System ekspercki: Różnice pomiędzy wersjami
Z Encyklopedia Zarządzania
m (Infobox update) |
m (cleanup bibliografii i rotten links) |
||
| (Nie pokazano 11 wersji utworzonych przez 3 użytkowników) | |||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
'''System ekspercki''' (ES) jest zbiorem programów komputerowych wykorzystujących [[Baza wiedzy|bazy wiedzy]], [[modele]] wiedzy i procedury (reguły) wnioskowania w celu rozwiązywania problemów. [[Wiedza]] jest w nich zapisana w postaci faktów i reguł wnioskowania. System ekspertowy odzwierciedla procesy podejmowania decyzji przez człowieka - eksperta. | |||
Zakłada on wspomaganie rozwiązywania problemów, które funkcjonują w danej dziedzinie, na zasadzie podobnej do działania ludzkiego mózgu [Kiełtyka L. 2013]. | |||
Zakłada on wspomaganie rozwiązywania problemów, które funkcjonują w danej dziedzinie, na zasadzie podobnej do działania ludzkiego mózgu [Kiełtyka L. 2013]. | |||
Do rozwiązań proceduralnych, które wykorzystują systemy eksperckie, należą [Kiełtyka L. 2013]: | Do rozwiązań proceduralnych, które wykorzystują systemy eksperckie, należą [Kiełtyka L. 2013]: | ||
| Linia 26: | Linia 9: | ||
* programy wspomagające twórcze myślenie; | * programy wspomagające twórcze myślenie; | ||
* ontologie używane do systematyzowania wiedzy". | * ontologie używane do systematyzowania wiedzy". | ||
==TL;DR== | |||
System ekspercki to zbiór programów komputerowych wykorzystujących bazę wiedzy, modele i procedury wnioskowania w celu rozwiązywania problemów. Wyróżniają się trzy cechy charakterystyczne: baza wiedzy, procedury wnioskujące i zdolność do poszerzania wiedzy. Systemy eksperckie mają specjalistyczną budowę i znajdują zastosowanie w wielu dziedzinach, takich jak medycyna, inżynieria czy zarządzanie. Mają wiele zalet, takich jak praca bez zakłóceń, dostępność 24/7, możliwość uzyskania wielu rozwiązań jednocześnie czy redukcja kosztów. | |||
==Cechy charakterystyczne== | ==Cechy charakterystyczne== | ||
Wskazuje się trzy podstawowe cechy, które charakteryzują systemy eksperckie [Trajer J., Paszek A., Iwan S. 2012]: | Wskazuje się trzy podstawowe cechy, które charakteryzują systemy eksperckie [Trajer J., Paszek A., Iwan S. 2012]: | ||
* [[Baza wiedzy|bazy wiedzy]], które pozyskuje się od ekspertów lub zespołów eksperckich za pomocą metod, a także narzędzi obejmujących zakres inżynierii wiedzy; | * [[Baza wiedzy|bazy wiedzy]], które pozyskuje się od ekspertów lub zespołów eksperckich za pomocą metod, a także narzędzi obejmujących [[zakres]] inżynierii wiedzy; | ||
* [[Procedura|procedury]] wnioskujące, które najczęściej działają na bazie wnioskowania symbolicznego - odzwierciedlają one sposób, w jaki wnioskuje człowiek; | * [[Procedura|procedury]] wnioskujące, które najczęściej działają na bazie wnioskowania symbolicznego - odzwierciedlają one sposób, w jaki wnioskuje człowiek; | ||
* zdolność do poszerzania wiedzy, którą wcześniej otrzymano od ekspertów, "w wyniku analizy efektów decyzji podejmowanych przez system w przyszłości i wprowadzania ich do odpowiedniego miejsca w bazie wiedzy". | * [[zdolność]] do poszerzania wiedzy, którą wcześniej otrzymano od ekspertów, "w wyniku analizy efektów decyzji podejmowanych przez system w przyszłości i wprowadzania ich do odpowiedniego miejsca w bazie wiedzy". | ||
<google>n</google> | |||
==Struktura== | ==Struktura== | ||
W strukturze systemów eksperckich możemy wyróżnić sześć podstawowych elementów [Grzelańczyk P. 2012]: | W strukturze systemów eksperckich możemy wyróżnić sześć podstawowych elementów [Grzelańczyk P. 2012]: | ||
* "[[baza wiedzy]] (np. zbiór reguł); | * "[[baza wiedzy]] (np. zbiór reguł); | ||
