więc określić osobę, która sygnalizuje i zgłasza zachowania niezgodne z prawe, nieetyczne. W języku polskim trudno dobrać jest odpowiednie określenie na taką osobę, ponieważ słowo donosiciel kojarzy się zdecydowanie negatywnie (D. Pauch 2012, s. 71-78).

Historia

Historia whistleblowingu sięga czasów wojny secesyjnej w Stanach Zjednoczonych, gdzie uchwalono ustawę dotyczącą konieczności stosowania whistleblowingu na linii relacji biznes - państwo. Ustawa ta zakładała wykorzystywanie informacji, które pochodziły od zatrudnionych w firmach zbrojeniowych w celu walki z nielegalnymi dostawcami broni.

W 1912 roku funkcjonuje w Stanach Zjednoczonych specjalna uchwała, która ma na celu ochronę danych osób pracujących w urzędach federalnych, które w ramach whistleblowingu ujawniły dla dobra publicznego nieetyczne i niezgodne z prawem precedensy. Z biegiem lat ta ochrona rozszerzyła się na pracowników w sektorach energii nuklearnej, transportu lotniczego, ochrony środowiska, ochrony zdrowia i innych, w których ewentualne nieprawidłowości mogłyby mieć bardzo poważne skutki społeczne.

W 1986 roku prowadzono nagrodę dla whistleblowerów, która wynosiła od 10 do 30% uzyskanych odszkodowań za negatywne skutki wynikające z wyjawionego przestępstwa, jednocześnie zaś wprowadziła zasady surowo traktujące zatrudnionych w przypadku składania nieprawdziwych skarg i zeznań.

W 1989 roku weszła w życie ustawa o nazwie Whistleblower Protection Act, uznawana za najważniejszy element regulujący kwestię whistleblowingu. Określa ona ramowe warunki dotyczące ochrony pracowników, którzy zdecydowali się na demaskację korporacji i instytucji publicznych, przez co dotknął ich problem prześladowania czy zwolnienia (M. Romanowska i in. 2010, s. 30-40).

Cechy whistleblowingu

Charakterystyczne dla zjawiska whistleblowingu są cztery elementy:

• Niespodziewane odkrycie. Pracownik trafia na ślad nadużycia, kradzieży, oszustwa itp.
• Szlachetne zamiary. Uważa się, że osoba decydująca się na ujawnienie swojego odkrycia, kieruje się wyłącznie dobrem firmy i dązy do sprawiedliwości. Nie bierze pod uwagę możliwości uzyskania korzyści z tego tytułu.
• Alarm. Moment poinformowanie przełożonych o zauważonych przejawach nieuczciwości w firmie. W sytuacji gdy brak stosownej reakcji, pracownik wychodzi poza firmę do osób z zewnątrz.
• Zagrożenia. Zdarzają się sytuację gdy próba ujawnienia nieprawidłowości, spotyka się z niezadowoleniem kierownictwa i skutkuje utratą pracy czy też innymi negatywnymi konsekwencjami.

Osobami, które chcą o czymś donieść są nie tylko pracownicy ale także:

• konkurencja
• klient
• anonim
• akcjonariusz
• sprzedawca
• sprawca

Owa forma donosu jest niezwykle skutecznym i niedocenianym dotąd, sposobem walki z różnego rodzajami nadużyciami. Badania wskazują, iż najwięcej nieprawidłowości odkryto właśnie dzięki poufnym informacjom od whistleblowerów (ponad 40%). Mimo to, donos prawie zawsze odbierany jest negatywnie.

Whistleblowing a etyka

Whistleblowing powinien być nieodłączną częścią systemu etyki w przedsiębiorstwie. Firma, która umożliwia i ułatwia zgłaszanie ewentualnych przypadków naruszeń i nieprawidłowości pokazuje, że zależy jej na wykryciu i eliminacji wszystkich tego typu niewłaściwych sytuacji.

W niektórych przedsiębiorstwach istnieje system powiadomień o nagannym postępowaniu. Składa się on z:

• kultury etycznej, która charakteryzuje się otwartością
• narzędzia służącego do zgłaszania nieetycznego postępowania
• odpowiedniej procedury, która rozpatruje każde zgłoszenie
• akcji służących informowaniu i edukacji

Kluczowe przekazy w komunikacji whistleblowingu

1. Zasada Bona Fides - firma daje jasny przekaz, że nie będzie tolerować żadnych donosów mających na celu podważenie pozycji współpracowników, interesują ją jedynie rzetelne i istotne dla funkcjonowania całej organizacji informacje.
2. Zakres - whistleblowing nie służy jako księga skarg i zażaleń, jest narzędziem do identyfikacji poważnych zdarzeń zagrażających całej organizacji poprzez łamanie zasad etyki i prawa przez osoby będące członkami organizacji.
3. Ochrona osób zgłaszających - zarząd przedsiębiorstwa powinien wystosować wyraźny komunikat, który będzie dawał jasno do zrozumienia, że osoby zgłaszające w dobrej wierze wszelkie nieprawidłowości i nieetyczne precedensy w organizacji nie muszą się obawiać ewentualnych działań odwetowych, a jej wszelkie dane osobowe pozostaną anonimowe.
4. Skuteczność - poinformowanie o tym jak działa cały system i jak wygląda procedura mająca na celu wyjaśnienie całego problemu.
5. Przejrzystość - system whistleblowingu musi być prosty i intuicyjny, aby pracownicy nie bali się korzystania z niego.
6. Systematyczność - przedsiębiorstwo powinno regularnie przypominać swoim pracownikom o systemie whistleblowingu, gdyż jednorazowa akcja informacyjna może przynieść niewielki skutek.

Whistleblowing — artykuły polecane

Informacja zwrotna — Czarny PR — Bezpieczeństwo w sieci — Etyka zawodowa — Altruizm — Incognito — Reklama podprogowa — Komunikacja wewnętrzna — Demoralizacja

Bibliografia

• ACFE (2010). Raport do Narodu
• Andrzejewski M. (2013). Whistleblowing, czyli demaskacja pracownicza w zarządzaniu zasobami ludzkimi, "Acta Universitatis Lodziensis. Folia Oeconomica", nr 288
• Kobroń Ł. (2015). Czy Polskę czeka era "etycznych donosów"? Społeczno-prawne aspekty działania whistleblowera, "Zeszyty Naukowe Towarzystwa Doktorantów UJ Nauki Społeczne", nr 10
• Patterson R. (2008), Kompendium terminów z zakresu rachunkowości, Wydawnictwo Akademickie i Profesjonalne, Warszawa
• Pauch D. (2011). System anonimowego informowania o nadużyciach w przedsiębiorstwie - whistleblowing, "Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego", nr 695
• Seliga R. (red.) (2010). Whistleblowing w organizacjach gospodarczych "Przedsiębiorczość i zarządzanie", Tom XI zeszyt 11
• Sroka R., Taxand C. (2013). Whistleblowing, czyli zapobieganie zagrożeniom, "Harvard Business Review", Dodatek 4
• Wójcik J. (2008), Oszustwa finansowe. Zagadnienia kryminologiczne i kryminalistyczne, Warszawa

Autor: Anna Guzik, Michał Kurowski