Badania operacyjne

Badania operacyjne są kompleksową dziedziną nauki, związaną ściśle z teorią podejmowania decyzji. Zajmują się metodami rozwiązywania problemów decyzyjnych, wynikających z potrzeb racjonalnej działalności człowieka. Wiele problemów decyzyjnych, powstających w sytuacjach decyzyjnych w sferze organizacji produkcji, planowania i zarządzania przedsiębiorstwem można odwzorować za pomocą odpowiedniego modelu decyzyjnego a w konsekwencji również rozwiązać poprzez badania operacyjne. Mimo tego, iż ostateczna decyzja nie zawsze pokrywa się z decyzją, która jest wynikiem modelowania decyzyjnego, to tak czy inaczej efekt owego modelowania bez wątpienie pomaga w procesie przygotowania ostatecznej decyzji. Rozwiązanie problemu decyzyjnego za pomocą badań operacyjnych jest jednak procesem, składającym się z pięciu następujących etapów:

• Rozpoznanie sytuacji decyzyjnej i wynikającego z niej problemu decyzyjnego,
• Budowa modelu decyzyjnego,
• Rozwiązanie zadania decyzyjnego,
• Ocena poprawności i realności uzyskanych rozwiązań oraz ewentualna weryfikacja modelu decyzyjnego,
• Przedstawienie rozwiązań decydentowi i ostateczne przygotowanie decyzji.

TL;DR

Badania operacyjne to dziedzina nauki zajmująca się metodami rozwiązywania problemów decyzyjnych w związku z racjonalną działalnością człowieka. Metody badań operacyjnych obejmują analizę efektywności różnych sposobów rozwiązywania problemów i możliwości znalezienia optymalnego rozwiązania. Narzędzia analizy problemów decyzyjnych obejmują m.in. metodę drzewa celów, drzewo decyzyjne, macierz decyzyjną i model input-output.

Główne pojęcie badań operacyjnych

Operacja - dowolny projekt posiadający konkretną formę, dążący do uzyskania określonego celu. Wybór cech i właściwości są rozwiązaniami, które określają sposób organizacji danej operacji. Rozwiązania mogą być prawidłowe lub niepoprawne, mniej lub bardziej celne. Najważniejszym zadaniem badań operacyjnych są rozwiązania optymalne, czyli najkorzystniejsze. Prawidłowo zorganizowana operacja zależna jest od efektywności operacji, polegającej na stopniu dostosowania się operacji do określonego zadania (B.Filipowicz 1999, s. 15)

Metody stosowane w badaniach operacyjnych

Metody te skupiają się przede wszystkim na porównaniu efektywności różnych sposobów rozwiązywania zagadnień oraz różnych możliwości poszukiwania optymalnego rozwiązania. Pozwalają również przeanalizować wybrany wycinek rzeczywistości oraz ocenić ilościowo rezultaty możliwych do podjęcia decyzji. Przy analizie możliwych skutków podejmowanych decyzji badania operacyjne uwzględniają również takie czynniki, jak przypadkowość i ryzyko. Metody badań operacyjnych stanowią jedną z tych możliwości, którą odróżniają je od wielu innych powszechnie znanych rozwiązań cechy charakterystyczne takie jak:

• Ukierunkowanie na podejmowanie decyzji,
• Możliwość oceny działania oraz decyzji na podstawie ustalonych kryteriów,
• Konieczność budowy modelu sytuacji decyzyjnej,
• Konieczność stosowania emc.

Oczywistym jest zatem fakt, iż do rozwiązywania owych zagadnień angażuje się przedstawicieli różnych specjalności (tj. ekonomiści, matematycy, socjologowie czy inżynierowie), co podkreśla kompleksowość oraz systemowość podejścia badań operacyjnych do rozwiązywanych problemów.

Narzędzia analizy problemów decyzyjnych

• Metoda drzewa celów - metoda zajmująca się planistyką i sprawdzaniem projektów o charakterze i budowie hierarchicznej. Problemy decyzyjne są wieloaspektowe i całościowe oraz podzielone są na zasadnicze i cząstkowe. Klasyfikacja ta opisuje schemat problemów decyzyjnych podlegających ocenie, a następnie opisywane są cele, których wykonanie jest rozwiązaniem danego problemu.
• Drzewo decyzyjne - odtworzone graficznie etapy oceny i wyboru w przebiegu rozwiązywania problemów decyzyjnych. Przedstawia możliwości różnych wariantów rozwiązania i ich rezultaty. Metoda ta pozwala na eliminacje najbardziej niekorzystnych decyzji. Do bezpośrednich pojęć powiązanych z drzewem decyzyjnym należą między innymi prawdopodobieństwo czy odchylenie standardowe.
• Macierz decyzyjna - rysunkowo przedstawiona sytuacja decyzyjna podobnie jak drzewo decyzyjne.
• Model input-output - metoda polegająca na całościowej obserwacji przebiegu i funkcjonowania gospodarki oraz przedsiębiorstw. Fundamentalnym modelem opartym na tej metodzie jest bilans przepływów międzygałęziowych, który obrazuje przebieg tworzenia i klasyfikację produktu globalnego (M.Lipiec-Zajchowska 2003, s. 1-27)

Badania operacyjne — artykuły polecane

Analiza progowa — Metoda — Metoda badawcza — Heurystyka — Metodyka — Identyfikacja i ocena zagrożeń i szans — Metoda pomiarowa — 7 narzędzi TQC — Zarządzanie strategiczne

Bibliografia

• Adamczyk H. (1999), Badania operacyjne, Wyższa Szkoła Ekologii i Zarządzania, Warszawa
• Ficoń K. (2010), Optymalizacja makrosystemów transportowych według kryteriów logistycznych, Zeszyty Naukowe Akademii Marynarki Wojennej, nr 51
• Filipowicz Z. (1999), Badania operacyjne, Wydawnictwo Poldex, Kraków
• Lipiec-Zajchowska M. (2003), Wspomaganie procesów decyzyjnych. Tom III. Badania operacyjne., Wydawnictwo C.H.Beck, Warszawa
• Mazurkiewicz A., Giesko T., Karsznia W., Belina B. (2011), System operacyjny oceny stopnia dojrzałości wdrożeniowej innowacyjnych rozwiązań w zakresie usług, Problemy Eksploatacji, 61-73
• Siudak M. (1994), Badania operacyjne, Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, Warszawa

Autor: Patrycja Grzesińska, Malwina Dzióbek