Produkt Narodowy Brutto
| Produkt Narodowy Brutto |
|---|
| Polecane artykuły |
Produkt Narodowy Brutto (PNB) jest jednym z najważniejszych wskaźników gospodarczych o charakterze makroekonomicznym, wchodzącym w skład rachunków narodowych. Stanowi on skwantyfikowany opis i obiektywną ocenę kondycji i zachowań gospodarki narodowej, dokonaną w oparciu o dane statystyczne. Wartością informacyjną, jaką wyraża wskaźnik PNB jest łączny dochód uzyskany przez rezydentów danego kraju, bez rozróżnienia miejsca powstania dochodu, a w oparciu o własność czynników produkcji(N.Gregory Mankiw, M. P. Taylor 2016, s. 24, 37). Oznacza to, iż wskaźnik ten kumuluje produkcję, której czynniki produkcyjne są własnością gospodarki kraju, pomimo iż zlokalizowane są poza jego granicami, jednocześnie eliminując czynniki obce, a znajdujące się na terytorium.
Relacja z PKB
Wskaźnik ten jest wskaźnikiem pochodnym względem wskaźnika PKB – on bowiem leży u podstaw obliczenia PNB. Literatura makroekonomiczna definiuje trzy komplementarne metodologie obliczania PKB (a tym samym podstawy PNB):
- Ujęcie produktowe. PKB stanowi łączną wartość, wyrażoną w formie walutowej, wszystkich usług, dóbr i świadczeń, które zostały wytworzone w gospodarce na terenie kraju podczas zadanego okresu (najczęściej przyjmuje się okres roczny), przy czym w kalkulacji uwzględnia się wyłącznie dobra finalne (O. Blanchard 2011, s. 29). Taka konstrukcja wskaźnika pozwala zagregować ogół wydatków, jakie zostały poniesione na pozyskanie dóbr.
- Ujęcie dochodowe. Jest to podejście wtórne wobec podejścia produktowego. Definiuje ono PKB jako sumę dochodów wszystkich podmiotów w gospodarce danego kraju, wynikających z ich działalności: realizacji usług, produkcji oraz dostarczania świadczeń. Taka konstrukcja jest zdeterminowana przez fakt, iż wartości opisane w punkcie 1. stanowią równocześnie dochód przedsiębiorstw.
- Ujęcie wartości dodanej. Metoda ta stanowi rozwinięcie ujęcia produktowego – pozwala ona ująć w kalkulacji nie tylko dobra finalne, lecz również dobra pośrednie. Metodologia ta nakazuje szacować PKB jako sumę wartości dodanej, wygenerowanej przez wszystkie podmioty w gospodarce. Wartość dodaną należy tu rozumieć jako różnicę pomiędzy wartością rynkową dóbr finalnych, a zużytych przy ich tworzeniu wartością dóbr pośrednich (O. Blanchard, 2011, s. 30).
Podstawową różnicą między Produktem Krajowym Brutto, a Produktem Narodowym Brutto jest fakt, iż PNB uwzględnia produkt wytworzony przez pracę i kapitał całego naród, czyli również przez obywateli danego kraju za granicą. PKB uwzględnia jedynie dobra i usługi wytworzone na terytorium danego państwa.
Mimo iż, PNB jest wskaźnikiem pochodnym od PKB, to panuje powszechne przekonanie, iż dane dostarczane przez ten drugi miernik są bardziej wiarygodne. Wynika to z faktu, iż PNB zawiera szacunki wielkości strumieni dochodów majątkowych z tytułu własności za granicą. Jedyną z przyczyn, dla których ludzie trzymają aktywa za granicą jest chęć uniknięcia podatku dochodowego w kraju ojczystym. Ponadto podczas obliczania PNB, trudności dostarcza oszacowanie wysokości zysków kapitałowych. Z tych powodów częściej porównuje się miarę w postaci produkcji brutto. (D. Begg, S. Fischer R. Dornbusch 2014, s. 42).
