Sąd arbitrażowy

Sąd arbitrażowy (polubowny) - jest to sąd powołany do życia mocą woli stron; nie jest instytucją państwową, postępowanie w nim oparte jest na własnych zasadach i zaliczane jest do postępowań pozasądowych - jest alternatywną metodą rozwiązywania sporów cywilnych przed niezależnym od sądu państwowego organem. Strony mogą podać pod rozstrzygnięcie sądu polubownego:

• spory o prawa majątkowe, z wyłączeniem spraw o alimenty,
• spory o prawa niemajątkowe, jeżeli mogą być one przedmiotem ugody sądowej;

W sprawach związanych z rozwodem, separacją, ustaleniem ojcostwa czy jego zaprzestaniem, przysposobieniem - orzeka sąd powszechny.

TL;DR

Sąd arbitrażowy jest alternatywną metodą rozwiązywania sporów cywilnych. Strony mogą skierować do niego spory o prawa majątkowe i niemajątkowe. Sąd składa się z arbitrów, którzy muszą być niezależni i bezstronni. Postępowanie przed sądem arbitrażowym nie jest uregulowane przepisami prawa cywilnego. Wyroki sądu arbitrażowego mają moc prawną, jeśli są uznane przez sąd państwowy. Strony mogą wnosić skargi do sądu arbitrażowego w sprawie wątpliwości co do wyroku. Sąd Apelacyjny decyduje o uznaniu i stwierdzeniu wykonalności wyroków sądu arbitrażowego.

Zapis na sąd arbitrażowy

Uczestnicy postępowania muszą spełnić kilka warunków:

• Przed poddaniem sporu pod rozstrzygnięcie sądu polubownego powód dostarcza pozwanemu pismo (wezwanie na arbitraż), w którym to domaga się rozpoznania sprawy przez sąd polubowny. W piśmie należy powołać się na zapis na sąd polubowny oraz wskazać przedmiot sporu, strony, miejsce postępowania oraz stosunek prawny, z którego spór wyniknął lub może wyniknąć (zapis na sąd polubowny) - znaczna część spraw cywilnych może zostać objęta zapisem - również spory istniejące z zakresu prawa pracy oraz spory wynikające z umów, których stroną jest konsument (np. spór z operatorem sieci komórkowej);
• Zapis na sąd arbitrażowy należy przygotować w formie pisemnej;
• Zapis na sąd polubowny zamieszczony w statucie spółki handlowej (spółdzielnia lub stowarzyszenie) obejmujący spory z punktu widzenia spółki wiążę spółkę, jej wspólników oraz organy spółki i ich członków;
• Sąd arbitrażowy może oświadczyć, że zapis jest nieważny, bezskuteczny, niewykonalny albo utracił moc oraz gdy sąd arbitrażowy orzekł o swej niewłaściwości;
• Sąd arbitrażowy ma prawo do zabezpieczenia roszczeń w trakcie rozstrzygnięcia sporu;
• Przedsiębiorca ma prawo udzielać pełnomocnictwa do sporządzania zapisu na sąd polubowny;
• Zapis na sąd polubowny traci moc, jeśli osoba wyznaczona jako arbiter lub arbiter przewodniczący rezygnuje z pełnienia tej funkcji lub z innych przyczyn pełnienie tej funkcji jest niemożliwe, chyba że strony uzgodniły inaczej;

Skład sądu arbitrażowego

Przed postępowaniem pozasądowym strony mogą w umowie określić liczbę sędziów (arbitrów) sądu arbitrażowego. Jeśli tego nie zrobią powołuje się sąd arbitrażowy w składzie 3 arbitrów:

