Indeks

Indeks to rodzaj złożonego miernika, który syntetyzuje i porządkuje wyniki pewnej liczby szczegółowych obserwacji. Jest on syntetycznym wskaźnikiem pewnej własności, która nie podlega bezpośrednim pomiarom lub bezpośrednim obserwacjom w praktyce oraz charakteryzuje zmiany w czasie lub w przestrzeni tej własności (S.Nowak 2007, s.).

Indeks jest złożonym miernikiem zmiennych, co oznacza, że pomiar opiera się na więcej niż tylko jednej jednostce danych

Indeksy powinny być trafne, co oznacza, że powinny być wynikiem tych funkcji, które były celem badania i rzetelne, tzn. będące względnie niezmieniona własnością badanego przedmiotu, czy zjawiska (Z.Zimny 2000, s. 14)

TL;DR

Indeks to złożony miernik, który syntetyzuje wyniki obserwacji i porządkuje je. Istnieje wiele rodzajów indeksów, takich jak indeksy giełdowe czy indeks glikemiczny. Budowanie indeksu obejmuje wybór pytań, badanie zależności, ustalenie punktacji i walidację. Indeks ma wiele zalet, ale także ograniczenia. Do tworzenia indeksów wykorzystuje się metody skalowania, wagi, porównywania i współczynników wyjaśniających.

Indeks a skala

Często w literaturze z zakresu badań społecznych termin indeks jest stosowany zamiennie z pojęciem skala. Mimo cech wspólnych należy odróżniać indeksy i skale. Jedną z różnic pomiędzy tymi terminami jest sposób ustalania wyniku punktowego. Indeks tworzony jest przez proste zsumowanie wyników przypisanych poszczególnym wartościom. Natomiast tworząc skalę przypisuje się określony wynik punktowy pewnym układom odpowiedzi. Skala w przeciwieństwie do indeksu uwzględnia intensywność obrazowania danej zmiennej. Badacze częściej używają indeksów niż skal, gdyż budowa indeksu wydaje się łatwiejsza. Często tez z danych, które są do dyspozycji nie da się stworzyć skali albo jest to bardzo trudne.

Tworzenie indeksu

Budowanie indeksu zawiera cztery zasadnicze etapy:

• Pierwszym jest wybór możliwych pytań składających się na złożony indeks, który tworzony jest w celu pomiaru jakiejś zmiennej. Ważne jest, aby pytania te były trafne logicznie i jednowymiarowe.
• Drugi etap polega na zbadaniu zależności empirycznych pomiędzy pytaniami wchodzącymi potencjalnie w jego skład. Zależności te mogą być dwuzmiennowe (zależność między dwiema zmiennymi) lub wielozmiennowe (zależności dotyczące więcej niż dwóch zmiennych).
• Kolejnym etapem jest ustalenie punktacji indeksu. Po wyborze najlepszych pytań do indeksu należy przyporządkować poszczególnym odpowiedziom wartości punktowe, co pozwoli stworzyć jeden miernik złożony z kilku pytań.
• Ostatnim etapem budowania indeksu jest dokonanie jego walidacji, czyli oceny trafności. Najpierw dokonuje się walidacji zewnętrznej. Polega ona na analizie pytań, co pozwala zbadać, w jakim zakresie indeks jest powiązany z poszczególnymi pytaniami w nim zawartymi lub w jakim zakresie indeks pozwala przewidzieć odpowiedzi na te pytania udzielone przez badanych (E. Babbie 2004, s. 173-190).

Przykłady indeksów

Istnieje wiele rodzajów indeksów wyodrębnionych zarówno pod względem ich budowy jak i dziedziny, w której mają zastosowanie. W większości dziedzin naukowych opracowano własne, specyficzne kategorie indeksów.

W statystyce np. możemy wyróżnić:

• indeksy indywidualne
• indeksy agregatowe
• indeksy łańcuchowe

Przykładowe indeksy wykorzystywane w ekonomii

• indeksy giełdowe
• CPI - Consumer Price Index
• PPI - priducer Price Index

Indeksy giełdowe

Giełda pełni bardzo dużą rolę w kształtowaniu gospodarki i odwrotnie. To co dzieje się w gospodarce może w znacznym stopniu wpływać na giełdę. W celu uzyskania dodatkowego dochodu ludzie inwestują różnicę między dochodem a konsumpcją. Na giełdzie transakcje te są uproszczone z racji występowania osób dysponujących kapitałem a także chcących go pozyskać. Indeksy giełdowe są zatem wielkościami które opisują obecną sytuację na giełdzie, ukazując zmianę ceny akcji z konkretnej giełdy. Indeksy giełdowe oblicza się bazując na kursach każdej notowanej spółki lub ich grupy. Obliczając indeksy giełdowe systematycznie można tworzyć analizy ukazujące zależności długoterminowe, dlatego stałe obserwowanie zmian indeksów daje możliwość monitorowania stanu koniunktury giełdowej. Indeks giełdowy powinien zawierać zmiany cen konkretnych walorów, powinien być zbudowany tak, aby możliwe były porównania wartości obecnych z przeszłymi oraz opierać się na notowanych na tej giełdzie papierach wartościowych.