Metodologia wyliczania PNB
Niezależnie od obranej drogi kalkulacji PKB, aby obliczyć PNB należy skorygować PKB o wartość netto wynagrodzeń czynników produkcji, tj. zwiększyć PKB o wynagrodzenia czynników produkcji otrzymane od obywateli innych krajów, a pomniejszyć o płatności będące wynagrodzeniami czynników produkcji przekazywane za granicę (O. Blanchard 2011, s. 586).
Gospodarka narodowa, mimo swojej złożoności, stwarza ograniczona ilość kierunków dysponowania dobrami: konsumpcja (zużycie, spożycie), akumulacja, import oraz eksport (L. Zienkowski 2000, s. 21), przy czym kierunki te mogą ze sobą współwystępować i kombinować (dobra importowane mogą zostać zużyte w cyklu produkcyjnym). Pozwala to na opisanie formuły PNB w formie następującego równania tożsamościowego:
Y ≡ C + I + G + N + NINV (P. J. Montiel 2012, s. 42), gdzie:
- C - konsumpcja,
- I - Inwestycje,
- G - wydatki państwa,
- N - eksport netto,
- NINV – saldo płatności z tytułu własności czynników produkcji.
Wskazane czynniki składowe wymagają omówienia:
C - konsumpcja
Konsumpcja stanowi ogół wydatków ponoszonych przez gospodarstwa domowe na usługi oraz dobra – zarówno dobra trwałe (np. środki transportu), jak i nietrwałe (żywność). Do tej kategorii nie zalicza się jednak wydatków ponoszonych na rzecz zakupu domów i lokali mieszkalnych (N.Gregory Mankiw, M. P. Taylor 2016, s. 28).
I - inwestycje
Na kategorię inwestycji składa się poziom wydatkowania środków pieniężnych na rzecz pozyskiwania dóbr służących procesom produkcyjnym i świadczeniu usług. Oznacza to, iż ta kategoria kumuluje nakłady związane z zakupami środków trwałych przez przedsiębiorstwa (maszyny, urządzenia produkcyjne), budynków i budowli, a ponadto zapasów w myśl prawa bilansowego, skumulowanych na dzień wyliczenia PKB. Przyjmuje się także, iż zakup nieruchomości wykluczonych w kategorii konsumpcji stanowi wydatek inwestycyjny.
G - wydatki państwa
Wydatki państwowe określają wysokość wydatków realizowanych przez rząd oraz samorządy lokalne, na usługi oraz dobra. W zakresie wydatków państwowych znajdują się zarówno wydatki na prace publiczne, jak i wynagrodzenia pracowników sfery budżetowej. Kategoria ta nie uwzględnia jednak płatności transferowych, ze względu brak ich korelacji z wielkością globalnej produkcji gospodarki (N.Gregory Mankiw, M. P. Taylor 2016, s. 27,28).
N - eksport netto
Eksport netto stanowi składową równania o charakterze korygującym i jest niezbędny dla gospodarek otwartych. Eksport netto jest obliczany jako suma wydatków poniesionych na usługi i dobra wyprodukowane w kraju, a eksportowane, skorygowany in minus o łączną wartość wydatków krajowych, poniesionych na rzecz dóbr importowanych.
NINV – saldo płatności z tytułu własności czynników produkcji
Saldo płatności z tytułu własności czynników produkcji, pozwala na uwzględnienie dochodów czynników należących do gospodarki, pracujących za granicą kraju, oraz wykluczyć te płatności, które przekazano na rzecz obcych krajów, z tytułu ich własności czynników na terenie kraju. Jest to również dochód inwestycyjny (P. J. Montiel 2012, s. 42).
Nominalny i Realny PNB
Nominalny PNB jest to PNB mierzony w cenach bieżących, czyli takich, które istniały w okresie, gdy osiągano dochody składające się na PNB.
Realny PNB jest to PNB w cenach stałych. Oznacza to, iż wielkość PNB nominalnego jest skorygowana o skutki inflacji. PNB realne wyraża się w cenach istniejących w pewnym okresie, który najczęściej jest określany jako rok bazowy (D. Begg, S. Fischer R. Dornbusch 2014, s. 38-39).
