Program czystszej produkcji

Program czystszej produkcji to strategia zarządzania środowiskiem w odniesieniu do produkcji i usług, polegająca na zapobieganiu powstawania zanieczyszczeń i minimalizacji zużycia zasobów naturalnych, przy równoczesnej redukcji kosztów przedsiębiorstwa [Nowak Z. 2001, s. 346].

Program Czystszej Produkcji jest osiągana przez techniczno organizacyjne działania mające na celu eliminację lub redukcję krótko - i długotrwałych szkodliwych oddziaływań procesu produkcyjnego i wyrobu na ludzi i środowisko naturalne. Czystsza produkcja odnosi się zarówno do procesów wytwarzania jak i cech ekologicznych wyrobu w ciągu całego cyklu życia. W stosunku do procesów wytwarzania oznacza to eliminację szkodliwych surowców i emisji oraz racjonalizację wykorzystania pracy żywej, zużycia materiałów i energii [Adamczyk W. 2004, s. 53].

TL;DR

Program Czystszej Produkcji polega na zapobieganiu zanieczyszczeniom i minimalizacji zużycia zasobów naturalnych w celu redukcji kosztów przedsiębiorstwa. W Polsce program ten jest realizowany przez instytucje regionalne i przedsiębiorstwa, a jego zasady obejmują ostrożność, podejście zapobiegawcze, demokratyczną kontrolę i holistyczne podejście. Wdrożenie zasad czystszej produkcji przynosi korzyści ekonomiczne i opiera się na minimalizacji odpadów i przeglądzie gospodarczym. Przykładem projektu czystej produkcji jest fabryka FAZOS, która zmniejszyła zużycie wody i energii oraz ograniczyła emisję ścieków, co przyniosło korzyści ekologiczne i ekonomiczne.

Program Czystszej Produkcji w Polsce

Program Czystszej Produkcji w Polsce jest realizowany przez instytucje regionalne i wszystkie przedsiębiorstwa. Udział samorządów regionalnych oraz władz wyraża się sygnowaniem Międzynarodowej Deklaracji Czystszej Produkcji, która stanowi zobowiązanie do działań wykonywanych przez kierownictwo instytucji w sferach: świadomości, edukacji i szkoleń, integracji działań strategicznych, badań i rozwoju celem tworzenia rozwiązań innowacyjnych, komunikacji społecznej i wdrażania Programu Czystszej Produkcji[Tamże s. 54].

Zasady czystszej produkcji

W programie czystszej produkcji możemy wyróżnić 4 podstawowe zasady[Kruszewska I. 1995]:

• Zasada Ostrożności - podejście to postuluje konieczność udowodnienia przez potencjalnego truciciela, że jego działalność, bądź produkty nie przyniosą szkody dla środowiska, przerzucając ciężar dowodu na producenta, a nie na lokalne społeczności, które miały by dowieść zaistniałej już szkody. Podejście to odrzuca stosowanie ilościowo wyliczanego stopnia ryzyka jako jedynego czynnika przy podejmowaniu decyzji o użyciu jakiejś substancji chemicznej, bądź wprowadzeniu nowej technologii. Nie ignoruje ono nauki, zauważa jednak, że skoro produkcja przemysłowa ma również ogromne wpływy społeczne oprócz naukowców również inni ludzie powinni mieć wpływ na te decyzje
• Podejście Zapobiegawcze - zapobieganie szkodom dla środowiska jest tańsze i skuteczniejsze niż próby " uleczenia" tegoż środowiska po jego zniszczeniu. Zapobieganie wymaga pójścia "pod prąd" procesu produkcji, aby usunąć źródło, przyczynę problemów, zamiast prób kontrolowania rezultatów czyli szkód. Zapobieganie zanieczyszczeniom powinno zastąpić kontrolę zanieczyszczeń. Przykładowo zapobieganie wymaga zmian w procesie produkcji, pozwalających powstrzymać ogromny strumień odpadów, podczas gdy brak "zapobiegawczego podejścia" rodzi coraz bardziej wyrafinowane modele spalarni. Podobnie, wzrost energooszczędności powinien wyprzeć współczesne domaganie się nowych kopalnych źródeł energii.
• Demokratyczna kontrola - czysta produkcja wciąga wszystkich dotkniętych przez działalność przemysłową, a więc pracowników, konsumentów i społeczności lokalne. Dostęp do informacji i zaangażowanie w podejmowaniu decyzji wspiera demokratyczną kontrolę. Jako minimum, społeczności lokalne muszą mieć dostęp do informacji o emisjach przemysłowych i do rejestrów zanieczyszczeń, do planów redukcji toksycznych substancji w toku produkcji jak również do danych o składzie produktów.
• Zintegrowane i Holistyczne Podejście - Społeczeństwo musi przyjąć zintegrowane podejście do spraw użycia zasobów naturalnych i konsumpcji. Współczesny, ignorujący wzajemne powiązania i zależności sposób produkcji umożliwia przemieszczanie się zanieczyszczeń pomiędzy powietrzem, wodą i glebą. Redukcja emisji zanieczyszczeń towarzyszących produkcji nie prowadzi samoistnie do zmniejszenia szkodliwości samego produktu. Ryzyko to można zmniejszyć przez uwzględnianie całego cyklu życia produktu, zwracania uwagi na użyte materiały, przepływ wody i energii, oraz wpływ ekonomiczny przestawienia się na Czystą Produkcję. Analiza Cyklu Życia (Life Cycle Analysis) to jedno z narzędzi w utrzymywaniu holistycznego, całościowego podejścia [Cichy J. 2015, s. 41].

