Współczynnik dzietności

Współczynnik dzietności liczba dzieci, które urodziłaby przeciętnie kobieta w ciągu całego okresu rozrodczego, przy założeniu, że w poszczególnych fazach tego okresu rodziłaby z intensywnością obserwowaną w badanym roku, tzn. przy przyjęciu cząstkowych współczynników płodności z tego okresu za niezmienne.

Wzór

Współczynnik dzietności ogólnej obliczmy według wzoru:

$W_{\text{dz.}}=\sum _{x=15}^{49}W_{\text{pł(x)}}$

Gdzie:

$W_{\text{pł(x)}}$-współczynnik płodności dla poszczególnych roczników wieku rozrodczego kobiet, w przeliczeniu na jedną kobietę

Prosta zastępowalność pokoleń

Prosta zastępowalność pokoleń określa stan kiedy liczba urodzeń i zgonów jest sobie równa i co za tym idzie populacja ludzi nie zmienia się (w długim okresie oraz zakładając utrzymanie się danego reżimu reprodukcji) Dla demografów jest to stan pożądany, ponieważ oznacza to, że jest osiągnięta pewna stabilizacja w strukturze ludności.

Współczynnik dzietności powyżej poziomu 2,1 gwarantuje prostą zastępowalność pokoleń.

Przyczyny niskiej dzietności w Polsce

Najczęstszymi oraz najważniejszymi determinantami rezygnacji z posiadania dzieci są:

• złe warunki materialne spowodowane brakiem pracy oraz niepewnością zatrudnienia
• bezpłodność
• brak stabilnego związku
• ryzyko obciążenia dziecka chorobą genetyczną
• trudność pogodzenia wychowania dziecka z karierą zawodową
• wysokie koszty wychowania dzieci
• brak miejsc w żłobkach i przedszkolach
• niskie zasiłki na urlopie macierzyńskim i wychowawczym

Dodatkowo możemy wyróżnić cztery podstawowe grupy przeszkód w podjęciu decyzji o dziecku:

• Przeszkody wynikające z przekonań jednostki
• Przeszkody wynikające z niedostatecznego wsparcia rodziców przez politykę publiczną (polityka rodzinna)
• Przeszkody wynikające z trudnej sytuacji materialnej, niepewności pracy i niepewnej przyszłości (trudności materialne i niepewna przyszłość)
• Przeszkody wykluczające możliwość podjęcia decyzji o dziecku (bariery obiektywne)

Instrumenty oddziaływania na poziom dzietności

W swoim artykule Anna Baranowska-Rataj i Anna Matysiak wyróżniają dwie grupy instrumentów oddziaływania na poziom dzietności:

• Instrumenty, które ułatwiają łączenie kariery zawodowej z opieką nad dziećmi
  • opieka instytucjonalna
  • poprawa dostępności usług opiekuńczych
  • urlopy macierzyńskie i wychowawcze
  • zasiłki macierzyńskie
• Instrumenty, które rekompensują wydatki rodzin wychowujących dzieci
  • interwencja państwa w strukturę cen artykułów i usług związanych z nauką, rozwojem i zdrowiem dzieci
  • podwyższenie zasiłków
  • wprowadzenie ulg rodzinnych

Wpływ współczynnika dzietności na strukturę demograficzną społeczeństwa

Współczynnik dzietności ma istotny wpływ na strukturę demograficzną społeczeństwa. Wzrost współczynnika dzietności prowadzi do większej liczby urodzeń i zwiększa proporcje osób w wieku produkcyjnym w społeczeństwie. Oznacza to większą liczbę potencjalnych pracowników, co może korzystnie wpływać na rozwój gospodarczy kraju. Z drugiej strony, niski współczynnik dzietności prowadzi do zmniejszenia liczby urodzeń i wzrostu proporcji osób w wieku nieprodukcyjnym, takich jak osoby starsze. To może prowadzić do problemów związanych z utrzymaniem stabilności systemów emerytalnych i opieki zdrowotnej. Mniejsza liczba pracowników może oznaczać mniejsze wpływy do systemów emerytalnych, co może prowadzić do trudności w wypłacaniu emerytur. Ponadto, zwiększająca się liczba osób starszych wymaga większych nakładów na opiekę zdrowotną i inne usługi związane z opieką nad osobami starszymi.

