Lichwa

Lichwa polega na nieetycznej i/lub nielegalnej działalności pożyczkowej (prowadzonej przez tzw. lichwiarza polegającej na udzielaniu pożyczek o drastycznie zawyżonych opłatach i odsetkach, które prowadzą do nieuczciwego wzbogacenia się pożyczkodawcy.

Zgodnie z prawem przestępstwo przeciwko mieniu popełnione przez osobę, która w celu osiągnięcia korzyści, oferuje pożyczkę osobie znajdującej się w przymusowym położeniu w zamian za gwarancję uzyskania dochodu przewyższającego ogólnie przyjęte stopy procentowe.

Historia

Lichwa to potocznie wyzysk dłużnika przez wierzyciela polegający na pobieraniu rażąco wygórowanych odsetek. Pojawiła się w systemie niewolniczym wraz z powstaniem kapitału pieniężnego. Kredyt lichwiarski przeznaczony był zazwyczaj na cele konsumpcyjne, popyt na ten kredyt wynikał z potrzeb osób popadających w krytyczne sytuacje wykorzystywane przez lichwiarza. Na wysoki poziom odsetek wpływało duże ryzyko niewypłacalności. Jako niemoralną potępiają ją wszystkie główne religie: judaizm, chrześcijaństwo, islam i buddyzm. Sposób rozumienia lichwy oraz grup osób, którym nie należy udzielać pożyczek na lichwiarskich warunkach, był zróżnicowany w poszczególnych religiach. W judaizmie zakaz lichwy dotyczy jedynie osób wyznania mojżeszowego. Od czasów starożytnych ludzie pożyczali pieniądze i inne dobra, zwłaszcza podczas trudnych czasów klęsk żywiołowych, czy wojen. Wiązało się to z rekompensatą, którą często wierzyciele nadużywali przez podnoszenie odsetek. Nie wywiązanie się z takiego roszczenia kończyło się utratą wszelkich środków do życia, a nawet śmiercią dłużnika i zagrabieniem jego dóbr. Wielu władców na przestrzeni wieków ustanawiało odgórnie poziom odsetek ogólnie akceptowalnych przez ludność jako sprawiedliwy. Już w kodeksie Hammurabiego napisanym w XVIII w. p.n.e. istniał zapis o maksymalnym progu odsetek w wysokości 1/3 wartości pożyczki. Zapisy o walce z lichwą znaleźć można też księgach religijnych. W Torze, świętej księdze judaizmu, są zapisy mówiące, że każda oprocentowana pożyczka jest niemoralna, więc również zakazana. Ludzi zajmujących się lichwą zaczęto w chrześcijańskiej Europie uznawać nawet za heretyków, co wiązało się z ekskomunikacją i odmową pogrzebu na świętej ziemi cmentarza. Dante Alighieri w "Boskiej Komedii" umieścił lichwiarzy w piekle razem z największymi grzesznikami tamtych czasów: bluźniercami i kazirodcami, w kręgu niższym niż np. morderców (Alighieri D. (1975)). W całej historii lichwa wiąże się z karą, uznawana była i jest jako czyn przeciwko dobrom i prawom człowieka.

Regulacje prawne

W Polsce obowiązuje ustawa "antylichwiarska" (Dz.U. poz. 1357 z dn. 5 sierpnia 2015 r). Jej głównym celem jest eliminacja nieetycznych praktyk prywatnych firm, które nie wymagają zezwolenia Komisji Nadzoru Finansowego (KNF) do udzielania pożyczek. Ustawa wprowadziła również ograniczenie poziomu oprocentowania kredytów, oraz wszystkich poza odsetkowych kosztów kredytu do maksymalnego poziomu czterokrotności stopy kredytu lombardowego Narodowego Banku Polskiego.

Wykorzystanie przymusowego położenia Ustawodawca postanowił wpisać lichwę do systemu kar przewidzianych w kodeksie karnym, aby chronić interesy majątkowe przedsiębiorców oraz zapobiegać sytuacjom, w których można wykorzystać ich przymusowe położenie. Artykuł 304 kodeksu karnego mówi: "Kto, wyzyskując przymusowe położenie innej osoby fizycznej, prawnej albo jednostki organizacyjnej nie mającej osobowości prawnej, zawiera z nią umowę, nakładając na nią obowiązek świadczenia niewspółmiernego ze świadczeniem wzajemnym, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3". Oznacza to, że zabronione jest wykorzystywanie przymusowego położenia danego podmiotu do wyzysku, który polega na zawarciu umowy nakładającej obowiązek dysproporcjonalny w porównaniu do świadczenia wzajemnego.

