Efektywność w sensie Pareto

Efektywność w rozumieniu ekonomistów jest procesem, w którym społeczeństwo wydobywa z konsumentów ich maksymalne zadowolenie przy zastosowaniu dostępnych zasobów. Efektywność alokacyjna, nazywana też efektywnością Pareta (od nazwiska Vilfredo Pareto - włoskiego ekonomisty, który pierwszy zaproponował tę koncepcję) zachodzi wówczas, gdy da się tak zreorganizować proces produkcji lub konsumpcję, aby polepszyć sytuację kogokolwiek, nie pogarszając jednocześnie sytuacji kogoś innego (P. Samuelson, 2004, s. 443) Jeśli jednak zdarzy się taka sytuacja, w której dobrobyt jednostki poprawi się bez pogorszenia dobrobytu kogoś innego to wtedy mówimy o poprawie w sensie Pareto. (Hal R. Varian, 2013, s. 51)

Inne nazwy stosowane do określenia Efektywności w sensie Pareto:

• Optimum Pareto (Optimum w sensie Pareto),
• Efektywność Pareto (ang Pareto efficiency),
• Równowaga Pareto,
• Model Pareto,
• Kryterium Pareto.

TL;DR

Artykuł omawia pojęcie efektywności w sensie Pareta, które polega na zreorganizowaniu procesu produkcji lub konsumpcji w taki sposób, żeby poprawić sytuację jednego podmiotu bez pogorszenia sytuacji innego. Alokacja zasobów jest efektywna w sensie Pareta, jeśli nie ma możliwości poprawy dobrobytu jednego podmiotu bez pogorszenia dobrobytu innego. Artykuł analizuje również efektywność w sferze konsumpcji, produkcji i wymiany, oraz przedstawia twierdzenia ekonomii dobrobytu dotyczące konkurencji doskonałej i optimum w sensie Pareta.

Alokacja zasobów

Omawiając pojęcie efektywności Pareta bardzo przydatnym jest wyjaśnienie zjawiska alokacji zasobów. W gospodarce rynkowej przez alokację zasobów rozumiemy wykaz lub wyczerpujący opis tego, co kto robi oraz co kto dostaje. Zakres możliwości alokacyjnych zależy od stanu techniki i wielkości zasobów w gospodarce.

Ostateczna wartość każdej alokacji zależy od gustów konsumenta, które decydują to co ludzie otrzymują. Tak, więc dla danego zbioru gustów konsumentów, zasobów produkcyjnych i techniki alokacja jest efektywna w sensie Pareta, jeśli nie możliwe jest przejście do innej alokacji, która polepszyłaby położenie niektórych ludzi bez szkody dla innych (D. Begg, 2003, s. 431)

Alokacje efektywną w sensie Pareta można zapisać jako:

• niemożność poprawy dobrobytu wszystkich uczestników procesu wymiany
• niemożność poprawy dobrobytu jednego z konsumentów bez pogorszenia dobrobytu kogoś innego
• zostały wyczerpane wszystkie korzyści w procesie wymiany
• nie ma możliwej wymiany która byłaby wzajemnie korzystna, itd (Hal R. Varian, 2013, s. 596)

Podsumowując o efektywności w sensie Pareta mówimy wtedy, gdy nie jest możliwe zreorganizowanie produkcji w taki sposób, by każdy znalazł się w lepszej sytuacji, bez pogarszania sytuacji kogokolwiek innego. Kiedy zatem spełnione są warunki efektywności alokacyjnej (w sensie Pareta), zadowolenie albo użyteczność jednej ze stron można zwiększyć jedynie przez zmniejszenie użyteczności innej strony.

Konkurencja doskonała a optimum w sensie Pareto

W gospodarce występują trzy sfery:

• konsumpcji
• produkcji
• wymiany (między kupującym i sprzedającym)

Przy założeniach, że mamy do czynienia z rynkiem doskonale konkurencyjnym, gdzie nie występują efekty zewnętrzne i dobra publiczne. Ponadto mamy do czynienia z rynkiem gdzie każdy konsument dąży do maksymalizacji użyteczności a producent do maksymalizacji zysku oraz konsumenci lub producenci osiągają optymalną kombinację konsumowanych (produkowanych) dóbr to mamy do czynienia z efektywnością społeczną w sferze konsumpcji lub produkcji oraz jeśli zarówno pierwsza i druga grupa podmiotów osiągają optymalne kombinacje w tym samym czasie to mówimy o efektywności w sferze wymiany.

