Kryzys

Kryzys stanowi jedną z czterech, powiązanych między sobą, faz cyklu koniunkturalnego. Kryzys poprzedzony jest fazami ożywienia oraz rozkwitu gospodarczego, zaś fazą następującą po kryzysie jest depresja. Co ważne nie można utożsamiać kryzysu z dolnym punktem zwrotnym cyklu koniunkturalnego, gdyż kryzys jest pewnym dłuższym procesem, który stanowi dłuższy odcinek czasu (na wykresie jest to odcinek nie zaś punkt). Można się spotkać również z nazewnictwem określającym kryzys mianem recesji (takie nazewnictwo stosuje m.in. J.A. Estey).

Faza kryzysu, opisana przez J.A. Esteya przebiega w następujący sposób: gdy faza ekspansji (w nomenklaturze J.A. Esteya jest to faza rozkwitu) zostaje wygaszona gospodarka wchodzi w fazę recesji. Charakteryzuje się ona przede wszystkim takimi zjawiskami jak "likwidacja na giełdzie papierów wartościowych, napięta sytuacja systemu bankowego, likwidacja pewnej ilości pożyczek oraz początek spadku cen".[J.A. Estey " Cykle koniunkturalne"; Polskie Wydawnictwo Gospodarcze; Warszawa 1959; s. 111] Produkcja może przez pewien czas utrzymywać się na poziomie z okresu ekspansji, jednakże i ona z czasem ulega zmniejszeniu. Fazie recesji często towarzyszy panika na giełdzie, która objawia się masową wyprzedażą akcji. Jednocześnie następuje spadek zaufania w obrocie gospodarczym, co spowodowane jest niewywiązywaniem się ze zobowiązań przez strony umawiające się. Sama faza recesji jest stosunkowo krótka i prowadzi do kolejnej fazy cyklu gospodarczego jaką jest faza kurczenia się gospodarki. Często podczas faza kryzysu charakteryzuje się również wzrostem bezrobocie oraz zjawiskiem deflacji.

TL;DR

Kryzys to część cyklu koniunkturalnego gospodarki, poprzedzony fazami ożywienia i rozkwitu, a następujący po nim jest kryzys. Może być nazywany również recesją. Kryzys charakteryzuje się likwidacją na giełdzie, napiętą sytuacją bankową, spadkiem cen i wzrostem bezrobocia. Istnieją różne rodzaje kryzysów, a ich przyczyny mogą być egzogeniczne (zewnętrzne) lub endogeniczne (wewnętrzne) lub mieszane. Przykładami globalnych kryzysów są Wielki Kryzys Ekonomiczny w XX wieku i kryzys finansowy w XXI wieku. Oba miały ogromne skutki dla gospodarki światowej.

Rodzaje kryzysów

1. Kryzysy bankowe
2. Kryzysy walutowe
3. Kryzysy giełdowe
4. Kryzysy finansowe
5. Kryzysy nadprodukcji

Teorie występowania kryzysów

1. Teorie egzogeniczne/zewnętrzne - teorie oparte o przyczyny egzogeniczne upatrują się występowanie kryzysów w wyniku czynników tkwiących poza systemem gospodarczym np. wojny, rewolucje, wydarzenia polityczne, migracje ludności, odkrycia geograficzne, wynalazki techniczne
2. Teorie endogeniczne/wewnętrzne - doszukują się przyczyn występowania kryzysów w samych mechanizmach gospodarczych, opierając się na przekonaniu, iż każdy rozkwit musi zaowocować załamaniem, zaś każde załamanie prowadzi po jakimś czasie do rozkwitu.
3. Teorie mieszane - upatrują przyczyn występowania kryzysów gospodarczych zarówno w czynnikach tkwiących w gospodarce jak i występujących poza nią.

