Operacje otwartego rynku

Operacje otwartego rynku to zespół transakcji kupna i sprzedaży krótkoterminowych papierów wartościowych, odbywających się pomiędzy bankiem centralnym a bankami komercyjnymi. Zarówno transakcje kupna jak i sprzedaży są inicjowane przez bank centralny a przedmiotem tych operacji są głównie rządowe instrumenty dłużne, tj. bony (weksle) skarbowe oraz inne instrumenty, np. bony (weksle) komercyjne, obligacje komunalne, papiery emitowane przez bank centralny lub waluty obce. Bank centralny dokonuje tych operacji w celu oddziaływania na wielkość rezerw gotówkowych banków komercyjnych, a tym samym w celu oddziaływania na podaż pieniądza.

TL;DR

Operacje otwartego rynku to transakcje kupna i sprzedaży papierów wartościowych między bankiem centralnym a bankami komercyjnymi w celu regulacji podaży pieniądza. Mogą być bezwarunkowe (natychmiastowe) lub warunkowe (z możliwością ponownego nabycia). Narodowy Bank Polski prowadzi operacje podstawowe (z bonami pieniężnymi), dostrajające (absorbujące i zasilające) oraz strukturalne (zmiana struktury płynności). Operacje otwartego rynku są elastycznym narzędziem polityki pieniężnej, które umożliwia bankowi centralnemu regulację płynności sektora bankowego. Mają bezpośredni wpływ na podaż pieniądza i służą kompensowaniu niekorzystnych tendencji na rynku pieniężnym. Celem operacji otwartego rynku jest kontrola rezerw banków komercyjnych i ekspansji kredytowej. Skuteczność operacji zależy od zainteresowania banków komercyjnych ofertami banku centralnego.

Bezwarunkowe operacje otwartego rynku

W przypadku operacji bezwarunkowych bank centralny kupuje (outright purchases) lub sprzedaje (outright sales) papiery wartościowe, bez żadnych dodatkowych zobowiązań. Wykonanie tych operacji nie podlega żadnym obostrzeniom i ma charakter natychmiastowy. Zawarcie transakcji bezwarunkowej oznacza pełne przeniesienie własności ze sprzedającego na nabywcę bez możliwości przeniesienia jej z powrotem na sprzedawcę.

Warunkowe operacje otwartego rynku

W przypadku operacji warunkowych zakłada się wystąpienie transakcji odwrotnej, co oznacza, że w zależności od rodzaju przeprowadzanych operacji otwartego rynku strona, która sprzedaje dłużne papiery wartościowe jest zobowiązana do ich ponownego nabycia w określonym terminie i po z góry ustalonej cenie. W ramach operacji warunkowych rozróżnia się:

• transakcje typu repo, nazywane inaczej porozumieniami odkupu (repurchase agreements), które polegają na zakupie przez bank centralny papierów wartościowych od banków komercyjnych, które z kolei zobowiązują się do ich odkupu w określonym terminie i po z góry ustalonej cenie. Operacje te pozwalają bankowi centralnemu udzielać bankom komercyjnym kredytów krótkoterminowych pod zastaw papierów wartościowych w celu poprawienia ich płynności,
• transakcje typu reverse repo (reverse repurchase agreements), które polegają na tym, że bank centralny sprzedając bankom komercyjnym papiery wartościowe jednocześnie zobowiązuje się do ich odkupu w określonym terminie i po z góry ustalonej cenie. Bank centralny zaciąga w ten sposób kredyt krótkoterminowy, dzięki czemu ma możliwość ograniczenia nadpłynności sektora bankowego.

Operacje otwartego rynku prowadzone przez NBP

• Operacje podstawowe (standardowe) są przeprowadzane regularnie (raz w tygodniu) z reguły z 7-dniowym terminem zapadalności. Narodowy Bank Polski realizuje operacje za pomocą emisji i skupu bonów pieniężnych.
• Operacje dostrajające są prowadzone wówczas, gdy operacje podstawowe są nieskuteczne w regulowaniu płynności sektora bankowego, która wpływa na wysokość krótkoterminowych rynkowych stóp procentowych. W ramach tych operacji występują operacje absorbujące, które polegają na emisji bonów pieniężnych NBP (transakcje reverse repo), oraz operacje zasilające, czyli przedterminowy wykup bonów pieniężnych NBP (transakcje repo). Warunki oraz sposób przeprowadzania operacji dostrajających, takie jak zapadalność, rentowność, zależą od konkretnej sytuacji płynnościowej banków komercyjnych.
• Operacje strukturalne są przeprowadzane w celu długoterminowej zmiany struktury płynności w sektorze bankowym. Realizuje je bank centralny przez emisję obligacji, zakup lub sprzedaż papierów wartościowych na rynku wtórnym (S.Owsiak 2015, s. 261)

