Niekompletność kontraktów
Zawierając określone kontrakty w działalności przedsiębiorstwa należy zwrócić uwagę na utrudnienia związane z zapewnieniem ich kompletności. Wśród zasadniczych przyczyn takich utrudnień wyróżnić można przede wszystkim:
- nieprzewidywalność niektórych przyszłych warunków działania (będąca zazwyczaj skutkiem ograniczonej racjonalności),
- niewłaściwe działania dostosowawcze pomimo przewidywania możliwości wystąpienia zmian uwarunkowań,
- nadmierne koszty związane z wyjaśnianiem i uzgadnianiem zasad dostosowania do nowych warunków współdziałania,
- trudności w zabezpieczeniu wykonania postanowień kontraktu.
Nawiązując do teorii kosztów transakcyjnych można potraktować wyróżnione uwarunkowania przede wszystkim jako skutki występowania ograniczonej racjonalności oraz oportunizmu.
W działalności przedsiębiorstwa jednym z najbardziej charakterystycznych przykładów kontraktu niekompletnego jest umowa o pracę. Uwzględnia ona możliwość zmiany warunków zatrudnienia, ale określa przede wszystkim tryby wprowadzania odpowiednich zmian. Inny przykład kontraktu niekompletnego w działalności przedsiębiorstwa dotyczy sytuacji, w której następuje oddzielenie własności przedsiębiorstwa od kompetencji związanych z zarządzaniem taką jednostką. Kontrakt ten znany jest w teorii i praktyce zarządzania jako kontrakt menedżerski. Pozostawiają one szeroki zakres swobody decyzyjnej menedżerom, którzy powinni działać na rzecz udziałowców, ale występuje jednak zagrożenie przedkładania własnych celów nad celami przedsiębiorstwa. Jest to jeden z przejawów problemu rozbieżności interesów różnych grup interesariuszy i związanego z tym zróżnicowania w preferencjach dotyczących celów przedsiębiorstwa, co akcentował w swoich pracach min. uznany autorytet w dziedzinie zarządzania P. Drucker [1994]. Cechą charakterystyczną kontraktów menedżerskich jest także ich indywidualny charakter, w przeciwieństwie do np. wypracowywanych zbiorowo umów o pracę. Związane jest to z potrzebą dostosowania warunków zatrudnienia nie tylko do warunków działania konkretnego przedsiębiorstwa, ale do aktualnej sytuacji wewnętrznej takiej jednostki. Również formy zabezpieczenia możliwe do wykorzystania przez pozyskiwanych menedżerów zazwyczaj kształtują się odmiennie od rozwiązań dostępnych dla zatrudnionych pracowników i nie są zorganizowane formalnie. Warto także zwrócić uwagę na zróżnicowane formy zabezpieczenia, wśród których można wyróżnić: zasady wynagradzania, członkostwo w organach kontrolnych, zakres swobody decyzyjnej, czy także procedury opracowane dla potrzeb ewentualnych roszczeń określonego menedżera [O. E. Williamson, 1998, s. 315 - 322]. Odrębny problem w działalności przedsiębiorstwa stanowi inny przykład kontraktu niekompletnego, jakim są umowy zawierane z jednostkami zewnętrznymi, którym zleceniodawca powierza wykonanie określonych zakresów usług. Specyfika takich umów związana jest przede wszystkim z wpływem czynników występujących w otoczeniu zleceniodawcy i usługodawcy na dotrzymanie warunków umów pomiędzy tymi jednostkami, ale także wynika z występujących często zależności przyczynowo - skutkowych pomiędzy działaniami usługodawcy i zleceniodawcy. Regulacje warunków współpracy pomiędzy wymienionymi jednostkami zawierają zazwyczaj tzw. plany awaryjne, które uwzględniają postanowienia dotyczące uprawnień i zobowiązań partnerów oraz zasad działania w sytuacjach nadzwyczajnych i kryzysowych, co jest przejawem dążenia do redukcji ryzyka związanego ze współpracą. Cechą charakterystyczną takich umów jest jednak uwzględnienie możliwości renegocjowania warunków współpracy i obustronnego dostosowania w sytuacjach, których nie da się przewidzieć. Dodatkowe utrudnienie w nawiązywaniu współpracy z usługodawcami stanowi zazwyczaj konieczność odrębnego potraktowania każdego usługodawcy, a tym samym regulacji dotyczących warunków współpracy.
Bibliografia
- Drucker P., Strategia konkurencji, PWE, Warszawa 1994
- Williamson O., Instutycje ekonomiczne kapitalizmu, Wydawnictwo Naukowe PWN, 1998
Autor: Tomasz Małkus