* [[baza danych]] (np. dane o obiekcie, wyniki pomiarów, hipotez); | * [[baza danych]] (np. [[dane]] o obiekcie, wyniki pomiarów, hipotez); | ||
* procedury wnioskowania - maszyna wnioskująca; | * procedury wnioskowania - maszyna wnioskująca; | ||
* procedury objaśniania - objaśniają strategię wnioskowania; | * procedury objaśniania - objaśniają strategię wnioskowania; | ||
* [[Procedura|procedury]] sterowania dialogiem - procedury wejścia/wyjścia umożliwiają formułowanie zadań przez program; | * [[Procedura|procedury]] sterowania dialogiem - procedury wejścia/wyjścia umożliwiają formułowanie zadań przez [[program]]; | ||
* procedury umożliwiające rozszerzenie oraz modyfikację wiedzy - pozyskiwanie wiedzy". | * procedury umożliwiające rozszerzenie oraz modyfikację wiedzy - pozyskiwanie wiedzy". | ||
| Linia 46: | Linia 33: | ||
==Funkcje== | ==Funkcje== | ||
Tworzenie systemu ekspertowego wymaga współpracy informatyków i ekspertów w danej dziedzinie. Do podstawowych funkcji systemów ekspertowych należą: interpretacja [[Dane|danych]], przewidywanie konsekwencji decyzji, diagnostyka, zalecenie działań naprawczych, projektowanie rozwiązań, [[monitoring]], sterowanie zachowaniem systemu, uczenie - przechowywanie i wykorzystywanie nabywanej wiedzy. | Tworzenie systemu ekspertowego wymaga współpracy informatyków i ekspertów w danej dziedzinie. Do podstawowych funkcji systemów ekspertowych należą: [[interpretacja]] [[Dane|danych]], przewidywanie konsekwencji decyzji, diagnostyka, zalecenie działań naprawczych, [[projektowanie]] rozwiązań, [[monitoring]], sterowanie zachowaniem systemu, uczenie - przechowywanie i wykorzystywanie nabywanej wiedzy. | ||
Aby zrealizować te [[Funkcja|funkcje]], systemy eksperckie muszą posiadać specjalistyczną budowę. To właśnie ona znacząco wyróżnia je od [[system]]ów konwencjonalnych. Takimi wyróżnikami są: "sposoby reprezentacji wiedzy, zastosowanie odmiennych metod rozwiązywania problemów (...), oddzielenie w systemie podsystemów wiedzy do wnioskowania i [[Kontrola|kontroli]]" [Grzelańczyk P. 2012]. | Aby zrealizować te [[Funkcja|funkcje]], systemy eksperckie muszą posiadać specjalistyczną budowę. To właśnie ona znacząco wyróżnia je od [[system]]ów konwencjonalnych. Takimi wyróżnikami są: "sposoby reprezentacji wiedzy, zastosowanie odmiennych metod rozwiązywania problemów (...), oddzielenie w systemie podsystemów wiedzy do wnioskowania i [[Kontrola|kontroli]]" [Grzelańczyk P. 2012]. | ||
| Linia 60: | Linia 47: | ||
==Zastosowania== | ==Zastosowania== | ||
Systemy eksperckie stosowane są w wielu dziedzinach życia: od medycyny, inżynierii materiałowej po zastosowania wojskowe i wywiadowcze. W zarządzaniu [[systemy ekspertowe]] znalazły zastosowanie przede wszystkim w obszarze bankowości i ubezpieczeń, ale powoli wkraczają również w inne branże i obszary zastosowań. Wybrane możliwe zastosowania systemów eksperckich to: | Systemy eksperckie stosowane są w wielu dziedzinach życia: od medycyny, inżynierii materiałowej po zastosowania wojskowe i wywiadowcze. W zarządzaniu [[systemy ekspertowe]] znalazły zastosowanie przede wszystkim w obszarze bankowości i ubezpieczeń, ale powoli wkraczają również w inne [[branże]] i obszary zastosowań. Wybrane możliwe zastosowania systemów eksperckich to: | ||
* analiza wniosków kredytowych w bankach; | * analiza wniosków kredytowych w bankach; | ||
* analiza ryzyka ubezpieczeniowego i kredytowego; | * [[analiza ryzyka]] ubezpieczeniowego i kredytowego; | ||
* zabezpieczenie [[kredyt]]ów i nadzór nad procesami windykacji; | * [[zabezpieczenie]] [[kredyt]]ów i [[nadzór]] nad procesami windykacji; | ||
* analiza profilu klienta; | * analiza profilu klienta; | ||
