Świadczenie

Świadczenie jest przedmiotem stosunku zobowiązaniowego. Które mieści się w dziale prawa cywilnego i reguluje formy wymian usług i dóbr obejmujących zespół norm prawnych. Jest to określone zachowanie się, do którego jest zobowiązany dłużnik, a którego może domagać się od dłużnika wierzyciel, który może być osobą fizyczną lub prawną. Świadczenie jest więc takim zachowaniem dłużnika, którego celem jest wypełnienie ciążącego na nim obowiązku prawnego, będącego zadośćuczynieniem roszczenia wierzyciela. Może ono dotyczyć różnego rodzaju dóbr materialnych i niematerialnych, jak również usług będących przedmiotem świadczenia. Jeden dłużnik może mieć zobowiązania u kilku wierzycieli lub też na odwrót.

TL;DR

Świadczenie to zachowanie dłużnika mające na celu spełnienie obowiązku wobec wierzyciela. Może być ono materialne lub niematerialne, dotyczyć różnych rodzajów umów i być jednorazowe, okresowe lub ciągłe. Świadczenie może polegać na daniu, czynieniu, nieczynieniu lub znoszeniu. Istnieją też szczególne rodzaje świadczeń, takie jak świadczenia pieniężne i odszkodowawcze. Świadczenia mogą być podzielne lub niepodzielne, oznaczone co do tożsamości lub gatunku. Istnieją też różne sposoby podziału świadczeń, takie jak świadczenia częściowe, świadczenia aliud, świadczenia niemożliwe i świadczenia wzajemne.

Istota świadczenia

Jednym z warunków by mówić o świadczeniu jest to, że musi być ono możliwe do spełnienia. Jeżeli zachodzi tzw. "niemożliwość świadczenia", to zobowiązanie w ogóle nie powstanie. Owa niemożliwość musi być jednak obiektywna na przykład dostarczenie partii owoców, które znajdują się na zatopionym statku. Jeżeli chodzi o spełnienie świadczenie polegać ono może na działaniu (np. wydanie rzeczy, wykonanie określonej usługi, przeniesienie prawa własności)

Terminy wykonania świadczenia

Wykonanie świadczenia obowiązuje w momencie zawarcia umowy, w której nie może zabraknąć określenia czasu w jakim świadczenie lub świadczenia wynikające z umowy muszą zostać zrealizowane. Jeżeli w umowie nie został określony czas realizacji świadczeń, wywołać to może niepożądane skutki i spory między stronami zawierającymi umowę. O terminach wykonania zobowiązań zawartych w umowie decyduje kilka czynników.

Przykładami są:

• przedmiot umowy i jego właściwości
• rodzaj umowy
• wola stron

Termin wykonania świadczenia określić można w ten sposób by określał dokładne oczekiwania stron. Najlepiej zrobić to przez podanie konkretnej daty, dat lub określenie dokładnego okresu czasu informującego o terminie zakończenia świadczenia. Ważne aby obie strony dobrze przemyślały czas i termin realizacji świadczenia. Trudną sytuacją może okazać się, że po podpisanej umowie dłużnik, nie jest w stanie dotrzymać terminów określonych w umowie wierzyciel wyciągnąć może z tego faktu odpowiednie konsekwencje.

Treść świadczenia

Zgodnie z treścią świadczenia, zachowanie dłużnika może polegać na:

• daniu rzeczy
• czynieniu, czyli działaniu
• nieczynieniu
• znoszeniu, czyli tolerowaniu

Najczęściej spotkać można tzw. świadczenie rzeczy, czyli takie, które polega na daniu właśnie rzeczy. Jest ono przedmiotem stosunku zobowiązaniowego, którego źródłem jest na przykład umowa sprzedaży, dostawy, dzierżawy, najmu, pożyczki lub użyczenia.

Można je rozdzielić na:

• podzielne - może być spełnione częściami, bez istotnej zmiany przedmiotu świadczenia lub jego wartości. Na przykład świadczenie pieniężne polegające na przekazaniu określonej kwoty lub dostarczenie określonej ilości rzeczy oznaczonych według gatunku (np. zboża, piasku, cukru, cementu).
• niepodzielne - nie posiadające owej cechy, nie można go wykonywać częściowo bez istotnej zmiany przedmiotu lub wartości, na przykład dostarczenie samochodu, przekazanie zwierzęcia lub maszyny.

