Etyka

Etyka jest jednym z działów filozofii. Dział ten jest ściśle powiązany z moralnością. Słowo "etyka" pochodzi od greckiego słowa "ethiká", które z kolei wzięło się od "ethos", co oznacza stałe miejsce zamieszkania, obyczaj (Powszechna Encyklopedia Filozofii). Encyklopedia Powszechna PWN podaje następujące definicje etyki (1973, s. 725-726):

1. Ogół ocen i norm moralnych przyjętych w danej zbiorowości społecznej w określonej epoce historycznej.
2. Konkretny system etyczny, zespół określonych poglądów i zasad moralnych.
3. Nauka o moralności, dyscyplina naukowa rozpatrywana w aspekcie normatywnym (etyka normatywna lub właściwa) i opisowo-wyjaśniającym (etyka opisowa lub etologia).

Funkcje i zastosowanie etyki

Etyka odgrywa niezwykle istotną rolę w wielu aspektach ludzkiego życia. Jej zastosowanie pozwala między innymi na (T. Oleksyn 2003, s.103):

• wpajanie ludziom szacunku dla wartości,
• poprawienie jakości relacji i stosunków międzyludzkich,
• zrozumienie ludzi o odmiennych poglądach lub też tych, którzy myślą inaczej,
• szerzenie szacunku dla innych i dla ich odmienności,
• intelektualne zdystansowanie się od problemów,
• zastosowanie nowych możliwości,
• wpłynięcie na ludzi, aby myśleli nie tylko o własnych korzyściach,
• zrozumienie świata biznesu w pełniejszy sposób (biorąc pod uwagę całość ludzkiego życia, społeczeństwo, rodzinę),
• połączenie biznesu z innymi aspektami ludzkiego życia,
• podniesienie poziomu jakości negocjacji handlowych,
• rozwiązywanie dylematów etycznych.

Rodzaje etyki

Istnieje wiele rodzajów etyki. Jest to spowodowane tym, że etykę możemy dzielić biorąc pod uwagę różne jej aspekty. Do najważniejszych z nich należą (Encyklopedia Powszechna, 1973, s. 725-726):

1. Aspekt normatywny - w tym aspekcie etyka stara się rozwiać wątpliwości dotyczące tego co jest moralnie dobre, a co złe. Wytacza ona też dyrektywy (tj. normy moralnie pozytywnego postępowania) na postawie przyjętych ocen i związanych z nimi powinności. Ponadto podejmuje ona próbę wskazywania sposobów takiego przekształcania obiegowej moralności, by dostosować ją do przyjętego ideału moralnego.

Podział etyki:

• etyka normatywna,
• etyka właściwa.

Zakres badań:

• aksjologia - (zwana też teorią wartości) jest to zwykła analiza pojęcia dobra moralnego (zwanego też wartością moralną), powinności moralnej (obowiązku), a także tego, co przyjmujemy za dobro najwyższe,
• deontologia - jest to nauka o powinnościach, bada co decyduje o wartości moralnej czynu.

2. Aspekt opisowy - w tym aspekcie etyka zajmuje się analizowaniem, opisywaniem oraz tłumaczeniem moralności rzeczywiście przyjmowanej (zwanej również moralnością obiegową). Analiza jest uzależniona od epoki i środowiska społecznego, a więc od tego co ludzie w danym czasie uważają za dobre lub złe moralnie. W aspekcie opisowym do zadań etyki należy wskazanie źródeł, struktury, oraz funkcji moralności jako świadomości społeczeństwa, a także śledzenie jej rozwoju.

Podział etyki:

• etyka opisowa,
• etologia.

Zakres badań:

• socjologia moralności,
• psychologia moralności,
• metaetyka.

3. Aspekt obszarowy - ze względu na fakt, że etyka jest obecna w niemalże każdym aspekcie ludzkiego życia poniżej wymieniono jedynie przykładowe rodzaje etyki, biorąc pod uwagę jej obszary.