* [[identyfikacja]] [[klient]]ów o wysokim potencjale rentowności; | * [[identyfikacja]] [[klient]]ów o wysokim potencjale rentowności; | ||
* wyszukiwanie docelowych obszarów działalności; | * wyszukiwanie docelowych obszarów działalności; | ||
* optymalizacja [[plan]]ów produkcji; | * [[optymalizacja]] [[plan]]ów produkcji; | ||
* [[kontrolowanie]] [[proces]]ów i procedur produkcyjnych; | * [[kontrolowanie]] [[proces]]ów i procedur produkcyjnych; | ||
* [[klasyfikacja]] informacji; | * [[klasyfikacja]] informacji; | ||
| Linia 84: | Linia 71: | ||
* pozwala na konstruowanie systemów bez wiedzy dziedziczonej; | * pozwala na konstruowanie systemów bez wiedzy dziedziczonej; | ||
* istnieje możliwość umieszczenia w jednym systemie wiedzy, która pochodzi od wielu osób; | * istnieje możliwość umieszczenia w jednym systemie wiedzy, która pochodzi od wielu osób; | ||
* umożliwia otrzymanie ogólnej ekspertyzy; | * umożliwia otrzymanie ogólnej ekspertyzy; | ||
* zmniejsza ryzyko popełnienia błędu; | * zmniejsza [[ryzyko]] popełnienia błędu; | ||
* umożliwia analizę dużej ilości danych; | * umożliwia analizę dużej ilości danych; | ||
* pozwala na tworzenie, a także archiwizowanie raportów. | * pozwala na tworzenie, a także archiwizowanie raportów. | ||
{{infobox5|list1={{i5link|a=[[Systemy wspomagania decyzji]]}} — {{i5link|a=[[Cykl życia systemu informatycznego]]}} — {{i5link|a=[[Systemy ekspertowe]]}} — {{i5link|a=[[Analiza danych]]}} — {{i5link|a=[[System zarządzania przebiegiem procesów]]}} — {{i5link|a=[[Aktualizacja oprogramowania]]}} — {{i5link|a=[[Big data]]}} — {{i5link|a=[[Inżynieria oprogramowania]]}} — {{i5link|a=[[Modele procesów decyzyjnych]]}} }} | |||
==Bibliografia== | ==Bibliografia== | ||
* Charchalis A. (2012) | <noautolinks> | ||
* Grzelańczyk P. (2012) | * Charchalis A. (2012), ''Zastosowanie systemu eksperckiego do diagnozy wysokoprężnych silników okrętowych'', Zeszyty Naukowe Akademii Marynarki Wojennej, nr 1 | ||
* Kiełtyka L. (2013) | * Grzelańczyk P. (2012), ''[https://www.logistyka.net.pl/bank-wiedzy/transport-i-spedycja/item/download/77880_a85e91ba5cdfcdec615bd624367ecd22 Systemy eksperckie w diagnostyce środków transportu]'', Logistyka, nr 3 | ||
* Kisielnicki J., Sroka H. (1999) | * Kiełtyka L. (2013), ''Wykorzystanie systemów eksperckich w zarządzaniu wiedzą'', Organizacja i Zarządzanie, nr 53 | ||
* Trajer J., Paszek A., Iwan S. (2012) | * Kisielnicki J., Sroka H. (1999), ''Systemy informacyjne biznesu'', Placet, Warszawa | ||
* Woźniak K. (2005) | * Trajer J., Paszek A., Iwan S. (2012), ''Zarządzanie wiedzą'', Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa | ||
* Woźniak K. (2005), ''System informacji menedżerskiej jako instrument zarządzania strategicznego w firmie'', praca doktorska, Akademia Ekonomiczna w Krakowie, Kraków | |||
</noautolinks> | |||
{{a|[[Krzysztof Woźniak]], Kinga Kosecka}} | {{a|[[Krzysztof Woźniak]], Kinga Kosecka}} | ||
[[Kategoria:Systemy informatyczne]] | [[Kategoria:Systemy informatyczne]] | ||
{{#metamaster:description|System ekspercki to narzędzie komputerowe oparte na bazie wiedzy i regułach wnioskowania, służące do rozwiązywania problemów w różnych dziedzinach. Wykorzystywany m.in. w systemach agentowych i programach wspomagających kreatywne myślenie.}} | |||
Aktualna wersja na dzień 23:35, 11 sty 2024
System ekspercki (ES) jest zbiorem programów komputerowych wykorzystujących bazy wiedzy, modele wiedzy i procedury (reguły) wnioskowania w celu rozwiązywania problemów. Wiedza jest w nich zapisana w postaci faktów i reguł wnioskowania. System ekspertowy odzwierciedla procesy podejmowania decyzji przez człowieka - eksperta.