Świadczenie polegające na czynieniu lub działaniu tj. czynnym zachowaniu się, występują w stosunku zobowiązaniowym, którego źródłem jest na przykład umowa o dzieło lub umowa zlecenie. Ponieważ danie rzeczy polega zwykle na przeniesieniu jej posiadania, czyli wydaniu rzeczy, można utrzymywać, że również i opisane powyżej świadczenie jest również rodzajem czynienia, działania.

Świadczenie może również polegać na biernym zachowaniu się dłużnika, czyli na nieczynieniu.

Należy przez nie rozumieć:

• zaniechanie jakiegoś już rozpoczętego działania
• powstrzymanie się od jakiegoś jeszcze nie rozpoczętego działania

Ten rodzaj treści występuje jednak w praktyce bardzo rzadko. Jego przykładem może być zobowiązanie się najemcy mieszkania wobec wynajmującego do niedokonania żadnych zmian w wynajętym mieszkaniu. Oczywiście takie ustalenia należy dokładnie określić przed zawarciem umowy.

Ostatnia grupa - znoszenie, czyli tolerowanie jakiegoś działania, polega natomiast na powstrzymaniu się dłużnika do sprzeciwu lub od zakłócania/uprzykrzania czynności innych osób.

Ponieważ jednak danie można uważać za rodzaj czynienia, zaniechanie zaś, powstrzymanie się od działania i znoszenie za pewien rodzaj nieczynienia. Zarówno w ustawodawstwie, jak i literaturze wymienia się zwykle zamiast czterech rodzajów świadczenie ze względu na jego treść, tylko dwa:

• świadczenia polegające ma czynieniu
• świadczenia polegające na zaniechaniu

Takie dwa rodzaje świadczeń można znaleźć również w Kodeksie Cywilnym.

Rodzaje świadczeń

W świetle przepisów kodeksu cywilnego można wyróżnia się trzy rodzaje świadczeń:

• jednorazowe
• okresowe
• ciągłe

Świadczenie jednorazowe - polega na jednorazowym daniu jakiejś rzeczy, bądź na działaniu, które wykonuje się jednorazowo. Przykładem świadczenie jednorazowego jest danie rzeczy ruchomej celem przeniesienia prawa własności przez sprzedawcę na kupującego w umowie sprzedaży, danie określonej sumy pieniędzy przez kupującego sprzedającemu, a także wykonanie określonego dzieła.

Świadczenie okresowe - jest nazywane również powrotnym lub sukcesywnym. To świadczenie polegające na działaniach, które się powtarzają (a więc wielokrotnych), wykonywanych w pewnych odstępach czasu. Przykładem świadczenia okresowego jest płacenie co miesiąc czynszu najmu za mieszkanie, dzierżawa gruntu lub też płacenie odsetek pieniężnych za wzięcie kredytu.

Świadczeniem ciągłe - To natomiast świadczenie polegające na zachowaniu się (działaniu), które trwa przez określony czas. Przykładem mogą być tutaj czynności wykonywane przez przyjmującego zlecenie na podstawie umowy zlecenia lub przez przechowawcę na podstawie umowy o przechowaniu rzeczy. Świadczeniami ciągłymi są ponadto świadczenia polegające na nieczynieniu.

Wyróżnia się również inny podział, na:

• świadczenia oznaczone co do tożsamości - kiedy przedmiotem jest rzecz oznaczona indywidualnie i z tego powodu nie da się jej zastąpić inną rzeczą
• świadczenie oznaczone co do gatunku (rodzajowo) - gdzie przedmioty wydziela się najczęściej za pomocą wagi, miary czy liczby

Szczególne rodzaje świadczeń

Istnieją dwa szczególne rodzaje świadczeń:

1. świadczenie pieniężne
2. świadczenie odszkodowawcze

Świadczenie pieniężne - występuje jako świadczenie podstawowe według treści stosunku prawnego w zobowiązaniach pieniężnych oraz jako świadczenie zastępcze w zobowiązaniach niepieniężnych. Przykładem może być sytuacja gdy chodzi o naprawienie szkody lub zwrot bezpodstawnego wzbogacenia. Przedmiotem świadczenia w zobowiązaniu pieniężnym jest w istocie określona wartość ekonomiczna pod postacią sumy pieniężnej wyrażonej w danych jednostkach pieniężnych. W przypadku tym pieniądz pełni funkcję płatniczą polegająca ma zaspokajaniu interesów wierzycieli, a w konsekwencji umorzeniu wierzytelności.