• etyka biznesu,
• etyka ekonomii,
• etyka reklamy,
• etyka ekologiczna (środowiskowa),
• etyka lekarska,
• etyka pielęgniarska,
• etyka pracy,
• etyka zawodowa,
• etyka kodeksowa,
• etyka słowa.

Etycy i ich poglądy

Na świecie jest wiele systemów etycznych, które opierają się na poglądach bardziej lub mniej znanych etyków. Poniżej najważniejsi z nich (Encyklopedia Powszechna, 1973, s. 725-726)

Na świecie

• Sokrates - nawiązywali do niego cynicy (cnota to jedyne dobro, a także cel życia) i cyrenaicy (hedonizm)
• Demokryt - dał początek eudajmonizmowi
• Arystoteles - jako pierwszy wyróżnił etykę jako odrębną dyscyplinę
• Augustyn Aureliusz - stworzył podstawy ortodoksalne teocentrycznej religii chrześcijańskiej (szczęście ludzkie jest osiągalne jedynie w Bogu
• P. Abelard - podjął próbę laicyzacji etyki w XII w.
• Tomasz z Akwinu - podporządkowanie życia ziemskiego idei zbawienia i kontemplacji Boga w życiu przyszłym
• Duns Scotus i W. Ockham - woluntaryzm etyczny, teza o woli boskiej jako normie moralności
• R. Descartes, Th. Hobbes, B. Spinoza - badanie motywów postępowania i namiętności ludzkich
• A. Shaftesbury, D. Hume - rozważania nad naturą ludzką
• Wolter, J. de la Metterie, D. Diderot, P. Holbach, C. Helvetius - idea laicyzacji
• P. Maupertuis, J.A. Condorcet - utylitarystyczne ujęcie idei laicyzacji
• J. Bentham, J.S. Mill - rozbudowanie utylitarystycznego ujęcia idei laicyzacji w zwarty system nazwany utylitaryzmem
• I. Kant - rygoryzm moralny
• J.G. Fichte - "czyn" jako idea świadomości moralnej
• G.W. Hegel - proces dziejowy jako realizacja wartości moralnych poprzez przezwyciężanie alienacji
• L. Feuerbach - etyka eudajmonistyczna i humanistyczna, zniesienie alienacji religijnej jako warunek odnowy moralnej
• K. Marks, F. Engels - etyka marksistowska - człowiek jako najwyższa wartość, moralność jako forma świadomości społecznej, klasowa struktura społeczeństwa, celem jest wyzwolenie człowieka z wszelkiej alienacji; nawiązywali do humanizmu Feuerbacha; podstawa humanizmu socjalistycznego
• W.I. Lenin - sformułował kryteria moralności socjalistycznej
• A.Comte - altruizm etyczny
• H. Spencer - etyka ewolucjonistyczna, życie jako wartość najwyższa

W Polsce

• T. Kotarbiński - system etyki niezależnej (tj. etyki laickiej, uniezależnionej od wskazań jakiejkolwiek religii)
• M. Ossowska
• Cz. Znamierowski

Podstawowe pojęcia z zakresu etyki

Etyka normatywna

Etyka normatywna jest jednym z podstawowych pojęć w dziedzinie etyki. Można ją zdefiniować jako dziedzinę filozofii, która zajmuje się badaniem norm moralnych i wyznaczaniem, co jest moralnie dobre, a co jest moralnie złe. Etyka normatywna stawia pytanie o to, jak powinniśmy postępować, jakie wartości powinniśmy przyjmować i jakie zasady powinniśmy kierować się w naszych działaniach.

Różnica między pojęciami "moralnie dobre" i "moralnie złe" leży w ocenie moralnej. Coś jest uważane za moralnie dobre, jeśli jest zgodne z pewnymi normami moralnymi, które uznajemy za wartościowe. Z drugiej strony, coś jest uważane za moralnie złe, jeśli jest sprzeczne z tymi normami moralnymi. Jednak istnieje wiele różnych teorii etycznych, które mają odmienne podejścia do tego, co jest moralnie dobre i złe.