Realny PNB jest dokładniejszym wskaźnikiem zmian produkcji, niż nominalny PNB ze względu, iż odniesienie do roku bazowego eliminuje niepewność, czy obserwowana zmiana wartości wytworzonych dóbr i usług wniknęła ze wzrostu cen, czy ze zwiększenia produkcji. (R. Yamarone 2006, s. 39)
Stosunek nominalnego PNB do realnego PNB nazywany jest deflatorem PNB. Pozwala on ukazać tempo wzrostu i dynamikę realnego PNB.
Rodzaje PNB: realność wskaźnika
Ocena oraz analiza powyższych kategorii składowych PNB stanowi podstawę analizy makroekonomicznej gospodarki narodowej. Podczas jej dokonywania nie można jednak pominąć znaczenia zmienności cen w czasie. Konieczność uwzględnienia tego czynnika wymusza identyczne jak dla PKB rozróżnienie ujęcia realnego oraz nominalnego. PNB nominalny jest wskaźnikiem obliczanym zgodnie w metodologią podejścia produktowego, dochodowego lub wartości dodanej, co skutkuje jego pełnym oparciem o wartości rynkowe cen. Taka konstrukcja wskaźnika może prowadzić do sytuacji, w której fluktuacje cenowe produktów spowodują wzrost PNB, pomimo braku wzrostu produkcji dóbr finalnych. Wnioski wysunięte na podstawie PNB nominalnego mogą zatem być błędne, a także nie cechują się porównywalnością do innych okresów. Niedoskonałość ta wskaźnika jest eliminowana poprzez zastosowanie PNB realnego. Jest on obliczany zgodnie z uprzednio wskazanymi zasadami, jednakże podstawą kalkulacji wartości dóbr są ceny stałe, modelowe, nie ulegające zmianom rynkowym.
Można z łatwością dostrzec, iż Produkt Narodowy Brutto jest wskaźnikiem o dużej wartości poznawczej, pozwalający nie tylko ocenić bieżącą kondycję gospodarki, lecz również dokonać jej porównania zarówno w czasie, jak i na arenie międzynarodowej.
PNB per capita
PNB per capita jest to wartość Produktu Narodowego Brutto w przeliczeniu na jednego mieszkańca danego kraju. Jest to znacznie lepszy miernik poziomu stopy życiowej przeciętnego mieszkańca w danym kraju, ponieważ uwzględnia on zmiany liczny ludności. Jednakże mimo to, należy pamiętać, iż jest to wartość średnia przez co nie daje pełnego obrazu poziomu zamożności mieszkańców omawianego kraju, a ukazuje jak przeciętnie zmieniał się ich dochód. Należy pamiętać, iż realne dochody niektórych ludzi mogą zwiększać się znacznie szybciej, podczas gdy poziom życia innych osób może się bezwzględnie obniżać (D. Begg, S. Fischer R. Dornbusch 2014, s. 40-41).
Bibliografia
- Begg D., Fischer S., Dornbusch R. (2014), Makroekonomia, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa,
- Blanchard O. (2011), Makroekonomia, Oficyna Wydawnicza Wolters Kluwer Polska, Warszawa,
- Chodak G., Zaręba M. (2009), Liczba użytkowników Internetu a Produkt Narodowy Brutto per capita, Rola informatyki w naukach ekonomicznych i społecznych: innowacje i implikacje interdyscyplinarne, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Handlowej, Kielce, zeszyt nr 3,
- Montiel J. P. (2012), "Makroekonomia międzynarodowa”, Oficyna Wydawnicza Wolters Kluwer, Warszawa,
- Yamarone R. (2006), Wskaźniki ekonomiczne. Przewodnik dla inwestora, Onepress, Gliwice,
- Zienkowski L. (2000), "Co to jest PKB? Jego rola w analizach ekonomicznych i prognozowaniu”, Dom Wydawniczy Elipsa, Warszawa.
Autor: Radosław Zbyszewski, Jolanta Mykitiuk