Wdrażanie i realizacja zasad czystszej produkcji

Wdrożenie Zasad Czystszej Produkcji jest ekonomicznie bardzo opłacalne, powoduje w dużym stopniu zmniejszenie kosztów zakupu surowców, energii, zmniejszenie opłat i kar za korzystanie ze środowiska oraz poprawa konkurencyjności przedsiębiorstwa [Wiśniewska A. 2004].

Realizacja Zasad Czystszej Produkcji opiera się głównie na dwóch podstawowych procedurach. Pierwsza z nich to minimalizacji odpadów WMA (Waste Minimization Assessment), natomiast druga to "przeglądu gospodarczego (housekeeping). Wymaga to zatem nie tylko rozwiązań związanych z technologią i wyrobem, lecz także likwidacji marnotrawstwa w działalności organizacji[Adamczyk W. 2004, s. 54].

Przykładowy projekty czystej produkcji

• Nazwa i adres organizacji

Fabryka Zmechanizowanych Obudów Ścianowych FAZOS S.A., 42-600 Tarnowskie Góry, ul. Zagórska 167

• Działalność produkcyjna

Fabryka Zmechanizowanych Obudów Ścianowych FAZOS S.A. produkuje nowoczesne obudowy, które mają zastosowanie przy eksploatacji ścian górniczych prowadzonych na zawał, na posadzkę hydrauliczną lub tzw. posadzkę suchą. Obecnie FAZOS S.A. produkuje głównie: hydraulikę siłową, hydraulikę sterowniczą, podnośniki hydrauliczne, sworznie, elementy konstrukcji obudów zmechanizowanych.

• Wpływ przedsiębiorstwa na środowisko

Proces oczyszczania ścieków do jakości jaką wymaga prawo oraz prowadzenie ich do systemu kanalizacji w ilości 1000m3 w skali roku ma mocno niekorzystny wpływ na rzekę Stołę oraz jej biologiczne uwarunkowania. Zużywane są również znaczne ilości wody pitnej, nawet do 1000m3 rocznie. Dodatkowo w produkcji zużywane są duże ilości energii cieplnej, co wymusza stosowania znacznej ilości opału. Popiół orz substancje chemiczne pozostałe po spaleniu surowca negatywnie oddziaływują na środowisko.

• Zastosowane rozwiązanie

Rozdzielono ścieki ze względu na ich pochodzenie, dzięki temu nie ma możliwości aby doszło do zmieszania się ścieków z różnych procesów technologicznych. Było to możliwe ponieważ mieszanie się ścieków zachodzi dopiero w ostatniej fazie transportu. Dzięki temu rozwiązaniu używana emulsja może być zawrócona do obiegu i posłużyć ponownie do celów produkcyjnych.

• Korzyści ekologiczne

Zmniejszenie zużycia oleju Emulkop EKO o ok. 80% oraz wody służącej do wytworzenia emulsji o ok. 77%. Skutkuje to mniejszą emisją ścieków.

• Korzyści ekonomiczne

Zmniejszenie opłaty za odprowadzanie ściegów z 4900 zł do 860 zł rocznie, ograniczenie używanych chemikaliów do neutralizacji odpadów poskutkowało ograniczeniem wydatków z 9300 zł do 1900 zł oraz zmniejszenie kosztów podgrzewania ścieków z 12000 zł do 2400zł [Boba J. 2010, s. 12].

Program czystszej produkcji — artykuły polecane

Controlling ekologiczny — Koszty jakości — Minimalizacja ilości odpadów — Innowacja — Inżynieria materiałowa — Zmiany klimatu — Funkcje ergonomii — Circular economy — Logistyka zwrotów

Bibliografia

• Adamczyk W. (2004), Ekologia wyrobów - jakość, cykl życia, projektowanie, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
• Boba J. (2010). Katalog projektów czystej produkcji, Główny Instytut Górnictwa, Katowice
• Cichy J. (2015). Ekoinnowacyjność Przedsiębiorstw Czystej Produkcji w Polsce, Politechnika Śląska, Gliwice
• Kruszewska I. (1995). Strategies to Promote Clean Production", Beverley Thorpe Greenpeace International
• Nowak Z. (2001), Zarządzanie środowiskiem’', Wydawnictwo Politechniki Śląskiej, Gliwice
• Wiśniewska A. (2004). Strategie proekologiczne w zarządzaniu przedsiębiorstwem, Gdańsk

Autor: Piotr Bordun, Arkadiusz Brzegowy