Zakłada on wspomaganie rozwiązywania problemów, które funkcjonują w danej dziedzinie, na zasadzie podobnej do działania ludzkiego mózgu [Kiełtyka L. 2013].
Do rozwiązań proceduralnych, które wykorzystują systemy eksperckie, należą [Kiełtyka L. 2013]:
- "systemy agentowe;
- agenty programowe;
- formy eksploracji danych;
- programy wspomagające twórcze myślenie;
- ontologie używane do systematyzowania wiedzy".
TL;DR
System ekspercki to zbiór programów komputerowych wykorzystujących bazę wiedzy, modele i procedury wnioskowania w celu rozwiązywania problemów. Wyróżniają się trzy cechy charakterystyczne: baza wiedzy, procedury wnioskujące i zdolność do poszerzania wiedzy. Systemy eksperckie mają specjalistyczną budowę i znajdują zastosowanie w wielu dziedzinach, takich jak medycyna, inżynieria czy zarządzanie. Mają wiele zalet, takich jak praca bez zakłóceń, dostępność 24/7, możliwość uzyskania wielu rozwiązań jednocześnie czy redukcja kosztów.
Cechy charakterystyczne
Wskazuje się trzy podstawowe cechy, które charakteryzują systemy eksperckie [Trajer J., Paszek A., Iwan S. 2012]:
- bazy wiedzy, które pozyskuje się od ekspertów lub zespołów eksperckich za pomocą metod, a także narzędzi obejmujących zakres inżynierii wiedzy;
- procedury wnioskujące, które najczęściej działają na bazie wnioskowania symbolicznego - odzwierciedlają one sposób, w jaki wnioskuje człowiek;
- zdolność do poszerzania wiedzy, którą wcześniej otrzymano od ekspertów, "w wyniku analizy efektów decyzji podejmowanych przez system w przyszłości i wprowadzania ich do odpowiedniego miejsca w bazie wiedzy".
Struktura
W strukturze systemów eksperckich możemy wyróżnić sześć podstawowych elementów [Grzelańczyk P. 2012]:
- "baza wiedzy (np. zbiór reguł);
- baza danych (np. dane o obiekcie, wyniki pomiarów, hipotez);
- procedury wnioskowania - maszyna wnioskująca;
- procedury objaśniania - objaśniają strategię wnioskowania;
- procedury sterowania dialogiem - procedury wejścia/wyjścia umożliwiają formułowanie zadań przez program;
- procedury umożliwiające rozszerzenie oraz modyfikację wiedzy - pozyskiwanie wiedzy".
Systemy zawierające bazy danych, które nie są połączone z innymi modułami, nazywamy "systemami opartymi na bazie wiedzy". Wykorzystuje się je do wspomagania procesu podejmowania decyzji. Choć systemy eksperckie wykorzystują bazy wiedzy to należy pamiętać, że nie każdy system z osobną bazą można nazwać systemem eksperckim, np. gry [Grzelańczyk P. 2012].
Funkcje
Tworzenie systemu ekspertowego wymaga współpracy informatyków i ekspertów w danej dziedzinie. Do podstawowych funkcji systemów ekspertowych należą: interpretacja danych, przewidywanie konsekwencji decyzji, diagnostyka, zalecenie działań naprawczych, projektowanie rozwiązań, monitoring, sterowanie zachowaniem systemu, uczenie - przechowywanie i wykorzystywanie nabywanej wiedzy.
Aby zrealizować te funkcje, systemy eksperckie muszą posiadać specjalistyczną budowę. To właśnie ona znacząco wyróżnia je od systemów konwencjonalnych. Takimi wyróżnikami są: "sposoby reprezentacji wiedzy, zastosowanie odmiennych metod rozwiązywania problemów (...), oddzielenie w systemie podsystemów wiedzy do wnioskowania i kontroli" [Grzelańczyk P. 2012].
