Spis powszechny

Spis powszechny jest rodzajem badania statystycznego z dziedziny statystyki publicznej, polegającym na zebraniu danych statystycznych, gromadzeniu, przechowywaniu, opracowywaniu zebranych danych, a następnie ogłoszeniu, udostępnieniu i rozpowszechnieniu wyników badań statystycznych przez Główny Urząd Statystyczny.

Spis powszechny może dotyczyć także takich dziedzin jak:

• edukacja
• finanse
• gospodarka
• ludność
• nieruchomości
• środowisko.

Spisy powszechne organizowane są co 5 lub 10 lat w zależności od szacowanej liczby badanych obiektów. Spis powszechny ludności przeprowadzany jest zgodnie z międzynarodowymi standardami co 10 lat. Najbardziej znanym spisem powszechnym w Polsce jest Narodowy Spis Powszechny.

TL;DR

Spis powszechny to badanie statystyczne, które polega na zebraniu danych o różnych dziedzinach, takich jak edukacja, finanse, gospodarka, ludność, nieruchomości i środowisko. W Polsce pierwszy spis ludności przeprowadzono w 1789 roku, a od tego czasu organizowane są kolejne co 5 lub 10 lat. Ostatni spis, Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań, odbył się w 2011 roku. Wyniki takich badań są ważne dla planowania polityki publicznej i dostarczają informacji o społeczeństwie. Podobne spisy powszechne są przeprowadzane również w innych krajach.

Historia spisów powszechnych ludności w Polsce

Pierwszy spis ludności Polski został przeprowadzony w 1789 roku. Podstawą prawną badania była Konstytucja z 22 czerwca 1789 r. "Lustracya dymów i podanie ludności", uchwalona przez Sejm Czteroletni (1788-1792) z inicjatywy Fryderyka Moszyńskiego (Berger J. 1993, s. 23).

Jako pierwsze powszechne spisy ludności uznaje się przeprowadzone w 1808 i 1810 roku badania na terytorium Księstwa Warszawskiego. Badania te były podzielone pod względem jednostek osadniczych na miasto i wieś. Badaniu poddano stan ludności i jej strukturę demograficzną, wyznanie, sytuację zawodową oraz liczbę domów. Ze względu na pominięcie znacznej części ludności zamieszkałej na terytorium Księstwa Warszawskiego, badania z tego okresu nie są wiarygodne.

Rok po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, w 1919 roku Sejm uchwalił Ustawę o organizacji statystyki administracyjnej, na mocy której w 1920 roku miał zostać przeprowadzony pierwszy powszechny spis ludności. Kolejne takie spisy ustalono organizować co 10 lat, począwszy od dnia 31 grudnia 1930 roku. Równocześnie odpowiedzialność za dokonanie spisu przypisano Głównemu Urzędowi Statystycznemu Rzeczypospolitej Polskiej.

Pierwszy powszechny spis ludności w niepodległym kraju przeprowadzono na dzień 30 września 1921 roku na mocy Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 9 czerwca 1921 r. w sprawie przeprowadzenia powszechnego spisu ludności. Państwo polskie nie miało jeszcze dokładnie określonych granic, lecz na potrzeby odbudowy odrodzonego kraju zdecydowano przeprowadzić badania na podstawie stanu bieżącego ziem. Spis powszechny z 1921 roku zawierał bardzo szczegółowe informacje - począwszy od gospodarki, przez zwierzęta domowe, cechy społeczno-zawodowe osób, po opis gospodarstwa rolnego, miejscowości, spisu budynków i opis każdej nieruchomości w różnych rodzajach miejscowości. Badanie uwzględniało również arkusze okręgowe oraz dotychczas niespotykane badanie sierot.

Powszechny spis ludności z 1921 uznaje się jako jedyny w historii Polski spis powszechny, który uwzględniał narodowość i wyznanie.

Kolejne lata, w których dokonano spisów ludności:

• 1931 - Powszechny Spis Ludności
• 1943 - spis ludności
• 1946 - Powszechny Sumaryczny Spis Ludności
• 1950 - III Narodowy Spis Powszechny
• 1960 - IV Narodowy Spis Powszechny
• 1970 - V Narodowy Spis Powszechny
• 1978 - VI Narodowy Spis Powszechny
• 1988 - VII Narodowy Spis Powszechny
• 2002 - Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań/ Powszechny Spis Rolny
• 2011 - Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań

Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań 2011

Ostatnim przeprowadzonym spisem powszechnym był Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań 2011 na podstawie Ustawy z dnia 4 marca 2010 roku o Narodowym Spisie Powszechnym Ludności i Mieszkań 2011.

