Postępowanie zabezpieczające

Postępowanie zabezpieczające - jedna z form postępowania cywilnego, której celem jest udzielenie tymczasowej ochrony prawnej stronom lub uczestnikom, jeżeli uprawdopodobnią oni swoje roszczenie oraz interes prawny w udzieleniu zabezpieczenia.

Postępowanie zabezpieczające jest elementem sądowego wymiaru sprawiedliwości w sprawach cywilnych. Jego celem jest zabezpieczenie roszczeń stron postępowania rozpoznawczego na czas jego trwania (J. Gołaczyński i in. 2012, s. 21). Jak podaje Andrzej Jakubecki postępowanie zabezpieczające, prowadzone, przeciwnie do postępowania egzekucyjnego, równolegle do postępowania rozpoznawczego ma zapewnić to, iż - pomimo upływu czasu niezbędnego do należytego rozstrzygnięcia sprawy - możliwe będzie osiągnięcie celów postępowania cywilnego.

To zagadnienie jest unormowane w Kodeksie postępowania cywilnego w artykułach od 730 do 757.

Czynności decyzyjne w postępowaniu zabezpieczającym pełni sąd rozpoznający sprawę, z kolei pozostałe organy ochrony prawnej ograniczają się do funkcji pomocniczej.

TL;DR

Postępowanie zabezpieczające to forma postępowania cywilnego mająca na celu udzielenie tymczasowej ochrony prawnej stronom, jeśli uprawdopodobniają swoje roszczenie i interes w udzieleniu zabezpieczenia. Postępowanie to odbywa się równolegle do postępowania rozpoznawczego i ma na celu zabezpieczenie roszczeń na czas jego trwania. Może dotyczyć roszczeń pieniężnych i niepieniężnych. Zabezpieczenie może być udzielone przed, w trakcie lub po uzyskaniu tytułu wykonawczego. Wniosek o udzielenie zabezpieczenia podlega rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym. Zabezpieczenie upada w przypadku uprawomocnienia się zarządzenia o zwrocie pozwu, umorzenia postępowania lub niewniesienia pisma inicjującego postępowanie w sprawie. Koszty postępowania zabezpieczającego są orzekane przez sąd.

Przebieg postępowania zabezpieczającego

ETAP 1.: Udzielenie przez sąd rozpoznający sprawę zabezpieczenia

• Postępowanie jest wszczynane:
• Na wniosek - każda strona procesu
• Z urzędu - w przypadkach wskazanych w ustawie (J. Gołaczyński i in. 2012, s. 33)
• To sąd oznacza w postanowieniu przedmiot sprawy oraz sposób i zakres zabezpieczenia (E. Kawala 2003, s. 170)

ETAP 2.: Wykonanie w drodze egzekucji (możliwe są też inne sposoby zależne od sposobu udzielonego zabezpieczenia) wydanego postanowienia

• Wykonanie zabezpieczenia jest regulowane odrębnymi przepisami w zależności od zastosowanego sposobu zabezpieczenia np. w przypadku egzekucji są to przepisy dotyczące postępowania egzekucyjnego (J. Gołaczyński i in. 2012, s. 21)

Kiedy może nastąpić udzielenie zabezpieczenia?

1. Przed wszczęciem postępowania (podlega opłacie od wniosku)

2. W toku postępowania

3. Po uzyskaniu przez uprawnionego tytułu wykonawczego

Wniosek o udzielenie zabezpieczenia podlega z reguły rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym. (Kodeks postępowania cywilnego, art. 735)

Czego może dotyczyć roszczenie?

I. ROSZCZEŃ PIENIĘŻNYCH Zgodnie z art. 747. §1. Kodeksu postępowania cywilnego zabezpieczenie roszczeń pieniężnych następuje przez:

• zajęcie ruchomości lub innego prawa
• zakaz zbywania lub obciążania nieruchomości, która nie ma urządzonej księgi wieczystej
• zakaz zbywania spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu
• ustanowienie zarządu przymusowego nad jednostką gospodarczą
• obciążenie nieruchomości dłużnika hipoteką

Zabezpieczenie roszczeń pieniężnych obejmuje m.in. roszczeń o:

• rentę należnej z tytułu odpowiedzialności za uszkodzenie ciała czy utraty żywiciela
• alimenty
• wynikające ze stosunku pracy wynagrodzenie
• należności z tytułu rękojmi lub gwarancji jakości albo kary umownej
• należności z tytułu najmu lub dzierżawy
• naprawienie szkody wynikającej z naruszenia przepisów o ochronie środowiska
• przyszłe alimentacyjne związane z ustaleniem ojcostwa (Kodeks postępowania cywilnego art. 753-754)

Co istotne, zabezpieczenie roszczeń pieniężnych nie jest możliwe w stosunku do Skarbu Państwa.

Jak stanowi art. 750 Kodeksu postępowania cywilnego zabezpieczenie nie może dotyczyć rzeczy, wierzytelności i praw, z których egzekucja jest wyłączona.

II. INNE WYPADKI ZABEZPIECZEŃ

Jak komentuje Zbigniew Woźniak, fakt, czy przedmiotem zabezpieczenia będzie roszczenie pieniężne, czy też niepieniężne decyduje materialnoprawny charakter roszczenia, które ma być chronione. Sposób zabezpieczenia roszczenia niepieniężnego może być różny, najważniejsze, aby chronił uprawnionego i jednocześnie nie obciążał zanadto obowiązanego.