Ograniczenia
Zastosowania systemów ekspertowych ograniczają się jednak do specyficznego zestawu problemów i uwarunkowane jest następującymi ograniczeniami [J. Kisielnicki, H. Sroka 1999]:
- decyzja musi zależeć od dobrze zdefiniowanego zbioru zmiennych;
- wartości, jakie przyjmują te zmienne muszą być znane;
- musi być znana zależność, jaką wywierają poszczególne zmienne na decyzję;
- problem musi mieć rozwiązania, które można zdefiniować na początku;
- logika wnioskowania jest z góry określona;
- ekspert jest w stanie wyartykułować sposób rozwiązania problemu.
Zastosowania
Systemy eksperckie stosowane są w wielu dziedzinach życia: od medycyny, inżynierii materiałowej po zastosowania wojskowe i wywiadowcze. W zarządzaniu systemy ekspertowe znalazły zastosowanie przede wszystkim w obszarze bankowości i ubezpieczeń, ale powoli wkraczają również w inne branże i obszary zastosowań. Wybrane możliwe zastosowania systemów eksperckich to:
- analiza wniosków kredytowych w bankach;
- analiza ryzyka ubezpieczeniowego i kredytowego;
- zabezpieczenie kredytów i nadzór nad procesami windykacji;
- analiza profilu klienta;
- identyfikacja klientów o wysokim potencjale rentowności;
- wyszukiwanie docelowych obszarów działalności;
- optymalizacja planów produkcji;
- kontrolowanie procesów i procedur produkcyjnych;
- klasyfikacja informacji;
- harmonogramowanie, planowanie przeglądów, itp.
Zalety
Do zalet systemów eksperckich należą [Grzelańczyk P. 2012]:
- praca bez zakłóceń nawet w kryzysowych sytuacjach, które mogłyby negatywnie wpływać na pracę eksperta;
- może być dostępny 24h/dobę na wielu komputerach;
- pozwala na uzyskanie kilku alternatywnych rozwiązań w tym samym czasie;
- udostępnia wyjaśnienia zrozumiałe dla użytkownika;
- pozwala na zredukowanie kosztów, ponieważ koszt porady udzielonej przez system ekspercki jest znacznie niższy niż koszt porady udzielonej przez eksperta;
- system udziela odpowiedzi na pytanie szybciej niż ekspert;
- system może być używany nawet w miejscu, które jest niebezpieczne dla człowieka;
- umożliwia modyfikację bazy wiedzy;
- pozwala na konstruowanie systemów bez wiedzy dziedziczonej;
- istnieje możliwość umieszczenia w jednym systemie wiedzy, która pochodzi od wielu osób;
- umożliwia otrzymanie ogólnej ekspertyzy;
- zmniejsza ryzyko popełnienia błędu;
- umożliwia analizę dużej ilości danych;
- pozwala na tworzenie, a także archiwizowanie raportów.
| System ekspercki — artykuły polecane |
| Systemy wspomagania decyzji — Cykl życia systemu informatycznego — Systemy ekspertowe — Analiza danych — System zarządzania przebiegiem procesów — Aktualizacja oprogramowania — Big data — Inżynieria oprogramowania — Modele procesów decyzyjnych |
Bibliografia
- Charchalis A. (2012), Zastosowanie systemu eksperckiego do diagnozy wysokoprężnych silników okrętowych, Zeszyty Naukowe Akademii Marynarki Wojennej, nr 1
- Grzelańczyk P. (2012), Systemy eksperckie w diagnostyce środków transportu, Logistyka, nr 3
- Kiełtyka L. (2013), Wykorzystanie systemów eksperckich w zarządzaniu wiedzą, Organizacja i Zarządzanie, nr 53
- Kisielnicki J., Sroka H. (1999), Systemy informacyjne biznesu, Placet, Warszawa
- Trajer J., Paszek A., Iwan S. (2012), Zarządzanie wiedzą, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
- Woźniak K. (2005), System informacji menedżerskiej jako instrument zarządzania strategicznego w firmie, praca doktorska, Akademia Ekonomiczna w Krakowie, Kraków
Autor: Krzysztof Woźniak, Kinga Kosecka