Indeksy giełdowe dzielimy na:

• dochodowe - dzięki nim można obserwować zmiany w cenach grupy akcji z przypisanymi im prawami takimi jak prawo do dywidendy lub poboru akcji
• cenowe - dotyczące zmian cen akcji (szerokiego i wąskiego portfela) (H. Wiśniewski 2014, s. 16)

Warszawskie indeksy giełdowe na tle europejskim

W latach 1999-2009 największy wpływ na warszawskie indeksy WIG20 oraz WIG wywarły zmiany europejskich indeksów FITSE250 oraz DAX, z czego wynika, że obecnie polski rynek finansowy jest w znacznym stopniu zintegrowany z Unią Europejską. Najważniejsze impulsy do zmian docierają z najistotniejszych europejskich giełd, natomiast znaczenie amerykańskiego rynku jest małe. Można zauważyć, że w prawie całym badanym okresie WIG20 oraz WIG były pod największym wpływem FITSE250 i FITSE100. (I. Augustyński 2011, s. 9)

Indeks glikemiczny

Indeks glikemiczny ukazuje szybkość wzrostu we krwi stężenia glukozy po spożyciu konkretnego produktu, porównując go do spożycia identycznej ilości węglowodanów w postaci czystej glukozy (IG=100). Dieta bogata w produkty o wysokim indeksie glikemicznym (powyżej 70) może znacząco zwiększać ryzyko rozwoju nowotworów złośliwych (E. Malczyk, Ż. Majkrzak 2015, s. 69)

Indeks - mocne strony

Indeks ma wiele zalet, w tym:

• Jest to użyteczny narzędzie do porównywania wielu szczegółowych obserwacji w celu określenia ogólnego trendu.
• Jest to wygodne narzędzie do wychwytywania subtelnych zmian w danych.
• Jest to użyteczne narzędzie do śledzenia zmian w danych w czasie lub przestrzeni.
• Jest to dobra metoda do określenia, jak różne czynniki wpływają na wynik końcowy.
• Jest to użyteczne narzędzie do wizualizacji i oceny danych.
• Jest to skuteczne narzędzie do śledzenia zmian w złożonych systemach.

Indeks - ograniczenia

Indeks ma wiele ograniczeń i słabych stron:

• Jest ograniczony do wąskiego zakresu danych.
• Nie uwzględnia wielu różnych czynników, które mogą mieć wpływ na wyniki.
• Wyniki mogą być nieprecyzyjne lub mylące, jeśli dane wprowadzone do indeksu są nieprecyzyjne.
• Wskaźnik może być zafałszowany, jeśli dane są pobierane z błędnych źródeł.
• Może być trudne do zrozumienia dla tych, którzy nie mają doświadczenia w opracowywaniu indeksów.

Metody wykorzystywane do tworzenia indeksów

• Metoda skalowania: polega ona na określeniu skali, na której wszystkie elementy składowe Indeksu są wyrażane w jednostkach lub współczynnikach.
• Metoda wagi: polega na wyznaczeniu wag poszczególnych elementów składowych Indeksu, aby określić jego całkowitą wartość.
• Metoda porównywania: polega na porównaniu wyników wszystkich elementów składowych Indeksu do określonego punktu odniesienia.
• Metoda współczynników wyjaśniających: polega na zastosowaniu statystycznych metod do wyjaśnienia i zrozumienia jak poszczególne elementy składowe Indeksu oddziałują na jego całkowitą wartość.

Indeks — artykuły polecane

Analiza techniczna — Metoda Monte Carlo — Miary ryzyka — Ciąg Fibonacciego — VAR — Strategia Forex — Indeks giełdowy — Fraktal — Próba

Bibliografia

• Augustyński I. (2011), Wpływ giełd światowych na główne indeksy giełdowe w Polsce, Finansowy kwartalnik Internetowy e-finanse, nr 1
• Babbie E. (2004), Badania społeczne w praktyce, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Kaiser H. (1974), An index of factorial simplicity, Psychometrika
• Kendall M., Buckland W. (1975), Słownik terminów statystycznych, Państwowe Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
• Malczyk E., Majkrzak Ż. (2015), Żywieniowe czynniki ryzyka rozwoju raka piersi, Instytut dietetyki, PWSZ w Nysie
• Nowak S. (2011), Metodologia badań społecznych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Wiśniewski H. (2014), Wpływ zmiennych makroekonomicznych na indeksy giełdowe, praca doktorska, Uniwersytet Warszawski Wydział Nauk Ekonomicznych, Warszawa
• Zimny Z. (2000), Metodologia badań społecznych, Wydawnictwo WSP, Częstochowa

Autor: Małgorzata Rogowicz, Angelika Korta