Przedsiębiorstwo państwowe

Przedsiębiorstwo państwowe jest definiowane jako jednostka gospodarcza, o charakterze formalnym, mająca osobowość prawną, którą uzyskuje z chwilą wpisania do Krajowego Rejestru Sądowego. Stanowi podmiot gospodarki narodowej, wyodrębniony pod względem ekonomicznym, organizacyjnym i prawnym, przystosowany do niezależnego wykonywania zadań .

Ustawa z dnia 25 września 1981 r. o przedsiębiorstwach państwowych wyjaśnia iż "Przedsiębiorstwo państwowe jest samodzielnym, samorządnym i samofinansującym się podmiotem gospodarczym, posiadającym osobowość prawną" .

TL;DR

Przedsiębiorstwo państwowe to jednostka gospodarcza z osobowością prawną, której działalność regulują akty prawne. Ma ono zasady samodzielności, samofinansowania i samorządności. Organami przedsiębiorstwa są organy samorządu załogi i dyrektor. Przedsiębiorstwa państwowe mogą być tworzone przez organy administracji państwowej, banki państwowe i inne organy państwowe. Dzielą się na przedsiębiorstwa skarbu państwa, przedsiębiorstwa własnościowe państwowych osób prawnych i przedsiębiorstwa z przewagą kapitału państwowego. Przedsiębiorstwa samorządu terytorialnego są własnością organów samorządu terytorialnego i mają charakter przedsiębiorstw użyteczności publicznej. Przedsiębiorstwa państwowe w gospodarce rynkowej mają różne problemy, które mogą być przezwyciężone poprzez prywatyzację lub wzmocnienie pozycji właściciela i dyrektora przedsiębiorstwa.

Przymioty przedsiębiorstwa państwowego

Zasada "3S" przejawia się w następujący sposób :

• samodzielność - organy przedsiębiorstwa mogą swobodnie podejmować decyzje i prowadzić działalność w każdym aspekcie, przy zachowaniu szczególnych uprawnień organów sprawujących nadzór nad przedsiębiorstwem,
• samofinansowanie - przedsiębiorstwo państwowe ponosi wszelakie wydatki związane z prowadzeniem działalności, finansując je z uzyskanych przychodów ze sprzedaży produktów i świadczonych usług,
• samorządność - przejawia się poprzez istnienie organów samorządu załogi, których zadaniem

Podstawa prawna

Akty prawne regulujące działalność przedsiębiorstwa państwowego:

• Kodeks cywilny
• Ustawy podatkowe
• Ustawa o rachunkowości
• Ustawa o przedsiębiorstwie państwowym
• Kodeks spółek handlowych
• inne specjalne akty prawne, m.in. ustawa o gospodarce finansowej przedsiębiorstw państwowych, ustawa o samorządzie załogi przedsiębiorstwa państwowego

Organy przedsiębiorstwa państwowego

Do Organów przedsiębiorstwa państwowego należą:

• Organy samorządu załogi przedsiębiorstwa - w skład organów samorządu załogi wchodzi ,:

a) ogólne zebranie pracowników (delegatów), którego zadaniem jest:

• uchwalanie statutu przedsiębiorstwa,

• zatwierdzanie planów długookresowych,

• dokonywanie rozdzielania zysku pomiędzy pracowników załogi,

b) rada pracownicza, mająca takie kompetencje jak:

• uchwalanie planów rocznych,

• podejmowanie najważniejszych decyzji w sprawie inwestycji,

• rozdzielanie dochodu wynikowego,

• wyznaczanie i dymisjonowanie dyrektora,

• rozstrzyganie kwestii podziału/ łączenia przedsiębiorstwa,

• wyróżnić można 2 rodzaje rady pracowniczej:

a) rada robotnicza

b) rada pracownicza zakładu w przedsiębiorstwie wielozakładowym,

• Dyrektor przedsiębiorstwa :

• kieruje przedsiębiorstwem i reprezentuje go na zewnątrz,

• w sposób niezależny i odpowiedzialny podejmuje decyzje,

• jest powoływany na pięcioletnią kadencję bądź na czas nieokreślony, przez radę pracowniczą,

• swoją władzę uzyskuje na drodze konkursu,

• może być odwołany przez radę pracowniczą za zgodą organu założycielskiego.