Gdy współczynnik dzietności utrzymuje się na stałym poziomie, struktura demograficzna społeczeństwa może ulegać pewnym zmianom. Jeśli współczynnik dzietności jest na poziomie zastępowalności pokoleń (około 2,1), to liczba urodzeń i zgonów jest na tyle zbliżona, że struktura demograficzna może pozostawać stabilna. Jednakże, jeśli współczynnik dzietności jest niższy od poziomu zastępowalności pokoleń, to liczba osób w młodym wieku będzie maleć, co może prowadzić do zmniejszenia potencjału rozwojowego społeczeństwa. Niski współczynnik dzietności prowadzi do starzenia się społeczeństwa. Wzrost liczby osób starszych może prowadzić do wzrostu zapotrzebowania na usługi opieki zdrowotnej i inne formy wsparcia dla osób starszych. Ponadto, mniejsza liczba osób w wieku produkcyjnym może powodować problemy związane z utrzymaniem stabilności systemów emerytalnych i zwiększonym obciążeniem dla pracujących osób.

Społeczeństwa o wysokiej dzietności charakteryzują się większą liczbą osób w młodym wieku, co może prowadzić do większej dynamiki rozwoju społecznego i gospodarczego. Jednakże, mogą wystąpić również wyzwania związane z zapewnieniem odpowiedniej opieki i edukacji dla większej liczby dzieci. Społeczeństwa o niskiej dzietności mają mniejszą liczbę osób w młodym wieku, co może prowadzić do mniejszego obciążenia dla systemów edukacyjnych i opieki zdrowotnej. Jednakże, mogą wystąpić wyzwania związane z utrzymaniem stabilności systemów emerytalnych i zwiększonym obciążeniem dla pracujących osób.

Polityka prorodzinna a dzietność

Polityka prorodzinna ma na celu zwiększenie współczynnika dzietności poprzez wpływanie na decyzje jednostek dotyczące posiadania dzieci. Jej celem jest zachęcanie rodzin do posiadania większej liczby dzieci oraz zapewnienie wsparcia dla rodzin wychowujących dzieci. W ramach polityki prorodzinnej stosuje się różne narzędzia, takie jak świadczenia rodzinne, ulgi podatkowe, programy edukacyjne czy infrastruktura wspierająca rodziny.

W różnych krajach funkcjonują programy prorodzinne, które odniosły sukces w zwiększeniu dzietności. Na przykład, w Szwecji wprowadzono politykę prorodzinną opartą na szerokim zakresie usług wsparcia dla rodzin, takich jak bezpłatne przedszkola, płatny urlop macierzyński i ojcowski oraz elastyczne godziny pracy. W efekcie, Szwecja osiągnęła jeden z najwyższych współczynników dzietności w Europie.

Polityka prorodzinna może spotykać się z różnymi wyzwaniami i kontrowersjami. Niektórzy krytycy argumentują, że polityka prorodzinna może prowadzić do nierówności społecznych, gdyż nie wszyscy mają równy dostęp do świadczeń i wsparcia. Ponadto, niektórzy obawiają się, że polityka prorodzinna może prowadzić do wzrostu wydatków publicznych i obciążeń dla budżetu państwa.

Polityka prorodzinna może wpływać na decyzje jednostek dotyczące posiadania dzieci. Na przykład, świadczenia rodzinne i inne formy wsparcia mogą zmniejszać koszty związane z wychowywaniem dzieci, co może zachęcać rodziny do posiadania większej liczby dzieci. Ponadto, programy edukacyjne i kampanie informacyjne mogą zwiększać świadomość na temat korzyści posiadania dzieci i wpływać na decyzje jednostek.

