Czek

Czek jest dokumentem w formie blankietu wydanego przez bank posiadaczowi rachunku bankowego w postaci książeczki czekowej, w którym wystawca poleca bankowi wypłacenie określonej sumy pieniężnej okazicielowi przez wystawcę banku (z rachunku wystawcy). Czek nie wymaga akceptu trasata (banku). Treść, formę oraz obrót czekowy określają w Polsce przepisy prawa czekowego z 1936 r., zawarte w ustawie z dn. 28 kwietnia 1036 r..

TL;DR

Czek to dokument wystawiany przez bank na rzecz posiadacza rachunku bankowego, w którym wystawca poleca bankowi wypłatę określonej sumy pieniężnej. Czek musi zawierać określone elementy, takie jak nazwisko wystawcy, numer rachunku, data wystawienia i podpis. Może być wystawiony na określoną osobę, okaziciela lub na zlecenie. W przypadku braku pokrycia grozi wystawcy odpowiedzialność karna i cywilna. Czeki mogą mieć różne funkcje, takie jak gotówkowe, rozrachunkowe, podróżne, zakreślone lub potwierdzone. Przeniesienie praw z czeku odbywa się poprzez wręczenie, indos lub akt notarialny. Termin przedstawienia czeku do zapłaty wynosi 10 dni (w przypadku czeków krajowych) lub 20-70 dni (w przypadku czeków zagranicznych).

Elementy czeku

Ustawa z dnia 28 kwietnia 1936 roku Prawo czekowe w art. 1. precyzuje elementy, jakie powinien zawierać czek i są to:

• nazwa "czek" w samym tekście dokumentu, w języku, w jakim go wystawiono,
• polecenie bezwarunkowe zapłacenia kwoty pieniężnej określonej cyfrowo i słownie,
• nazwisko osoby, która ma zapłacić (trasata),
• oznaczenie banku, który ma dokonać wypłaty i jego siedziby,
• numer rachunku (konta), z którego ma nastąpić zapłata,
• oznaczenie daty i miejsca wystawienia czeku,
• podpis wystawcy czeku (Ustawa z dnia 28 kwietnia 1936 r. Prawo czekowe)

Według art. 2. za czek nie będzie uważany dokument, któremu brak jest jednej z cech, wskazanych w artykule 1. Istnieją pewne wyjątki od tej zasady. W braku osobnego oznaczenia, miejsce wymienione obok nazwiska trasata, uważa się za miejsce płatności. Jeżeli obok nazwiska trasata wymieniono kilka miejsc, czek jest płatny w miejscu, wymienionym najpierw. W braku takiego lub wszelkiego innego oznaczenia, czek jest płatny w miejscu wystawienia. Czek, w którym nie oznaczono miejsca wystawienia, uważa się za wystawiony w miejscu, podanym obok nazwiska wystawcy (Ustawa z dnia 28 kwietnia 1936 r. Prawo czekowe)

Na kogo może być wystawiony czek?

Art. 5. ustawy Prawo czekowe wskazuje, na kogo może być wystawiony czek:

• na określoną osobę z dodaniem wyraźnego zastrzeżenia "na zlecenie" lub bez takiego zastrzeżenia;
• na określoną osobę z dodaniem zastrzeżenia "nie na zlecenie" lub innego równoznacznego;
• na okaziciela.

Czek na rzecz określonej osoby z dodaniem wyrazów "lub okazicielowi" albo innego zwrotu równoznacznego uważa się za czek na okaziciela. Za czek na okaziciela uważa się również czek, nie wskazujący, komu ma być uiszczona zapłata. (Ustawa z dnia 28 kwietnia 1936 r. Prawo czekowe)

Odpowiedzialność

W art. 12 ustawa wskazuje, kto opowiada za zapłatę czeku - jest to wystawca. Zastrzeżenie, którym wystawca zwalnia się od tej odpowiedzialności, uważa się za nienapisane.

Dla wystawienia czeku niezbędne jest posiadania przez wystawcę odpowiednich środków pieniężnych na rachunku w banku. Wystawienie czeku bez pokrycie grozi wystawcy odpowiedzialność zarówno karna jak i cywilna. Jeżeli zapłata czeku nie nastąpiła z powodu braku pokrycia, posiadacz czeku może czek oprotestować. Protest czeku sporządza notariusz w formie odpowiedniej adnotacji na odwrotnej stronie czeku albo na osobnej karcie, połączonej z czekiem. Notarialny protest czeku może być zastąpiony pisemnym oświadczeniem trasata (banku) zamieszczonym na czeku, stwierdzającym odmowę zapłaty czeku. Na podstawie takiego oświadczenia posiadacz czeku może dochodzić swej wierzytelności.