Badanie to jest pierwszym spisem powszechnym dokonanym po wstąpieniu Polski do Unii Europejskiej. Zatem oprócz Ustawy o Narodowym Spisie Powszechnym Ludności i Mieszkań 2011 w dokumencie muszą być przestrzegane również przepisy unijne (patrz: Regulacje unijne ws. Spisów Powszechnych Ludności i Mieszkań).

Dane do badania ustalono na dzień 31 marca 2011 roku, zaś zbierane były w dniach od 1 kwietnia do 30 czerwca 2011 roku. Spis próbny wykonano na terenie 16 gmin według stanu w dniu 31 marca 2010 roku. Oba spisy były poprzedzone akcją promocyjną na skalę całego kraju, aby w ten sposób poinformować mieszkańców o przebiegu badania - organizowano konkursy szkolne, wydano ulotki informacyjne.

W celu przeprowadzenia Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań 2011 wykorzystano metodę mieszaną zbierania danych. Polegała ona na:

• pobraniu danych z systemów informatycznych
• samospisie internetowym, polegającym na zaakceptowaniu lub korekcie w określonym terminie danych pozyskanych z systemów informacyjnych
• wywiadzie telefonicznym wspomaganym programem komputerowym, prowadzonym przez ankietera statystycznego (CATI)
• wywiadzie rejestrowanym na przenośnym urządzeniu elektronicznym prowadzonym przez rachmistrza spisowego (CAPI) (Główny Urząd Statystyczny, 2018)

W aktualnym Narodowym Spisie Powszechnym Ludności i Mieszkań 2011 znajdują się następujące informacje:

1. Geograficzna charakterystyka ludności - miejsce przebywania, miejsce zamieszkania w okresie międzyspisowym i przyczyny jego zmiany;
2. Demograficzna charakterystyka osób - płeć, wiek, stan cywilny (formalnoprawny i faktyczny), kraj urodzenia, w tym rodziców, obywatelstwo;
3. Gospodarstwa domowe i rodziny - wielkość i skład gospodarstwa domowego i rodziny, rodziny biologiczne i zrekonstruowane, rodziny niepełne, pozycja osób w gospodarstwie domowym i rodzinie;
4. Wykształcenie - poziom wykształcenia, kontynuacja nauki; rodzaj szkoły, dziedzina i kierunek;
5. Migracje wewnętrzne i zagraniczne, w tym badanie emigracji Polaków, emigracji zarobkowej, reemigracji oraz imigracji cudzoziemców do Polski;
6. Dzietność kobiet;
7. Narodowość i język;
8. Niepełnosprawność prawna i biologiczna;
9. Ekonomiczna charakterystyka osób, w tym:
   • Bieżąca aktywność ekonomiczna - pracujący w pracy głównej i dodatkowej, bezrobotni, bierni zawodowo, charakterystyka zawodowa pracujących;
   • Stała aktywność ekonomiczna dla pracujących w indywidualnych gospodarstwach rolnych;
   • Dojazdy do pracy;
10. Główne i dodatkowe źródło utrzymania osób;
11. Źródła utrzymania gospodarstwa domowego, samodzielność gospodarowania i zamieszkania;
12. Rodzaj zamieszkanych pomieszczeń;
13. Charakterystyka mieszkań, w tym:
    • mieszkania zamieszkane według rodzaju zajmowania mieszkania, własności mieszkania, wielkości mieszkania, w tym: liczba izb z wyszczególnieniem pokoi, pomieszczeń kuchennych i innych izb oraz powierzchnia użytkowa mieszkań, wyposażenia w instalacje sanitarno-techniczne, sposób ogrzewania mieszkania;
    • mieszkania niezamieszkane dodatkowo charakteryzowane według przeznaczenia oraz przyczyny niezamieszkania;
14. Charakterystyka budynków z zamieszkanymi lokalami mieszkalnymi, w tym: rodzaj budynku, forma własności budynku, liczba mieszkań w budynku, rok wybudowania;
15. Informacje o tytule prawnym do zajmowanego mieszkania. (Główny Urząd Statystyczny, 2012)

Wyniki badań zaprezentowane zostały w Narodowym Spisie Powszechnym Ludności i Mieszkań 2011.