Przymusowe położenie Przymusowe położenie występuje w sytuacji, gdy sytuacja zmusza pokrzywdzonego do zabiegania o udzielenie kredytu bądź pożyczki, która jest niezbędna do ochrony zagrożonego dobra. Takie położenie może być chwilowe, nie musi posiadać charakteru trwałego. Nie ma też znaczenia, czy podmiot znalazł się w przymusowym położeniu z cudzej, czy też własnej winy. Przymusowym położeniem można nazwać np. sytuację, gdy pokrzywdzony potrzebuje środków, aby uchronić się przed ogłoszeniem upadłości i dalej prowadzić swoją działalność gospodarczą (G.Bannock, W.Manser, Międzynarodowy Słownik Finansów (1992)).

Ustalenie odpowiedzialności Sąd Najwyższy podkreśla, iż samo ustalenie, że umowa pożyczki ma charakter lichwiarski nie wystarczy, aby przyjąć odpowiedzialność za przestępstwo określone w art. 304 kodeksu karnego. Warunkiem koniecznym jest rozstrzygnięcie, czy osoba zawierająca umowę pożyczki przebywała w przymusowym położeniu, czyli sytuacja ekonomiczna i życiowa zmusiła ją do zaciągnięcia pożyczki bez względu na warunki proponowane przez udzielającego pożyczki. Konieczne jest również ustalenie, czy pożyczkodawca miał pełną świadomość odnośnie położenia pożyczkobiorcy (wyrok SN z 28 stycznia 2010 r., sygn. akt III KK 260/09).

Odsetki lombardowe - odsetki liczone według stopy procentowej kredytu lombardowego określanej przez Radę Polityki Pieniężnej NBP.

Od 05.03.2015 r. obowiązuje stawka 2,50% rocznie, podstawa prawna Uchwała nr 1/2015 Rady Polityki Pieniężnej z dnia 4 marca 2015r.

Odsetki lombardowe - Wzór na wyliczanie odsetek:

${\frac {Kz\cdot L\cdot O}{365}}=On$

gdzie poszczególne symbole i liczby oznaczają:

• Kz - kwotę kredytu
• L - liczbę dni
• O - stawkę odsetek lombardowych w stosunku rocznym
• 365 - liczbę dni w roku
• On - kwotę odsetek

Lichwa jest przestępstwem według Art. 304 ustawy z 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny, zagrożonym karą do 3 lat pozbawienia wolności (Dz.U. nr 88, poz. 553 z późn. zm.)

Pokrzywdzonym może być:

• osoba fizyczna
• osoba prawna
• jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej

Jest to przestępstwo:

• kierunkowe - sprawca musi działać z określonym zamiarem, umyślnie zdając sobie sprawę z trudnej sytuacji pokrzywdzonego, która zmusza go do zawarcia niekorzystnej umowy w celu osiągnięcia korzyści kosztem pokrzywdzonego
• formalne - do zaistnienia wystarczy samo zawarcie umowy

Lichwa — artykuły polecane

Podmiot gospodarczy — Wierzyciel — Likwidator — Dług — Klauzula arbitrażowa — Konto bankowe — Sądowy tytuł egzekucyjny — Towarzystwo ubezpieczeniowe — Kodeks karny skarbowy

Bibliografia

• Alighieri D. (1975), Boska Komedia, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa
• Bannock G., Manser W. (1992), Międzynarodowy Słownik Finansów, Wydawnictwo Andrzej Bonarski
• Kodeks Hammurabiego (2018)
• Wyrok Sądu Najwyższego nr V KK 332/13
• Jaworski W., Zawadzka Z. (red.) (2010), Bankowość: podręcznik akademicki, Poltext, Warszawa
• Sołoma A., (2006) Lichwa w świetle współczesnych uregulowań prawnych w Polsce, "Ekonomia i Prawo", t. 2, s. 289-304
• Ustawa z dnia 21 lipca 2006 r. o nadzorze nad rynkiem finansowym Dz.U. 2006 nr 157 poz. 1119
• Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny. Dz.U. 1997 nr 88 poz. 553

Autor: Tomasz Kubicz