Podmioty tworzące przedsiębiorstwo państwowe

Przedsiębiorstwo państwowe może być utworzone przez :

• naczelne, centralne oraz wojewódzkie organy administracji państwowej,

• Narodowy Bank Polski,

• banki państwowe

• inne organy pańswtowe, nazywane organami założycielskimi

Podział przedsiębiorstw państwowych

Przedsiębiorstwa państwowe w Polsce można podzielić na:

• przedsiębiorstwa skarbu państwa
• działające na podstawie ustawy o przedsiębiorstwie państwowym z dnia 25 września 1981r (DzU nr 18, poz. 122 z póżn. zm.)
• działające na podstawie przepisów kodeksu spółek handlowych - mające formę jednoosobowych spółek skarbu państwa
• przedsiębiorstwa będące własnością państwowych osób prawnych (powstające w Polsce od 1990 roku)
• przedsiębiorstwa z przewagą kapitału państwowego (przedsiębiorstwa mieszane)

Przedsiębiorstwa samorządu terytorialnego

Przedsiębiorstwa samorządu terytorialnego stanowią własność organów samorządu terytorialnego:

• gmin - nazywane przedsiębiorstwami komunalnymi, powstałymi z wyodrębnienia majątku ogólnonarodowego
• powiatów - ograniczone przepisami do celów świadczenia usług użyteczności publicznej w skali ponadgminnej, przepisy nie określają ich formy prawnej
• województw - występujące w formie spółek z ograniczoną odpowiedzialnością lub spółek akcyjnych

Wyżej wymienione przedsiębiorstwa mają najczęściej charakter przedsiębiorstw użyteczności publicznej. Ich główną rolą jest ciągłe, nieustanne zaspakajanie potrzeb społeczeństwa, zwłaszcza w obszarach:

• "inżynierii sanitarnej,

• komunikacji miejskiej,

• zaopatrzenia ludności w energię elektryczną, gazową i cieplną,

• zarządu państwowymi zasobami lokalowymi,

• zarządu państwowymi terenami zielonymi,

• usług pogrzebowych i utrzymania urządzeń cmentarnych,

• usług kulturalnych".

Przedsiębiorstwa państwowe w gospodarce rynkowej

W odróżnieniu od pozostałych form organizacyjno - prawnych działalności gospodarczej w Polsce, w przedsiębiorstwach państwowych kompetencje zarządcze zależą od stosunku pracy, podczas gdy w pozostałych przypadkach - od stosunku własności. Dlatego też przedsiębiorstwa państwowe, funkcjonując w gospodarce rynkowej borykają się z różnymi problemami tj. rozmycie odpowiedzialności w przedsiębiorstwie, brak postawienia celów ekonomicznych na podium celów, na skutek działania silnej pozycji związków zawodowych i upolitycznienia, niska skuteczność nadzoru właścicielskiego). Owe przeszkody można przezwyciężyć na dwa sposoby,:

• poprzez prywatyzację - w wyniku czego forma przedsiębiorstwa państwowego przestanie istnieć, polega na udostępnianiu osobom trzecim akcji lub udziałów w spółkach z wyłącznym udziałem Skarbu Państwa
• poprzez wzmocnienie pozycji właściciela (Skarbu Państwa) oraz dyrektora przedsiębiorstwa.

Znaczna ilość przedsiębiorstw państwowych została przekształcona w jednoosobowe spółki skarbu państwa (mające charakter spółek z ograniczoną odpowiedzialnością lub spółek akcyjnych). Proces ten nazywany jest komercjalizacją przedsiębiorstw

Przedsiębiorstwo państwowe — artykuły polecane

Formy własności — Trzeci sektor — Jednostka sektora finansów publicznych — Jednoosobowa spółka skarbu państwa — Fundacja — Towarzystwo ubezpieczeniowe — Agencja rozwoju przemysłu — Beneficjent — Starostwo powiatowe

Bibliografia

• Duraj J. (2000), Podstawy ekonomiki przedsiębiorstwa, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
• Engelhardt J. (red.) (2017), Ekonomika przedsiębiorstw, CeDeWu, Warszawa
• Godziszewski B., Haffer M., Stankiewicz M., Sudoł S. (2011), Przedsiębiorstwo. Teoria i praktyka zarządzania, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
• Kwiatkowski G. (2016), Przedsiębiorstwa państwowe we współczesnej gospodarce - problemy definicyjne, Studia Ekonomiczne. ZN Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach, nr 260
• Lichtarski J. (red.) (2001), Podstawy nauki o przedsiębiorstwie, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. Oskara Langego we Wrocławiu, Wrocław
• Luterek T. (2016), Reprywatyzacja, Źródła problemu, Instytut Studiów Politycznych Polskiej Akademii Nauk, Warszawa
• Mujżel J. (1997), Przedsiębiorstwa w procesie transformacji, Wydawnictwo Poltext, Warszawa
• Smid W. (2010), Leksykon przedsiębiorcy, Wydawnictwo Poltext, Warszawa
• Szarzec K. (2016), Przedsiębiorstwa państwowe w krajach Europy Środkowo-Wschodniej, Studia Ekonomiczne, ZN Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach, nr 260
• Ustawa z dnia 25 września 1981 r. o przedsiębiorstwach państwowych. Dz.U. 1981 nr 24 poz. 122
• Ustawa z dnia 25 września 1981 r. o samorządzie załogi przedsiębiorstwa państwowego. Dz.U. 1981 nr 24 poz. 123

Autor: Mateusz Chowaniec, Aleksandra Kanicka