Poręczenie czekowe (awal)

• może być na całość sumy czekowej lub jej części, osoba udzielająca poręczenia bierze na siebie odpowiedzialność za zobowiązanie osoby podpisanej na czeku,
• poręczenia może udzielić osoba trzecia lub osoba podpisana na czeku z wyjątkiem trasata, nie może tez być poręczycielem wystawca, gdyż odpowiada za zapłatę czeku całym swym majątkiem,
• poręczenie oznacza się wyrazem "poręczam" lub innym zwrotem równoznacznym oraz podpisuje je poręczyciel,
• zobowiązanie poręczyciela jest zobowiązaniem akcesoryjnym, samoistnym i solidarnym,
• poręczenie powinno wskazywać, za kogo je dano. W razie braku takiej informacji uważa się, że poręczenia udzielono za wystawcę.
• poręczyciel czekowy odpowiada tak samo, jak ten, za kogo poręczył

Rodzaje czeków

W zależności od tego, na czyją rzecz czek jest wystawiony, wyróżnia się:

• czeki imienne - zawierają w swej treści imię i nazwisko osoby (nazwę firmy), na której rzecz zostały wystawione, oraz zastrzeżenie "nie na zlecenie" lub równoznaczne (tzw. rekata czeki).
• czeki na zlecenie - to takie czeki, które zawierają w swej treści imię i nazwisko osoby (nazwę firmy), na rzecz której zostały wystawione, oraz określenie "na zlecenie" lub są bez takiego określenia,
• czeki na okaziciela - zawierają w swej treści określenie "wystawić okazicielowi" albo imię i nazwisko osoby, na rzecz której zostały wystawione oraz określenie "lub okazicielowi", mogą też w ogóle nie wskazywać, komu ma być uiszczona zapłata.

W zależności od funkcji jaką pełnią, wyróżnia się czeki:

• gotówkowy (kasowy) - upoważnia bank do wypłacenia gotówki w banku wystawcy lub innych banku,
• rozrachunkowy - upoważnia bank do przelania środków finansowych z rachunku wystawcy na rachunek innej osoby; może być użyty tylko do rozrachunku księgowego, który ma skutki zapłaty. Czeki rozrachunkowe zastępują zapłatę pieniądzem gotówkowym. Jednostka przyjmująca czek rozrachunkowy może się zabezpieczyć przed ewentualnym brakiem pokrycia żądając potwierdzenia czeku przez bank.
• podróżny - umożliwia podjęcie gotówki za granicą, ma zawsze charakter czeków imiennych.
• zakreślony - zabezpiecza wystawcę i posiadacza czeku przed podjęciem gotówki przez osobę, która znalazła lub w inny nieformalny sposób weszła w posiadanie czeku. Na czeku zakreślonym są dwie równoległe linie, między które można wstawić wyraz "bankier" lub nazwisko bankiera. Kwotę określoną na takim czeku może otrzymać tylko bank lub jego stały klient.
• potwierdzony - musi zawierać oświadczenie banku o tym, że na koncie wystawcy czeku znajduje się określona na czeku kwota. Po złożeniu takiego oświadczenia bank blokuje na rachunku wystawcy kwotę pieniędzy określoną na czeku do momentu jego realizacji.

Przeniesienie praw z czeku

• czeki na okaziciela przenoszone są poprzez proste wręczenie,
• czek na zlecenie przenosi się za pomocą indosu,
• czek imienny - konieczne jest sporządzenie aktu notarialnego.

Terminy do przedstawienia czeku do zapłaty

• w przypadku czeków krajowych, czyli płatnych w kraju, w którym zostały wystawione wynosi 10 dni. (art. 29 ustawy Prawo czekowe),
• w przypadku czeków zagranicznych terminy te są zależne od tego czy czek jest płatny w obrębie tego samego kontynentu i wynoszą od 20 do 70 dni.

Po upływie powyższych terminów czek może zostać przez wystawcę swobodnie odwołany. Jeżeli jednak wystawca nie skorzysta z tego prawa czek nadal jest ważny i można go zrealizować.

Czek — artykuły polecane

Trasat — Deklaracja wekslowa — Remitent — Weksel — Dłużnik wekslowy — Awal — Gwarancja bankowa — Indos — Poręczenie wekslowe

Bibliografia

• Cybulski J. (1993), Papiery wartościowe w obrocie krajowym i zagranicznym. Giełda: akcje, czeki, weksle, obligacje, konosament, Gdańska Grupa Promocyjna, Gdańsk
• Dębski S. (2011), Ekonomika i organizacja przedsiębiorstw. Część 2, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa
• Heropolitańska I. (1992), Czek w obrocie gospodarczym, TWIGGER, Warszawa
• Marciniak S. (red.) (2005), Makro i mikro ekonomia. Podstawowe problemy, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Ustawa z dnia 28 kwietnia 1936 r. - Prawo czekowe. Dz.U. 1936 nr 37 poz. 283

Autor: Ewa Walczyk, Karolina Sawicka, Magdalena Wiatrowska