Efekt wypierania

Efekt wypierania (wypieranie) polega na ograniczeniu popytu konsumpcyjnego i inwestycyjnego sektora prywatnego pod wpływem wzrostu wydatków państwa, który powoduje zwiększenie popytu globalnego i w konsekwencji wzrost stopy procentowej. Zjawisko wiążę się ze zwiększeniem finansowania deficytem budżetowym wydatków państwowych (jeżeli dochody państwa nie pokrywają tych wydatków), co powoduje ujemną zmianę w wielkościach inwestycji przedsiębiorstw sektora prywatnego. W rezultacie konsumpcja państwowa zastępuje prywatną.

TL;DR

Efekt wypierania to zjawisko, w którym wzrost wydatków państwowych prowadzi do ograniczenia popytu konsumpcyjnego i inwestycyjnego sektora prywatnego. Spowodowane jest to zwiększeniem finansowania deficytu budżetowego. W wyniku tego wzrasta popyt globalny i stopa procentowa. Zakup państwa więcej dóbr powoduje wzrost PKB, ale także wzrost popytu na pieniądz, co wymaga zwiększenia stopy procentowej. W rezultacie popyt inwestycyjny i eksport netto zostają ograniczone. Pomimo wzrostu popytu globalnego, efekt wypierania częściowo redukuje stymulujący wpływ wydatków państwa na wzrost PKB. Wypieranie może również zwiększać oprocentowanie kredytów, co utrudnia spłatę i prowadzi do ograniczenia konsumpcji, inwestycji i produkcji.

Wpływ zakupów państwa na gospodarkę

W modelu długookresowego wzrostu zwiększenie zakupów państwowych spowoduje wzrost stopy procentowej i zmniejszenie, czyli wyparcie inwestycji i eksportu netto.

Co się dzieje w gospodarce, gdy państwo zakupuje więcej dóbr? Wzrost popytu ze strony państwa zwiększa Produkt krajowy brutto poprzez efekt mnożnikowy. Jednakże wzrost PKB zwiększa popyt na pieniądz. W takim przypadku więcej pieniądza będzie potrzebne do celów transakcyjnych.

Zakładając że Bank Centralny danego państwa nie zmieni podaży pieniądza, wiadomym jest że do skompensowania wzrostu popytu na pieniądz, wynikającego ze wzrostu PKB, niezbędny jest wzrost stopy procentowej. Wzrost zaś stopy procentowej zmniejszy popyt inwestycyjny oraz eksport netto i w ten sposób częściowo zostanie zrekompensowany stymulujący wpływ wydatków państwa na wzrost PKB.

Taki ujemny efekt kompensujący także efektem wypierania. Jednak z powodu zwyżki waluty krajowej w związku z wypieraniem oprócz wzrostu PKB w zrośnie także import. W ten sposób wzrost wydatków państwa, stymulując gospodarkę, zwiększy deficyt handlowy lub zmniejszy nadwyżkę handlową.

Rola polityki fiskalnej państwa

Niewątpliwie analizując efekt wypierania wchodzimy na grunt rozważań także o polityce fiskalnej państwa. Polityka fiskalna przy stałej podaży pieniądza ma charakter mniej ekspansywny niż przy założeniu wzrostu podaży pieniądza, którego celem jest - mimo rosnącego - dochodu - utrzymanie stopy procentowej na stałym poziomie.

Wyjaśnienia wymaga, że wydatki państwa nie wypierają całkowicie prywatnych wydatków na konsumpcje czy inwestycje. Zatem, w ostatecznym rozrachunku popyt globalny będzie rósł. Jednak jak wspomniano wskutek wzrostu stopy procentowej, a w efekcie ograniczenia popytu konsumpcyjnego oraz inwestycyjnego, efekt zwiększenia wydatków państwa zostanie częściowo stłumiony. W podobny sposób procesy te będą przebiegały jeśli będziemy mieć do czynienia z obniżką podatków. Choć początkowo będzie prowadziła do wzrostu konsumpcji, to pobudzony tym wzrostem dochód narodowy przeliczany na per capita podbije w górę stopę procentową, podobnie jak poprzednio powodując stłumienie ostatecznego wpływu impulsu fiskalnego.

Efekt wypierania, a zapotrzebowanie na kredyt

Wypieranie wiąże się ze zgłaszanym wzrostem zapotrzebowaniem przez państwo na kredyt, co może się przyczynić do zwiększenia oprocentowania kredytów. Stopy mogą być tym wyższe, im wyższe wydatki państwa. Trudniejsze do spłaty oraz droższe kredyty dla przedsiębiorstw i gospodarstw domowych wiążą się z: maleniem konsumpcji, spadkiem opłacalności inwestycji, a w rezultacie z ograniczeniem produkcji. W skrajnych przypadkach przedsiębiorstwu może grozić upadłość.

Model wypierania

Poniżej przedstawiono model obrazujący zachowania gospodarki podczas wypierania:

• Wyższe wydatki państwa powodują wzrost produkcji i dochodu.
• Wyższy dochód wywołuje wzrost zamierzonych realnych zasobów pieniądza
• Wyższy popyt na pieniądz w ujęciu realnym przy niezmienionej jego podaży prowadzi do podwyżki stopy procentowej
• Wyższa stopa procentowa powoduje wypieranie popytu konsumpcyjnego i inwestycyjnego oraz stłumienie efektów ekspansji fiskalnej

Model można również przedstawić na podstawie poniższych zależności

• Wzrost wydatków państwa.
• Zwiększenie produkcji i dochodu przedsiębiorstw.
• Wzrost realnych zasobów pieniądza.
• Zwiększenie popytu na pieniądz.
• Wzrost stóp procentowych.

Na rynku może być to przyczyną, że pieniądz będzie trudniejszy do zdobycia oraz stanie się droższy.

Efekt wypierania — artykuły polecane

Inflacja popytowa — Efekt wypychania — Efekt tłumienia — Szok podażowy — Popyt globalny — Efekt realnych zasobów pieniądza — Popyt zagregowany — Inflacja — Krzywa IS

Bibliografia

• Begg D., Fischer S., Dornbusch R. (2007), Ekonomia. Makroekonomia, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
• Burda M., Wyplosz C. (2000), Makroekonomia. Podręcznik europejski, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
• Gaweł A. (2004), Efekt wypierania wydatków prywatnych przez wydatki publiczne poprzez rynek kredytowy jako zaburzenie skuteczności polityki fiskalnej w stabilizacji cyklu koniunkturalnego na przykładzie Polski, Bank i Kredyt, nr 7
• Hall R., Taylor J. (2004), Makroekonomia, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Jastrzębska M. (2009), Zarządzanie długiem jednostek samorządu terytorialnego, Wolters Kluwer, Warszawa
• Samuelson W., Marks S. (1998), Ekonomia menedżerska, Wydawnictwo PWE, Warszawa

Autor: Sławomir Nowak, Anna Liszka