Ustawodawca podaje otwarty katalog sposobów zabezpieczeń niepieniężnych wskazując w art. 755 Kodeksu postępowania cywilnego możliwość:

• Ustanowienia zakazu zbywania przedmiotów lub praw objętych postępowaniem,
• Unormowania praw i obowiązków stron lub uczestników postępowania na czas trwania postępowania,
• Zawieszenia postępowanie egzekucyjnego lub innego postępowania zmierzającego do wykonania orzeczenia,
• Uregulowania sposobu roztoczenia pieczy nad małoletnimi dziećmi i kontaktów z dzieckiem,
• Nakazania wpisu stosownego ostrzeżenia w księdze wieczystej lub we właściwym rejestrze.

Wnioskowanie o udzielenie zabezpieczenia

Rys. 1 Wniosek o udzielenie zabezpieczenia. Opracowanie własne na podstawie: (J. Gołaczyński 2012)

Zgodnie z art. 730 Kodeksu postępowania cywilnego udzielenia zabezpieczenia można żądać w każdej sprawie cywilnej, które rozstrzygane są przez sąd powszechny lub polubowny.

Istotnym jest, że w świetle artykułu 731 Kodeksu postępowania cywilnego zabezpieczenie nie może zmierzać do zaspokojenia roszczenia. Ma ono na celu jedynie tymczasową ochronę roszczeń uprawnionego, na czas trwania postępowania.

Wniosek o udzielenie zabezpieczenia powinien spełniać następujące wymagania:

• Wniosek o udzielenie zabezpieczenia powinien być rozpatrzony w ciągu tygodnia od dnia jego wpływu (Kodeks postępowania cywilnego, art. 737).
• Postanowienie, wydane na niejawnym posiedzeniu, sąd doręcza tylko i wyłącznie uprawnionemu. W przypadku zabezpieczeń niepodlegających realizacji w drodze egzekucji, sąd dostarcza postanowienie obu stronom. W przeciwnym wypadku, obowiązanemu postanowienie doręcza organ egzekucyjny (J. Gołaczyński i in. 2012, s. 47).

Jak komentuje Z. Woźniak, każde postanowienie o udzieleniu zabezpieczenia, oddalenie, odrzucenie wniosku o udzielenie zabezpieczenia, umorzenie postępowania o udzielenie zabezpieczenia, a także umorzenie postępowania o zmianie i uchyleniu udzielonego zabezpieczenia podlega zaskarżeniu. Co ważne wniesienie zażalenia nie powoduje wstrzymania wykonania postanowienia (J. Gołaczyński i in. 2012, s. 49).

Upadłość zabezpieczenia

Zabezpieczenie upada w przypadku:

• uprawomocnienia się zarządzenia o zwrocie pozwu lub wniosku
• uprawomocnienia się postanowienia o umorzeniu postępowania w sprawie dotyczącej udzielonego zabezpieczenia
• niewniesienie w terminie pisma inicjującego postępowanie w sprawie
• wystąpienia uprawnionego w zakreślonym terminie o część roszczenia (J. Gołaczyński i in., s. 50)

UPADEK ZABEZPIECZENIA = UPADEK WYKONALNOŚCI POSTANOWIENIA O UDZIELENIU ZABEZPIECZENIA (z mocy prawa)

Koszty postępowania zabezpieczającego

Zgodnie z art. 745 §1. Kodeksu postępowania cywilnego o kosztach postępowania zabezpieczającego orzeka, w orzeczeniu kończącym postępowanie, sąd.

Jak podaje literatura na koszty te składają się m.in.:

• opłata od wniosku o udzielenie zabezpieczenia
• opłata stosunkowa wniesiona na rzecz komornika w postępowaniu
• opłaty na rzecz innych organów uiszczone w związku z wykonaniem zabezpieczenia

Postępowanie zabezpieczające — artykuły polecane

Klauzula wykonalności — Postępowanie nakazowe — Skarga kasacyjna — Sąd arbitrażowy — Rygor natychmiastowej wykonalności — Zdolność do czynności prawnych — Sądowy tytuł egzekucyjny — Nakaz zapłaty — Postępowanie karne

Bibliografia

• Bodio J. (2017), Nieważność czynności prawnych obowiązanego dokonanych wbrew sądowemu zakazowi zbycia nieruchomości lub spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu, Studia Prawnicze: rozprawy i materiały, Vol 2 (21)
• Gołaczyński J. (red.) (2012), Kodeks postępowania cywilnego. Postępowanie zabezpieczające i egzekucyjne. Komentarz, Wolters Kluwer, Warszawa
• Jakubecki A. (2002), Postępowanie zabezpieczające w sprawach zakresu własności intelektualnej, Kantor wydawniczy Zakamycze, Zakamycze
• Kawala E. (2003), Kodeks postępowania cywilnego. Postępowanie nieprocesowe zabezpieczające i egzekucyjne. Przepisy z zakresu międzynarodowego postępowania cywilnego, Wydawnictwo Dom Organizatora, Toruń
• Kościółek A. (2017), Upadek zabezpieczenia roszczeń pieniężnych w świetle zmian mających na celu ułatwienie dochodzenia wierzytelności, Studia Prawnicze: rozprawy i materiały, Vol 2 (21)
• Marek T. (2013), Sposoby zabezpieczenia roszczeń z zakresu prawa własności intelektualnej, Internetowy Przegląd Prawniczy TBSP UJ, Nr 2 (12)
• Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego. Dz.U. 1964 Nr 43 poz. 296

Autor: Dominika Świerczek

Treść tego artykułu została oparta na aktach prawnych. Zwróć uwagę, że niektóre akty prawne mogły ulec zmianie od czasu publikacji tego tekstu.