Programy edukacyjne mogą mieć istotny wpływ na dzietność społeczeństwa. Na przykład, programy edukacyjne dotyczące zdrowego stylu życia, planowania rodziny i odpowiedzialności rodzicielskiej mogą pomóc w podnoszeniu świadomości na temat ważności posiadania dzieci oraz lepszego przygotowania do rodzicielstwa. Edukacja seksualna może również wpływać na decyzje dotyczące rozpoczęcia życia rodzinnego i posiadania dzieci.

Dzietność a rozwój społeczno-gospodarczy

Wzrost dzietności może mieć pozytywny wpływ na rozwój gospodarczy. Większa liczba dzieci może prowadzić do większego popytu na dobra i usługi, co może stymulować wzrost gospodarczy. Ponadto, większa liczba pracowników może zwiększać siłę roboczą i przyczyniać się do wzrostu produkcji i innowacji.

Wyższa dzietność może prowadzić do większej siły roboczej i zwiększenia potencjału produkcyjnego społeczeństwa. Większa liczba pracowników może przekładać się na większą liczbę podatników i większe wpływy do budżetu państwa. Ponadto, większa liczba dzieci może prowadzić do większego popytu na dobra i usługi, co może stymulować wzrost konsumpcji.

Wysoka dzietność może prowadzić do negatywnych skutków dla systemów socjalnych i zasobów naturalnych. Zwiększająca się liczba dzieci może wymagać większych nakładów na edukację, opiekę zdrowotną i inne usługi społeczne. Ponadto, wysoka dzietność może prowadzić do większego obciążenia dla zasobów naturalnych, takich jak woda, żywność i energia.

Dzietność różni się między krajami o różnym poziomie rozwoju społeczno-gospodarczego. W krajach rozwiniętych często obserwuje się niski współczynnik dzietności, co wynika z wielu czynników, takich jak wyższy poziom edukacji i dostęp do środków antykoncepcyjnych. W krajach rozwijających się często występuje wyższy współczynnik dzietności, wynikający z różnych czynników, takich jak niższy poziom edukacji i dostęp do środków antykoncepcyjnych.

Polityka publiczna może mieć istotny wpływ na związki między dzietnością a rozwojem społeczno-gospodarczym. Na przykład, wprowadzenie odpowiednich programów edukacyjnych, świadczeń rodzinnych i wsparcia dla rodzin może zachęcać do posiadania większej liczby dzieci i wpływać na dzietność społeczeństwa. Ponadto, polityka publiczna może wpływać na dostęp do środków antykoncepcyjnych i edukację seksualną, co również może mieć wpływ na dzietność.

Współczynnik dzietności — artykuły polecane

Bezrobocie dobrowolne — Stopa zatrudnienia — Wykluczenie społeczne — Status społeczny — Osoba bierna zawodowo — Świadczenie przedemerytalne — Skutki bezrobocia — Prekariat — Bezrobocie

Bibliografia

• Baranowska-Rataj A., Matysiak A. (2012), Czy znamy lekarstwo na niską dzietność? Międzynarodowe badania ewaluacyjne na temat polityki rodzinnej, Polityka Społeczna, nr 7, s. 9-14
• Strona internetowa: Współczynnik dzietności, Encyklopedia PWN online
• Szukalski P. (2009), Czy w Polsce nastąpi powrót do prostej zastępowalności pokoleń?, Acta Universitatis Lodziensis. Folia Oeconomica, nr 231
• Wolańska W. (2016), Przestrzenne zróżnicowanie współczynnika dzietności, przeciętnego dalszego trwania życia oraz współczynnika starości w Polsce w latach 2003-2013, Studia i Prace WNEiZ US, nr 44/2

Autor: Daria Musiał