Rodzajowy układ kosztów

Rodzajowy układ kosztów to zespół składający się z kont, na których ewidencjonowane są koszty, podzielone w zależności od rodzaju zasobów, które zostały zużyte. Podział kosztów według tego układu jest warunkiem niezbędnym do stworzenia rachunku zysków i strat w wariancie porównawczym (B. Micherda 2005, s. 181)

Podzielenie kosztów według tego układu umożliwia odpowiedź na pytanie jakie koszty zostały poniesione według jakiego rodzaju. Stosowanie tego układu jest podstawą do ustalenia wyniku ze sprzedaży, a następnie wyniku finansowego netto. Dzieje się to poprzez procedurę przeniesienia kosztów rodzajowych na wynik finansowy poprzez tzw. “rozliczenie kosztów rodzajowych". (B. Nita i in. 2015, s. 200)

Rodzajowy układ kosztów jest układem, który jest najczęściej stosowany w codziennej praktyce gospodarczej. Zaletą tego układu jest fakt, iż można go rozbudować, poprzez utworzenie szczegółowych ewidencji do utworzonych wcześniej kont. Na kontach w tym układzie, księgowane są koszty prostej działalności operacyjnej, które zostały faktycznie poniesione w określonym okresie sprawozdawczym, a fakt jakiego okresu te koszty dotyczą nie jest istotny (K. Czubakowska, W. Gabrusewicz, E. Nowak 206, s. 52)

TL;DR

Rodzajowy układ kosztów to zespół kont, na których ewidencjonowane są koszty, podzielone według rodzaju zasobów. Jest to podstawowy układ stosowany w praktyce gospodarczej. Konta w tym układzie obejmują m.in. amortyzację, zużycie materiałów i energii, usługi obce, podatki i opłaty, wynagrodzenia, ubezpieczenia społeczne oraz pozostałe koszty rodzajowe. Koszty mogą być proste (niepodzielne) lub złożone (składające się z kilku kosztów prostych). Ewidencjonowanie kosztów na kontach w różnych układach pozwala na ich pomiar, rozliczenie i sporządzenie sprawozdań. Małe przedsiębiorstwa często stosują tylko rodzajowy układ kosztów, jednak w większych firmach jest on niewystarczający.

Podział kont w układzie rodzajowym kosztów

Ewidencja kosztów prowadzona jest na kontach wynikowych (niebilansowych), które znajdują się w planie kont w zespole czwartym. Konta, które można wyróżnić to:

• amortyzacja (konto 400) - odpisy amortyzacyjne środków trwałych i wartości niematerialnych oraz prawnych, (K. Winiarska 2006, s. 71)
• zużycie materiałów i energii (konto 401) - zaliczane są tutaj materiały pobrane z magazynu czy też te, które zostały oddane do zużycia zaraz po ich zakupie (czyli nie były one objęte magazynowaniem), a także koszty energii i jej pochodnych poniesione w czasie produkcji (energia elektryczna, wodna, cieplna, zakup paliw, smarów czy olejów, (K. Czubakowska, W. Gabrusewicz, E. Nowak 206, s. 53)
• usługi obce (konto 402) - są to koszty poniesione na zapłatę obcym przedsiębiorcom za usługi i roboty, które wykonali na rzecz danej firmy. Mogą to być m.in. usługi remontowe, transportowe, składowania, informatyczne, dzierżawy, pocztowe, bankowe (K. Czubakowska, W. Gabrusewicz, E. Nowak 206, s. 53)
• podatki i opłaty (konto 403) - na koncie tym zawarte są wszystkie koszty związane z zapłatą podatków i opłat, które wynikają ze zwykłej działalności operacyjnej przedsiębiorstwa. Np. podatek od nieruchomości, podatek VAT, inne podatki na rzecz miasta i gminy, podatek od środków transportu, opłaty skarbowe, sądowe czy notarialne, (K. Czubakowska, W. Gabrusewicz, E. Nowak 206, s. 53)
• wynagrodzenia (konto 404) - zaliczają się tutaj koszty poniesione na wynagrodzenia pieniężne bądź ich ekwiwalenty dla pracowników, do wynagrodzenia zaliczani są ie tylko pracownicy związani umową o pracę, a także osoby, które współpracują z daną jednostką w oparciu o umowę zlecenie czy o dzieło (K. Winiarska 2006, s. 71)
• ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia (konto 405) - do tych kosztów należą składki na rzecz świadczeń dla pracowników, którymi obarczony jest pracodawca. Są to m.in. składki emerytalne, składki rentowe, składki wypadkowe, składki na Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, odpisy na Zakładowy Fundusz Świadczeń Socjalnych, środki przeznaczone na szkolenia pracowników czy ochronę ich zdrowia, (B. Micherda 2005, s. 182)
• pozostałe koszty rodzajowe (konto 409) - konto to jest przeznaczone do rozliczania wszystkich kosztów, które nie zaliczają się do poprzednich kategorii. Mogą to być np. koszty reklamy, koszty podróży służbowych czy ubezpieczenia majątkowe (B. Micherda 2005, s. 182)

Podział kosztów

Prowadzenie rozliczenia kosztów w układzie rodzajowym pozwala na podział kosztów na:

• koszty proste,
• koszty złożone.

