Reforma rolna

Reforma rolna to poparta przepisami prawa zmiana stosunków własnościowych na wsiach połączona ze zmianą stanu rolniczych jednostek produkcyjnych, tj struktury agrarnej, poprzez scalanie gruntów (komasacje) lub ich podział (parcelacje): Przemiana ta została przeprowadzona w Polsce w okresie po II wojnie światowej, za pomocą Dekretu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego (PKWN) z 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej, który określił zasady i kierunek wprowadzenia zmian.

Przedmiot reformy

Głównym celem reformy było oparcie ustroju rolnego w państwie na "silnych, zdrowych i zdolnych do wydatnej produkcji gospodarstw, stanowiących prywatną własność ich posiadaczy". W momencie ustalania dekretu część terenów Polski pozostawała pod okupacją, zmiany dotyczyły więc jedynie obszarów wyzwolonych i wprowadzane były w następującym zakresie:

• upełnorolnienia istniejących gospodarstw o powierzchni poniżej 5 ha użytków rolnych,
• tworzenia nowych samodzielnych gospodarstw rolnych dla bezrobotnych, robotników i pracowników rolnych a także drobnych dzierżawców,
• tworzenia kolonii i ogródków działkowych (robotniczych, urzędniczych i rzemieślniczych) w pobliżu miast i ośrodków przemysłowych,
• zarezerwowania odpowiednich terenów dla szkół lub ośrodków w celu podniesienia kultury rolniczej, hodowlanej i przemysłu rolniczego.

W myśl ustawy nieruchomości ziemskie o charakterze rolniczym przechodziły na własność Skarbu Państwa celem wdrożenia reformy, w formie bezzwłocznej i bez otrzymania żadnego wynagrodzenia. Wyszczególnione do przejęcia to:

• własność obywateli (ówczesnej) Rzeszy Niemieckiej i Polaków narodowości niemieckiej,
• własność osób skazanych za zdradę stanu, pomoc okupantom ze szkodą dla Państwa,
• skonfiskowane z przyczyn prawnych,
• własność lub współwłasność osób fizycznych lub prawnych o rozmiarze przekraczającym:
  • 100 ha powierzchni ogólnej, bądź 50 ha powierzchni użytków rolnych,
  • 100 ha powierzchni ogólnej niezależnie od użytków rolnych (w województwach poznańskim, pomorskim i śląskim).
• własności kościoła katolickiego czy też gmin wyznaniowych po rozstrzygnięciu Sejmu Ustawodawczego.

Cele reformy i jej skutki

Analizując reformę obecnie, R. Sobieracki zwraca uwagę na jej trzy zasadnicze cele:

• polityczny - głównie cele ustrojowe, potrzeba zagospodarowania Ziem Zachodnich i Północnych po okresie II wojnie światowej przez co miały być one niejako połączone zresztą kraju (z powodu trudności w zasiedlaniu zaczęto tworzyć państwowe gospodarstwa rolne),
• gospodarczy - miało przyczynić się do szybkiego wzrostu produkcji rolnej, co miało głównie przełożyć się raczej na zaspokajanie potrzeb własnych niż eksportu.
• społeczny - reformą objęto ok 50% terenów całego kraju z czego chłopom przekazano 6,4 mln ha, co przyczyniło się do powstania ponad 800 tysięcy gospodarstw.

Możemy wyróżnić pozytywne skutki reformy:

• wzrost zagospodarowania ziem przy wykorzystaniu zasobów niewykorzystywanych,
• pobudzenie aktywności zawodowej rolników,
• polepszenie stanu gospodarki i dynamiki jej rozwoju,

Są jednak także negatywne skutki, z którymi borykamy się do dziś:

• bezprawne i niezgodne z konstytucją przejęcie gruntów bez wypłaty odszkodowania,
• uszczerbek na dziedzictwie narodowym, przez liczne grabienie dworów i pałaców, które utraciły właścicieli i jako własność państwa często pozostawały bez opieki.