Efektywność społeczna w sferze konsumpcji

Jeśli stosunek krańcowej użyteczności dóbr A i B konsumenta X jest większy od stosunku krańcowej użyteczności tych dóbr posiadanych przez konsumenta Y to obydwoje skorzystają na tym jeśli wymienią się między sobą pewną ilością tych dóbr. Ta sytuacja będzie nazywana usprawnieniem w sensie Pareto w sferze konsumpcji. Z powyższej analizy wynika, że stosunki krańcowej użyteczności dóbr A i B muszą być identyczne dla wszystkich konsumentów, żeby istniał optymalny w sensie Pareto podział konsumpcji.

Efektywność społeczna w sferze produkcji

Jeśli stosunek krańcowego kosztu dóbr A i B dla producenta X jest większy od stosunku krańcowego kosztu tych dóbr produkowanych przez producenta Y to obydwoje skorzystają na tym jeśli jeden z nich zacznie produkować więcej dobra A, a drugi więcej dobra B. Ta zamiana spowoduje, że łączna ilość wyprodukowanych dóbr się nie zmieni, ale zmniejszą się łączne koszty produkcji tych produktów. Opisana sytuacja jest poprawą w sensie Pareto w sferze produkcji. Kiedy występują takie same stosunki kosztów krańcowych produkowanych dóbr dla każdego producenta występuje optymalny w sensie Pareto podział konsumpcji.

Efektywność społeczna w sferze wymiany

Kiedy stosunek krańcowej stopy substytucji konsumentów dla dobra A i B ma większą wartość niż stosunek krańcowej stopy transformacji dla producentów produktów A i B to usprawnienie w sensie Pareto będzie możliwe gdy nastąpi takie przemieszczenie zasobów, że w przedsiębiorstwie będzie wytwarzana względnie większa ilość dobra A oraz nastąpi relatywne zmniejszenie produkcji dobra B. (R. Milewski, E. Kwiatkowski, 2005, s. 221-224)

Ekonomia dobrobytu

Do opisania dwóch fundamentalnych twierdzeń ekonomii dobrobytu niezbędna jest definicja konkurencji doskonałej oraz optimum w sensie Pareta. Konkurencja doskonała to taki rynek, na którym:

1. Nie występują współzależności między użytecznościami krańcowymi podmiotów
2. Nie występują efekty zewnętrzne
3. Istnieje swoboda wyjścia i wejścia z rynku
4. Jest wielu sprzedających i kupujących, co wpływa na to, że nie można wpłynąć na wysokość cen.

W pierwszym twierdzeniu ekonomii dobrobytu zawarta jest teza, że "alokacja zasobów, która powstała wskutek równowagi konkurencji doskonałej jest efektywna w sensie Pareta". Pierwsze twierdzenie ekonomii dobrobytu przypomina metaforę A. Smitha o mechanizmie "niewidzialnej ręki". Przez tę metaforę autor książki "Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów" tłumaczy, że człowiek dążąc do uzyskania jak największej użyteczności zostaje tak pokierowany przez mechanizm "niewidzialnej ręki", że przyczynia się do zwiększenia ogólnego dobrobytu. Sytuacja opisana w pierwszym twierdzeniu jest oceniana jako moralnie pożądana, a wszystkie zdarzenia które stanowią granicę do osiągnięcia takiej równowagi są moralnie niepożądane.

W drugim fundamentalnym twierdzeniu ekonomii dobrobytu chodzi o to, że "wszystkie alokacje efektywne w sensie Pareta mogą zostać osiągnięte jako równowagi konkurencyjne przy początkowym podziale zasobów". W tym twierdzeniu chodzi o to, że świadome działanie podmiotu na rynku umożliwia osiągnięcie optimum w sensie Pareta dzięki redystrybucji zasobów oraz możliwość swobodnej wymiany tych zasobów (Daniel M. Hausman, s. 282-284)

Efektywność w sensie Pareto — artykuły polecane

Ekonomia neoklasyczna — Wolny rynek — Efekt zewnętrzny — David Ricardo — Podatek Pigou — Mechanizm rynkowy — Cena równowagi — Rzadkość — Przewaga komparatywna

Bibliografia

• Begg D., Fisher S., Vernasca G., Dornbusch R. (2014), Ekonomia: Makroekonomia, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
• Czech S. (2014), Ekonomia dobrobytu, a państwo opiekuńcze - relacje przeszłości czy przyszłości?, Studia Ekonomiczne nr 176
• Hausman D., McPherson M., Satz D. (2017), Etyka ekonomii, Analiza ekonomiczna filozofia i polityka publiczna, Copernicus Center Press, Kraków
• Milewski R., Kwiatkowski E. (red.) (2016), Podstawy ekonomii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Samuelson P., Nordhaus W., (2007), Ekonomia, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Varian H. (2013), Mikroekonomia. Kurs średni - ujęcie nowoczesne, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa

Autor: Kamil Czerwonka, Justyna Polak