Istota operacji otwartego rynku

Operacje otwartego rynku stanowią najbardziej skuteczny instrument polityki pieniężnej, zwłaszcza w szczególności gdy celem banku centralnego jest kontrola podaży pieniądza w gospodarce. Dzięki nim bank centralny może bezpośrednio wpływać na podaż pieniądza, regulując bieżącą płynność banków komercyjnych i pośrednio, regulując obrót na rynku międzybankowym. Bank centralny z którego inicjatywy przeprowadzane są operacje otwartego rynku podejmuje decyzje o zakupie bądź sprzedaży takiej ilości walorów, jaką uzna za stosowną z punktu widzenia potrzeby kształtowania bieżącej równowagi finansowej w gospodarce, przy czym zarówno zakup jak i sprzedaż tych walorów jest dokonywany w sposób ciągły. Instrument ten w przeciwieństwie do stopy rezerwy obowiązkowej, która nie może się zmieniać zbyt często jest bardzo elastyczny i oddziałuje na gospodarkę łagodnie i płynnie. Operacje otwartego rynku służą głównie bieżącemu kompensowaniu niekorzystnych tendencji na rynku pieniężnym i mają bezpośredni, łatwo dający się przewidzieć wpływ na płynność sektora bankowego.

Celem operacji otwartego rynku jest zwiększenie lub zmniejszenie rezerw banków handlowych, gdyż banki te są głównym partnerem banku centralnego w operacjach rynku pieniężnego. Sprzedaż papierów wartościowych przez bank centralny bankom komercyjnym wywiera podobny skutek jak zwiększenie poziomu stopy rezerw obowiązkowych. Zarówno w jednym, jak i drugim przypadku ograniczone zostają potencjalne możliwości ekspansji kredytowej. Z kolei skupywanie papierów prowadzi - podobnie jak obniżanie stopy rezerw obowiązkowych - do rozszerzania granic akcji kredytowej banków handlowych. Te dwa rodzaje instrumentów oddziaływania banku centralnego różnią się tym, że stopa rezerw obowiązkowych jest instrumentem o charakterze administracyjnym, natomiast operacje otwartego rynku są instrumentem czysto ekonomicznym. Skuteczność operacji otwartego rynku jest uzależniona od tego, czy banki handlowe wykażą odpowiednie zainteresowanie ofertami banku centralnego. Aby stworzyć takie zainteresowanie, bank centralny musi oferować korzystniejsze warunki niż istniejące w danym momencie na rynku pieniężnym. Oznacza to konieczność sprzedawania papierów wartościowych poniżej ceny rynkowej oraz kupowania ich powyżej tej ceny (S.Owsiak 2015, s. 260)

Operacje otwartego rynku — artykuły polecane

Instrumenty polityki pieniężnej — Polityka kursu walutowego — Repo — Bony skarbowe — Rezerwy obowiązkowe — Rynek międzybankowy — Rynek pieniężny — Kredyt redyskontowy — CDS

Bibliografia

• Dębski W. (2014), Rynek finansowy i jego mechanizmy, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Gruszecki T. (2004), Teoria pieniądza i polityka pieniężna. Rys historyczny i praktyka gospodarcza, Oficyna Ekonomiczna, Kraków
• Kazimierczak A. (2008), Polityka pieniężna w gospodarce otwartej, Wydawnictwo naukowe PWN, Warszawa
• Owsiak S. (2015), Finanse, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
• Podstawka M. (red.) (2017), Finanse, Instytucje, Instrumenty, Podmioty, Rynki, Regulacje, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o Narodowym Banku Polskim. Dz.U. 1997 Nr 149 poz. 938

Autor: Tomasz Antonik, Mateusz Mędrek