Skutki reformy rolnej

Pozytywne skutki

• Wzrost zagospodarowania ziem. Reforma rolna przyczyniła się do wzrostu zagospodarowania ziemi. Dzięki przekształceniom strukturalnym, mającym na celu rozdrobnienie wielkich majątków ziemskich, wiele nieużytków i nieużytkowanych gruntów rolnych zostało przydzielonych drobnym rolnikom. To z kolei spowodowało zwiększenie produkcji rolniczej i poprawiło wykorzystanie potencjału ziemi.
• Pobudzenie aktywności zawodowej rolników. Reforma rolna miała również pozytywny wpływ na aktywność zawodową rolników. Poprzez umożliwienie im uzyskania własnych gospodarstw rolnych, reforma stworzyła warunki sprzyjające rozwojowi ich przedsiębiorczości. Rolnicy zaczęli bardziej angażować się w produkcję, inwestować w nowoczesne technologie i zwiększać swoje dochody. Wprowadzenie reformy rolniczej przyniosło zatem korzyści zarówno dla samych rolników, jak i dla całej gospodarki.
• Poprawa stanu gospodarki i dynamiki jej rozwoju. Jednym z najważniejszych pozytywnych skutków reformy rolnej była poprawa stanu gospodarki i zwiększenie dynamiki jej rozwoju. Dzięki przejęciu przez drobnych rolników dużych obszarów ziemi, wzrosła produkcja rolno-spożywcza, co przyczyniło się do zwiększenia samowystarczalności kraju i redukcji importu żywności. Ożywienie produkcji rolnej wpłynęło także na rozwój sektora przetwórstwa rolno spożywczego oraz na wzrost zatrudnienia w tym sektorze. Reforma rolna przyczyniła się zatem do poprawy kondycji gospodarczej kraju.

Negatywne skutki

• Bezprawne przejęcie gruntów bez odszkodowania. Jednym z głównych negatywnych skutków reformy rolnej było bezprawne przejęcie gruntów bez odszkodowania. Wielu byłych właścicieli ziemskich straciło swoje majątki bez jakiejkolwiek rekompensaty. Pomimo dążeń reformy do równego podziału ziemi, często dochodziło do nadużyć ze strony władz lub lokalnych urzędników, którzy nieprawidłowo przeprowadzali proces przekształceń strukturalnych. Bezprawne przejęcie gruntów było poważnym naruszeniem praw własności i wywołało wiele kontrowersji społecznych.
• Uszczerbek na dziedzictwie narodowym. Reforma rolna przyczyniła się również do uszczerbku na dziedzictwie narodowym. W wyniku przekształceń strukturalnych wiele zabytkowych dworów i parków, które były nieodłącznym elementem polskiego krajobrazu, uległo zniszczeniu lub dewastacji. Wielu z tych obiektów nie zostało należycie zabezpieczonych ani objętych ochroną. Zniszczenie dziedzictwa narodowego było nieodwracalne i stanowiło stratę dla kultury i historii Polski.
• Brak rekompensaty dla byłych właścicieli. Innym negatywnym skutkiem reformy rolna było brak rekompensaty dla byłych właścicieli ziemi. Pomimo utraty swojego majątku, wielu z nich nie otrzymało żadnego odszkodowania. Ta sytuacja wywołała niezadowolenie wśród byłych właścicieli, którzy czuli się niesprawiedliwie potraktowani. Brak rekompensaty przyczynił się do napięć społecznych i utrzymuje się do dzisiaj jako nierozwiązany problem.

Przez reformę rolną polska gospodarka przeszła wiele zmian. Pomimo pozytywnych skutków, takich jak wzrost zagospodarowania ziem, pobudzenie aktywności zawodowej rolników i poprawa stanu gospodarki, nie można zapominać o negatywnych aspektach, takich jak nieprawidłowe przejęcie gruntów, uszczerbek na dziedzictwie narodowym i brak rekompensaty dla byłych właścicie

Metody i narzędzia reformy rolnej

Parcelacja była jedną z głównych metod reformy rolnej, polegającą na podziale dużych obszarów ziemi na mniejsze działki. Celem parcelacji jest przede wszystkim zwiększenie efektywności gospodarowania ziemią oraz poprawa warunków życia rolników. Proces parcelacji rozpoczyna się od dokładnego pomiaru i podziału ziemi na mniejsze jednostki, które są przydzielane rolnikom. Działki są zwykle przystosowane do indywidualnych potrzeb gospodarstwa i możliwości rolnika. Parcelacja umożliwia lepsze wykorzystanie ziemi poprzez jej bardziej efektywne zagospodarowanie oraz umożliwienie rolnikom prowadzenia bardziej zróżnicowanej produkcji rolniczej.