Regulacje unijne ws. Spisów Powszechnych Ludności i Mieszkań

Oprócz polskich przepisów ustaw, Główny Urząd Statystyczny musi również respektować regulacje unijne z zakresu przeprowadzania spisów powszechnych ludności. Są to:

• rozporządzenie (WE) Nr 763/2008 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 9 lipca 2008 roku w sprawie spisów powszechnych ludności i mieszkań
• rozporządzenie (WE) Nr 1201/2009 Komisji z dnia 30 listopada 2009 roku w sprawie wykonania rozporządzenia (WE) Nr 63/2008 Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie spisów powszechnych ludności i mieszkań w zakresie specyfikacji technicznych tematów i dotyczących ich podziałów.

W związku z tym Polska musi przeprowadzać określone badania m.in. z dziedziny demograficzno - społecznej oraz społeczno - ekonomicznej. Dokładne wytyczne spisu powszechnego znajdują się w rozporządzeniach unijnych.

Spisy powszechne na świecie

W 2017 opublikowany został pierwszy na świecie powszechny spis drzew opracowany przez Botanic Gardens Conservation International (BGCI). Obecnie w bazie danych BGCI znajdują się:<

• globalna baza danych żywych roślin, nasion i kolekcji tkanek (ponad 1 401 319 zapisów)
• wyszukiwarka ogrodów botanicznych na świecie (ponad 3 531 instytucji),
• baza ocen ochrony roślin (ponad 300 000 ocen ochrony)
• baza danych gatunków drzew (ponad 60 000 gatunków i ich rozkład na świecie).

Liczba ludności na świecie znana jest dzięki opracowaniu przez ONZ danych zebranych ze spisów powszechnych przeprowadzanych w krajach członkowskich. Ostatni dokument opracowany jest na rok 2017, a jego wyniki opublikowane zostały na stronie World Population Prospects 2017.

Ostatnie spisy powszechne ludności przeprowadzone w wybranych krajach:

• Australia - 2016
• Brazylia - 2010
• Chiny - 2010
• Egipt - 2017
• Kanada - 2016
• Niemcy - 2013
• Rosja - 2010
• Stany Zjednoczone - 2010
• Włochy - 2011

Spis powszechny — artykuły polecane

Pobyt czasowy — Kataster — Ewidencja ludności — Rezerwat przyrody — Przejście graniczne — Rocznik statystyczny — Muzeum — Żywność ekologiczna — Strefa wolnocłowa

Bibliografia

• Berger J., Domański C., Kwiatkowski S. (1993), Sylwetki statystyków polskich, Główny Urząd Statystyczny
• GUS (2012), Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań 2011. Raport wyników
• Maksimowicz-Ajchel A. (2004), Funkcjonowanie przedsiębiorstwa: wybrane zagadnienia statystyki, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne Spółka Akcyjna, Warszawa
• Rozporządzenie Komisji (WE) nr 1201/2009 z dnia 30 listopada 2009 r. w sprawie wykonania rozporządzenia (WE) nr 763/2008 Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie spisów powszechnych ludności i mieszkań w zakresie specyfikacji technicznych tematów i dotyczących ich podziałów (Tekst mający znaczenie dla EOG) Document 32009R1201
• Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 763/2008 z dnia 9 lipca 2008 r. w sprawie spisów powszechnych ludności i mieszkań (Tekst mający znaczenie dla EOG) Document 32008R0763
• Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 9 czerwca 1921 r. w sprawie przeprowadzenia powszechnego spisu ludności. Dz.U. 1921 nr 58 poz. 368
• Ustawa z dnia 21 października 1919 r. o organizacji statystyki administracyjnej. Dz.U. 1919 nr 85 poz. 464
• Ustawa z dnia 4 marca 2010 r. o narodowym spisie powszechnym ludności i mieszkań w 2011 r. Dz.U. 2010 nr 47 poz. 277

Autor: Justyna Suchcicka

Treść tego artykułu została oparta na aktach prawnych. Zwróć uwagę, że niektóre akty prawne mogły ulec zmianie od czasu publikacji tego tekstu.