Rola deontologii w badaniu powinności moralnych jest istotna. Deontologia to jedna z teorii etycznych, która skupia się na obowiązkach moralnych. Według deontologii, pewne czyny są intrinzycznie dobre lub złe, niezależnie od ich konsekwencji. Działania są oceniane na podstawie zasad czy powinności, które muszą być przestrzegane. Deontologia bada powinności moralne i stara się ustalić, jakie działania są właściwe, a jakie nie.

Etyka opisowa

Etyka opisowa to inny ważny obszar etyki, który koncentruje się na analizie i opisie rzeczywistej moralności w różnych kontekstach społecznych. Etyka opisowa bada faktyczne postępowanie ludzi, ich przekonania moralne i wartości. Nie stawia pytań o to, jak powinniśmy postępować, ale raczej próbuje zrozumieć, jak ludzie faktycznie postępują i dlaczego.

Etyka opisowa bada różne konteksty społeczne, w których moralność może być różnie rozumiana i oceniana. Przykładowo, w różnych kulturach mogą istnieć odmienne normy moralne i wartości. Etyka opisowa analizuje te różnice i próbuje wyjaśnić, dlaczego różne społeczności mają odmienne pojęcia o tym, co jest moralnie dobre i złe.

Etyka obszarowa

Etyka obszarowa odnosi się do zastosowania etyki w różnych dziedzinach życia. Oznacza to, że etyka może być stosowana w kontekście biznesu, medycyny, edukacji i wielu innych dziedzin. Etyka obszarowa bada specyficzne normy moralne, wartości i zasady, które powinny być stosowane w tych dziedzinach.

W przypadku biznesu, etyka biznesu to dziedzina, która ustala zasady moralne dotyczące postępowania w biznesie. Dotyczy to sprawiedliwości, uczciwości, odpowiedzialności społecznej i innych aspektów, które są ważne dla etycznego prowadzenia działalności gospodarczej.

W medycynie, etyka medyczna dotyczy etycznych aspektów praktyk medycznych, takich jak relacje z pacjentami, zachowanie poufności, sprawiedliwość w dostępie do opieki zdrowotnej i inne zagadnienia etyczne związane z opieką zdrowotną.

Podobnie, etyka w edukacji bada moralne aspekty procesu edukacyjnego, takie jak postępowanie nauczycieli, równość szans, uczciwość w ocenie i inne kwestie związane z etycznym nauczaniem i uczeniem się.

Etyka obszarowa jest zatem bardzo istotna, ponieważ dostarcza wytycznych etycznych dla konkretnych dziedzin życia, pomagając nam kierować się moralnymi zasadami w naszych działaniach.

Etyka jako dziedzina teoretyczna i praktyczna

Zastosowanie etyki w życiu codziennym

Etyka, jako dziedzina badań nad moralnością i wartościami, ma wiele praktycznych zastosowań w życiu codziennym. Jest to nauka, która pomaga nam zrozumieć, jak powinniśmy postępować w różnych sytuacjach, aby nasze działania były moralnie słuszne.

Pierwszym aspektem zastosowania etyki w praktyce jest wyjaśnienie, jak etyka może być stosowana w różnych obszarach życia. Na przykład, w sferze zawodowej etyka pomaga nam rozważyć, jakie są nasze obowiązki wobec klientów, pracowników czy konkurencji. W relacjach międzyludzkich etyka pozwala nam zrozumieć, jakie są nasze obowiązki wobec innych osób, jak postępować w sytuacjach konfliktowych czy jakie wartości powinniśmy kultywować w naszych relacjach.