Kolektywizacja była kolejną metodą, która często towarzyszyła reformie rolnej. Polega ona na przekształceniu indywidualnych gospodarstw rolnych w spółdzielnie lub kooperatywy rolnicze. Celem kolektywizacji jest zwiększenie efektywności produkcji rolniczej poprzez centralizację zarządzania, wspólne wykorzystywanie zasobów oraz dzielenie się wiedzą i doświadczeniem między rolnikami. W ramach kolektywizacji, rolnicy zrzeszają się w organizacje rolnicze, które zarządzają wspólnymi zasobami, takimi jak maszyny rolnicze, narzędzia czy infrastruktura. Wspólna praca i współdzielenie kosztów umożliwia rolnikom korzystanie z nowoczesnych technologii oraz zwiększenie efektywności produkcji. Ponadto, kolektywizacja może przyczynić się do lepszych warunków pracy i życia rolników poprzez wspólne inwestycje w infrastrukturę społeczną, taką jak szkoły czy szpitale.

Mechanizacja to kolejne narzędzie reformy rolnej, które ma na celu zwiększenie efektywności produkcji rolniczej poprzez wykorzystanie maszyn i urządzeń. Mechanizacja gospodarstw rolnych przyczynia się do zwiększenia wydajności pracy, zmniejszenia kosztów produkcji oraz zwiększenia jakości i ilości produkowanych dóbr. W ramach mechanizacji, rolnicy inwestują w nowoczesne maszyny i urządzenia rolnicze, które ułatwiają wykonywanie prac polowych, siewu, sadzenia czy zbiorów. Mechanizacja umożliwia także zwiększenie skali produkcji oraz wprowadzenie bardziej zaawansowanych technologii, takich jak nawadnianie czy precyzyjne nawożenie.

Szkolenia dla rolników są niezwykle istotnym elementem reformy rolnej, ponieważ umożliwiają podniesienie wiedzy i umiejętności rolników, co ma bezpośredni wpływ na efektywność produkcji rolnej. Szkolenia mogą obejmować różne obszary, takie jak techniki uprawy, zarządzanie gospodarstwem, marketing, czy korzystanie z nowoczesnych technologii. Szkolenia mogą być organizowane przez różne instytucje, takie jak szkoły rolnicze, uniwersytety, organizacje rolnicze czy instytuty badawcze. Ważne jest, aby szkolenia były dostępne dla wszystkich rolników, niezależnie od ich wielkości gospodarstwa czy stopnia zaawansowania technologicznego.

Redystrybucja ziemi odgrywała kluczową rolę w reformie rolnej, ponieważ ma na celu sprawiedliwe podzielenie ziemi między rolnikami. Celem redystrybucji jest zwykle eliminacja nierówności w dostępie do ziemi oraz poprawa warunków życia rolników.

Proces redystrybucji ziemi może obejmować skonfiskowanie ziemi od dużych posiadaczy, którzy posiadają nadmierną ilość ziemi, a następnie przydzielenie jej mniejszym rolnikom. Redystrybucja ziemi może również obejmować zakup ziemi przez państwo i jej późniejsze rozdanie rolnikom, którzy nie posiadają własnych gruntów.

Redystrybucja ziemi jest nie tylko narzędziem równego podziału zasobów, ale również ma na celu stymulowanie rozwoju rolnictwa poprzez umożliwienie rolnikom posiadania własnych gruntów, co zwiększa ich zaangażowanie i motywację do rozwoju produkcji rolnej. li. Reforma ta pozostawiła trwały ślad w historii Polski i wciąż jest tematem wielu debat i dyskusji.

Reforma rolna — artykuły polecane

Modernizacja — Kataster — Ochrona środowiska — Rewolucja agrarna — Komunizm — Ubóstwo — Think-tank — Administracja samorządowa — Przedsiębiorstwo komunalne

Bibliografia

• Dekret Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej. Dz.U. 1944 nr 4 poz. 17
• Jastrzębski R. (2018), Reforma rolna po drugiej wojnie światowej. Ustawodawstwo państwa polskiego, Czasopismo Prawno-Historyczne, tom LXX
• Sobiecki R. (2018), Reforma rolna-czy była przełomowa, Kwartalnik Nauk o Przedsiębiorstwie, nr 3

Autor: Joanna Golema