Przykłady kryzysów globalnych

• Wielki kryzys ekonomiczny XX wieku

Kryzys ten datuje się na lata 1929-1933, lecz jego przejawy można było dostrzec już w roku 1928. Znacznie zwiększyły się wówczas globalne rezerwy takich towarów jak węgiel, cukier czy bawełna. Natomiast za bezpośredni początek kryzysu uznaje się wielkie załamanie na nowojorskiej giełdzie Wall Street, które miało miejsce 29 października 1929 roku, kiedy gigantyczne ilości papierów wartościowych, szacowane na kilkadziesiąt milionów, nie znalazły zainteresowania wśród potencjalnych kupców. Ekonomiści określają ten dzień jako "czarny wtorek". W poprzedzające go dni odnotowano ogromny spadek cen akcji. Ponieważ Stany Zjednoczone były silnie związane gospodarczo z innymi krajami oraz odgrywały olbrzymią rolę w handlu i inwestycjach międzynarodowych, kryzys szybko uderzył w całą gospodarkę globalną, a jego skutki odczuwalne były niemal na całym świecie, szczególnie w Niemczech, Europie Środkowo-Wschodniej oraz w Ameryce Środkowej i Południowej. Amerykański ekonomista, Milton Friedman, twierdził, że do wystąpienia kryzysu w dużej mierze przyczyniła się nieodpowiednia polityka monetarna, prowadzona przez System Rezerwy Federalnej, ponieważ wzrost stopy redyskontowej spowodował zmniejszenie podaży pieniądza oraz produkcji przemysłowej. To wywołało ciąg zdarzeń, które doprowadziły do załamania systemu gospodarczego. Oprócz obszaru przemysłowego kryzys dotknął również rolnictwo. Bezrobocie, brak możliwości inwestycyjnych oraz wzrost podaży artykułów rolnych w odpowiedzi na znaczną obniżkę ich cen, spowodowało zmniejszenie zapotrzebowania na towary zarówno produkcji rolnej, jak i przemysłowej. W rezultacie powstała nadwyżka podaży nad popytem (J. Skodlarski 2012, s. 245-248).

• Światowy kryzys finansowy XXI wieku

Wyżej wymieniony kryzys miał miejsce w 2008 roku i został zapoczątkowany w Stanach Zjednoczonych. Pomimo wysokich cen mieszkań, bardzo niskie stopy procentowe sprawiły, że zdecydowana większość Amerykanów nie miała problemów z otrzymaniem kredytów i chętnie decydowała się na zakup nowych lokali. Prężnemu rozwojowi w obszarze związanym z nieruchomościami towarzyszyło także ożywienie na rynku papierów wartościowych. Niestety kredyty hipoteczne często udzielane były osobom, które nie dysponowały odpowiednią ilością zasób finansowych, która pozwalałaby na spłatę zadłużenia, co doprowadziło do wyczerpania gotówki na rynku kredytowym, a w rezultacie do jego załamania. Następstwa kryzysu szybko odczuwalne były na całym świecie. Jego skutkiem były problemy i bankructwo wielu instytucji finansowych, m.in. Lehman Brothers, jednego z największych banków inwestycyjnych w Stanach Zjednoczonych. Poza tym ucierpiały także mniejsze i większe przedsiębiorstwa. Pojawił się również regres gospodarczy w wielu krajach, ponieważ kryzys miał niekorzystny wpływ na Produkt Krajowy Brutto. Odnotowano także wzrost bezrobocia, problemy w handlu międzynarodowym i spadek w sferze inwestycyjnej. Globalny kryzys finansowy XXI dotknął wielu dziedzin gospodarczych i instytucji finansowych oraz ubezpieczeniowych, powodując długookresowe następstwa (W. Nawrot 2009, s. 41-48, 83-89, 107-118).

Kryzys — artykuły polecane

Czarny czwartek — Łatwy kredyt — Stratoinflacja — Deflacja — Stagnacja — Kryzys finansowy — Kryzys gospodarczy — Cykl Juglara — Kryzys walutowy — Metodyka XPrince

Bibliografia

• Begg D., Fischer S., Dornbusch R. (2007), Ekonomia. Makroekonomia, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
• Caban W. (1998), Ekonomia, Wydawnictwo Absolwent, Łódź
• Dach Z. (1992), Cykle koniunkturalne, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Krakowie, Kraków
• Estey J. A. (1959). Cykle koniunkturalne, Polskie Wydawnictwo Gospodarcze, Warszawa
• Firlej K. A. (2011). Źródła i przebieg kryzysu finansowego w Stanach Zjednoczonych i Europie Zachodniej, "Roczniki Ekonomiczne Kujawsko-Pomorskiej Szkoły Wyższej w Bydgoszczy", nr 4
• Nawrot W. (2008), Globalny kryzys finansowy XXI wieku, CeDeWu, Warszawa
• Skodlarski J. (2012), Historia gospodarcza, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa

Autor: Grzegorz Urbanik, Agnieszka Dudkiewicz