Świadczenie odszkodowawcze (naprawienie szkody) - to natomiast odpowiedzialność odszkodowawcza jednego podmiotu za szkodę doznaną przez inny podmiot. Jest to rodzaj stosunku zobowiązaniowego, w którym poszkodowany występuje jako wierzyciel, osoba odpowiedzialna zaś, jako dłużnik. Opiera się na rozumieniu szkody, że szkodą jest uszczerbek jakiego doznaje poszkodowany w dobrach i interesach wbrew swej woli.

Szkoda może być:

• majątkowa
• niemajątkowa

Sposób podziału świadczeń

Świadczenia podzielić można na:

1. Świadczenia częściowe - w którym zachowanie dłużnika jedynie w pewniej części zgodne jest z treścią zobowiązania, i polega np. na dostarczeniu jedynie części towaru w sytuacji gdy umowa zakłada dostarczenia w tym czasie całości zobowiązań. W takiej sytuacji wierzyciel nie może odmówić przyjęcia świadczenia częściowego, chyba że naruszałoby to jego interes. Przykładem może być dostarczenie pewnej części materiałów budowlanych zgodnie z harmonogramem robót.
2. Świadczenie aliud - działanie dłużnika odpowiada jedynie pozornie treści zobowiązania, chociaż podejmowane jest w przekonaniu, że stanowi jego wykonanie. Przykładem takiego świadczenia jest np.: dostarczenie zamiennika części samochodowej zamiast części oryginalnej. Świadczenie aliud może skutkować wygaśnięciem zobowiązania dłużnika, o ile zostanie świadomie przyjęte przez wierzyciela w innym razie będzie stanowić nienależyte wykonanie lub zupełne zobowiązania lub jego niewykonanie.
3. Świadczenie niemożliwe - zachowanie dłużnika, do którego się zobowiązał, a którego nie jest w stanie spełnić. Niemożność wykonania zobowiązanie może wynikać z przyczyn obiektywnych, tzn., że nikt nie jest w stanie spełnić tego świadczenia, bądź subiektywnych, w przypadku gdy nie może ono być spełnione z winy danego dłużnika. Do świadczeń niemożliwych z przyczyn obiektywnych zalicza się także te których spełnienie jest teoretycznie możliwe, ale nieopłacalne ekonomicznie. Umowa o świadczenie niemożliwe jest nieważna w momencie jej zawarcia, natomiast w przypadku pojawienia się niemożliwości spełniania świadczenia po powstaniu zobowiązania, wygasa ono, o ile powstała niemożliwość wynikła z winy dłużnika. W takim przypadku wierzyciel może domagać się odszkodowania od dłużnika.
4. Świadczenie wzajemne - to zachowanie jednej ze stron umowy będące odpowiednikiem świadczenia drugiej strony umowy. W umowie sprzedaży świadczeniami wzajemnymi są wydanie rzeczy oraz jednoczesna lub późniejsza zapłata za nie. Są dwa rodzaje świadczeń: ekwiwalentne (czyli takie kiedy świadczenia maja taką samą lub porównywalną wartość) oraz nieekwiwalentne (kiedy jedno zaświadczeń ma większą wartość niż drugie i znacznie od siebie odbiega).

Świadczenie — artykuły polecane

Wierzytelność — Dłużnik — Zadatek — Umowa składu — Pełnomocnictwo — Wierzyciel — Umowa hotelowa — Rękojmia — Rękojmia a gwarancja

Bibliografia

• Ćwierz-Matysiak B. (1999), Wprowadzenie do prawa, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu, Wrocław
• Gardocki L. (2013), Prawo karne, C.H. Beck, Warszawa
• Ignatowicz J. (2012), Prawo rzeczowe, LexisNexis, Warszawa
• Kozłowska H. (2009), Świadczenie i import usług w świetle polskiego systemu VAT: z uwzględnieniem interpretacji organów podatkowych oraz orzecznictwa, Difin, Warszawa
• Lehmann K. (2015), Vademecum Konsumenta, Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów, Warszawa
• Łukosz T. (1998), Prawo dla ekonomistów, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu, Wrocław
• Topolski K. (2011), Odpowiedzialność za wady świadczenia substytucyjnego w ramach datio in solutum, Internetowy Przegląd Prawniczy TBSP UJ, nr 2
• Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93
• Waglowski P. (2009), Ochrona praw konsumenta, PARP, Warszawa

Autor: Magdalena Szajber, Barbara Zbyrad, Michał Konwiński