Kolejnym aspektem jest rola etyki w podejmowaniu trudnych decyzji moralnych. Często spotykamy się z sytuacjami, w których musimy dokonać wyboru między różnymi wartościami. Etyka pomaga nam w takich sytuacjach ustalić, jakie są wartości nadrzędne i jakie kryteria powinniśmy stosować przy podejmowaniu decyzji. Na przykład, gdy stajemy przed dylematem, czy oszukać na egzaminie, etyka pomaga nam zrozumieć, że uczciwość jest wartością nadrzędną i że powinniśmy postępować zgodnie z nią.

Odpowiedzialność jako ważny aspekt etyki

Odpowiedzialność jest ważnym aspektem etyki, ponieważ wpływa na nasze działania i ich konsekwencje. Definiuje się ją jako zdolność do rozumienia i ponoszenia konsekwencji swoich czynów oraz decyzji. Odpowiedzialność jest kluczowym elementem moralności, ponieważ to, w jaki sposób korzystamy z naszej wolności i podejmujemy decyzje, ma wpływ na nas samych i na innych.

Odpowiedzialność w kontekście etyki oznacza, że jesteśmy odpowiedzialni nie tylko za to, co robimy, ale także za to, czego nie robimy. Oznacza to, że jesteśmy odpowiedzialni za nasze działania, ale także za nasze zaniechania. Na przykład, jeśli widzimy, że ktoś inny doznaje krzywdy i nie podejmujemy żadnych działań, również ponosimy odpowiedzialność za tę sytuację.

Odpowiedzialność za nasze czyny oznacza, że musimy rozważać konsekwencje naszych decyzji i działań. Musimy być gotowi ponieść konsekwencje naszych czynów, zarówno dla siebie, jak i dla innych. Odpowiedzialność wymaga od nas również refleksji nad naszymi wartościami i celami, abyśmy mogli podejmować decyzje zgodne z nimi.

Wymagania związane z odpowiedzialnością za nasze czyny obejmują również zdolność do przyjęcia krytyki i naprawę ewentualnych błędów. Jeśli popełniamy błąd lub szkodzimy innym, jesteśmy odpowiedzialni za naprawienie wyrządzonej krzywdy i uczenie się na swoich błędach. Odpowiedzialność wymaga od nas również postępowania zgodnie z naszymi wartościami, niezależnie od tego, czy jesteśmy obserwowani czy nie.

Wniosek jest taki, że etyka nie jest tylko dziedziną teoretyczną, ale ma również praktyczne zastosowanie w naszym życiu codziennym. Pomaga nam podejmować moralnie słuszne decyzje, rozważać nasze wartości i obowiązki, a także ponosić odpowiedzialność za nasze czyny i ich konsekwencje. Etyka jest nieodłącznym elementem naszego życia, które kształtuje nasze postępowanie i wpływa na nasze relacje z innymi ludźmi.

Etyka — artykuły polecane

Relatywizm kulturowy — Antropologia kulturowa — Psychologia społeczna — Zdrowy rozsądek — Sprawność — Metafora organizacji — Doktryna — Opinia publiczna — Socjalizacja

Bibliografia

• Burkiewicz Ł., Kucharski J. (red.) (2016), Etyka w organizacji. Zarządzanie, kultura, polityka, Akademia Ignatianum w Krakowie, Wydawnictwo WAM, Kraków
• Czochorowski M. (red.) (2020), Powszechna Encyklopedia Filozofii, Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu, Lublin
• Gasparski W. (red.) (2002), Etyka biznesu w zastosowaniach praktycznych: inicjatywy, programy, kodeksy, Centrum Etyki Biznesu IFiS PAN & WSPiZ oraz Biuro Stałego Koordynatora ONZ w Polsce, Warszawa
• Klimek J. (2014), Etyka biznesu. Teoretyczne założenia, praktyka zastosowań, Difin, Warszawa
• Oleksyn T. (2013), Filozofia a zarządzanie, Oficyna Wolters Kluwer, Warszawa
• PWN (1975), Encyklopedia Powszechna PWN, PWN, Warszawa

Autor: Marta Borowiec

..