Koszty proste, to właśnie koszty, które występują w układzie rodzajowym. Są to te koszty, które są tak podstawowe i stanowią najniższą komórkę organizacyjną, przez co nie mogą zostać już rozłożone na elementy prostsze. Natomiast koszty złożone, to koszty, które zostały złożone z kilku kosztów prostych. W razie potrzeby, w jednostce organizacyjnej, koszty takie zawsze mogą być ponownie rozłożone na koszty proste (E. Nowak 2008, s. 169)

Koszty w rodzajowym układzie kosztów mogą także być złożone w grupy na podstawie “ekonomicznej treści elementów nakładów czynników produkcji, potrzebnej do obliczenia produkcji dodanej". (E. Nowak 2008, s. 169) W tym wypadku, gdy praca zostanie podzielona na pracę żywą i pracę uprzedmiotowioną, to koszty mogą być podzielone na:

• koszty materialne, czyli np. usługi obce, amortyzacja, zużycie materiałów czy energii,
• koszty niematerialne, m.in. podatki i opłaty, usługi obce niematerialne, ubezpieczenia społeczne, wynagrodzenia (E. Nowak 2008, s. 169)

Rozliczanie kosztów w małych przedsiębiorstwach

Ewidencjonowanie kosztów na kontach w kilku układach jednocześnie pozwala na:

• ewidencję kosztów oraz ich pomiar,
• rozliczenie ze względu na miejsce powstania czy rodzaj produktów,
• sporządzenie kalkulacji i sprawozdań. (K. Winiarska 2006, s. 70)

Małe przedsiębiorstwa, które mają bardzo prostą strukturę organizacyjną oraz nie występują w nich wszystkie fazy rachunku kosztów, czyli te które nie potrzebują kontrolować kosztów ani wydzielać konkretnych miejsc powstawania tych kosztów, mogą stosować podczas działania jedynie rodzajowy układ kosztów (K. Czubakowska, W. Gabrusewicz, E. Nowak 206, s. 52-53)

Stosowanie wyłącznie tego układu nie jest polecane w firmach większych, ponieważ układ ten dostarcza wyłącznie informacji o strukturze kosztów, lecz nie pozwala już na przypisanie konkretnych kosztów do osób odpowiedzialnych (K. Czubakowska, W. Gabrusewicz, E. Nowak 206, s. 52-53)

Dzieje się też tak dlatego, że na kontach w układzie rodzajowym nie można księgować:

• kosztów operacji finansowych (np. dyskont weksli, odsetki od kredytów),
• pozostałych kosztów operacyjnych (m.in. darowizny rzeczowych, kary, które zostały zapłacone),
• kosztów budowy środków trwałych (np. roboty budowlane, roboty montażowe),
• kosztów pokrywanych z Zakładu Funduszu Świadczeń Socjalnych (np. kupienie pracownikom biletów na koncert czy mecz),
• kosztów usług obcych (m.i.n kosztów poniesionych podczas usuwania skutków zdarzenia losowego). (K. Czubakowska, W. Gabrusewicz, E. Nowak 206, s. 52)

Rodzajowy układ kosztów — artykuły polecane

Koszty — Koszt — Koszty uzyskania przychodów — Zysk nadzwyczajny — Rachunek zysków i strat — Wydatki bieżące — Koszty działalności gospodarczej — Przychody i koszty finansowe — Nakłady

Bibliografia

• Czubakowska K., Gabrusewicz W., Nowak E. (2006), Podstawy rachunkowości zarządczej, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
• Dobija M. (2014), Rachunkowość w systemie pomiaru aktywności ekonomicznej państwa, Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości, nr 75
• Micherda B. (2005), Podstawy rachunkowości. Aspekty teoretyczne i praktyczne, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Nita B. (red.) (2017), Podstawy rachunkowości, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Wrocław
• Nowak E. (2016), Rachunkowość. Kurs podstawowy, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne
• Szczypa P. (2015), Ewidencja kosztów w mikroprzedsiębiorstwach i jej wartość informacyjna. Stan obecny i postulowane kierunki zmian, Konińskie Studia Społeczno Ekonomiczne, t.1 nr 2
• Szychta A. (2002), Historyczne i metodologiczne aspekty rachunku kosztów działań, Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości, nr 10
• Winiarska K. (red.) (2003), Podstawy rachunkowości, Dom Wydawniczy ABC, Warszawa
• Zimon G., Chłodnicka H. (2013), Analiza kosztów w przedsiębiorstwach tworzących grupy zakupowe, Finanse, Rynki Finansowe, Ubezpieczenia, nr 61

Autor: Małgorzata Pompka