• Arbitrem może być osoba fizyczna bez względu na obywatelstwo, która posiada pełną zdolność do czynności prawnych; nie może być nią np. osoba małoletnia lub ubezwłasnowolniona;
• Arbitrem nie może być sędzia państwowy, lecz orzekać może sędzia w stanie spoczynku;
• Strony mogą uzgodnić sposób na powołania arbitrów. Jeśli tego nie uczynią można wybrać jednego arbitra albo parzystą lub nie parzystą liczbę arbitrów. Każda ze stron powołuję równą liczbę arbitrów (w terminie miesiąca od otrzymania żądania drugiej strony), którzy nominują arbitra przewodniczącego (w terminie miesiąca od dnia ich powołania);
• Istnieje możliwość wyznaczania przez każdą ze stron arbitra zastępczego na wypadek śmierci, ustąpienia, odwołanie arbitra;
• Według umowy strony mogą wyznaczyć osobę trzecią, która będzie zobligowana do powołania arbitra lub arbitra przewodniczącego (w terminie wyznaczonym przez strony lub jeśli tego nie uczyniono w terminie miesiąca od dnia wezwania jej, aby to uczyniła);
• Osoba powołana jako arbiter musi być osobą niezależną i bezstronną - składa na piśmie każdej ze stron stosowne oświadczenie oraz posiadać odpowiednie kwalifikacje, które są weryfikowane przez sąd powszechny;
• Arbiter może ustąpić w każdym czasie, lecz jeśli nastąpiło to bez ważnych powodów, ponosi on odpowiedzialność za wynikłą stąd szkodę;
• Uczestnicy procesu mogą złożyć zgodne pisemne oświadczenie woli o odwołanie każdego z arbitrów. Podstawą uzasadnienia wniosku o wyłączenie może być jedynie wątpliwość co do bezstronności lub niezależności arbitra;
• Arbiter za swoje czynności ma prawo do wynagrodzenia oraz do zwrotu poniesionych przez niego wydatków w związku z wykonywaniem tej funkcji - odpowiedzialność stron z tego tytułu powinna być wspólna;

Postępowanie przed sądem arbitrażowym

W postępowaniu nieprocesowym strony powinny być traktowane równoprawnie. Każda ze stron ma prawo do przedstawienia swoich twierdzeń oraz dowodów na ich poparcie jak również wysłuchania strony przeciwnej:

• Strony mogą uzgodnić procedury i reguły postępowania przed sądem polubownym - taki sąd nie jest związany przepisami o postępowaniu przed sądem powszechnym oraz przepisami polskiego prawa cywilnego;
• Postępowanie przed sądem arbitrażowym rozpoczyna się w dniu, w którym pozwanemu dostarczono pismo tzw. wezwanie na arbitraż, chyba że strony zdecydowały inaczej;
• Strony mogą uzgodnić język lub języki w którym będzie prowadzone postępowanie przed sądem arbitrażowym, w przeciwnym razie o języku lub językach decyduje sąd arbitrażowy;
• Do pozwu i odpowiedzi na pozew strony mogą dołączyć dokumenty, które uważają za właściwe w terminie przez nich wyznaczonym lub określonym przez sąd polubowny;

Wyrok sądu polubownego i zakończenie postępowania

Wyroki sądu polubownego a także ugody mają moc prawną na równi z wyrokiem sądu państwowego pod warunkiem jednak, że zostaną uznane przez sąd państwowy:

• Jeżeli sprawa była prowadzona przez więcej niż jednego arbitra, orzeczenie zapada większością liczby głosów, chyba że strony postanowiły inaczej;
• Strony w terminie 2 tygodni od otrzymania wyroku mogą zgłosić się do sądu arbitrażowego o rozstrzygnięcie wątpliwości co do wyroku, sprostowanie niedokładności lub oczywistych omyłek;
• Strony mają prawo wnieść skargę o uchylenie wyroku sądu polubownego wydanego w Rzeczpospolitej Polskiej do sądu państwowego, który może orzec, że:
  • według ustawy spór nie może być rozstrzygany przez sąd arbitrażowy,
  • wyrok sądu arbitrażowego jest sprzeczny z podstawowymi normami porządku prawnego Rzeczpospolitej Polskiej (klauzula porządku publicznego)
  • wyrok sądu arbitrażowego pozbawia konsumenta ochrony przepisami prawa właściwymi dla umowy, której stroną jest konsument;

Sąd Apelacyjny jest właściwą instytucją, która decyduje o uznaniu albo stwierdzenia wykonalności sądu polubownego lub ugody przed nim zawartej.

Przypisy

Sąd arbitrażowy — artykuły polecane

Postępowanie cywilne — Postępowanie zabezpieczające — Postępowanie egzekucyjne — Postępowanie sądowe — Postępowanie karne — Klauzula arbitrażowa — Sąd polubowny — Skarga kasacyjna — Depozyt sądowy

Bibliografia

• Błaszczak Ł. (2010), Wyrok sądu polubownego w postępowaniu cywilnym, Wolters Kluwer, Warszawa
• Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego. Dz.U. 1964 Nr 43 poz. 296
• Wiśniewski A. (2009), Klauzula porządku publicznego jako podstawa uchylenia wyroku sądu arbitrażowego (ze szczególnym uwzględnieniem stosunków krajowego obrotu gospodarczego), ADR. Arbitraż i Mediacja, nr 2 (6)

Treść tego artykułu została oparta na aktach prawnych. Zwróć uwagę, że niektóre akty prawne mogły ulec zmianie od czasu publikacji tego tekstu.

Autor: Hubert Chojecki