Gospodarka odpadami

Przez gospodarkę odpadami rozumie się zbieranie, transport, odzysk i unieszkodliwianie odpadów, w tym również nadzór nad takimi działaniami oraz nad miejscami unieszkodliwiania odpadów.

TL;DR

Gospodarka odpadami obejmuje zbieranie, transport, odzysk i unieszkodliwianie odpadów oraz nadzór nad tymi działaniami. Regulacje prawne dotyczące gospodarowania odpadami określają zasady, takie jak zapobieganie powstawaniu odpadów, odzysk i unieszkodliwianie odpadów oraz prowadzenie ewidencji odpadów. Odpady są klasyfikowane ze względu na ich szkodliwość dla środowiska i zdrowia ludzi. Istnieją sposoby ograniczania ilości odpadów, takie jak recykling, modyfikacja technologii i wprowadzenie technologii mało - i bezodpadowych.

Regulacje prawne dotyczące gospodarowania odpadami

Zasady gospodarowania odpadami reguluje Ustawa z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach i przepisy wykonawcze znajdujące podstawę w jej artykułach.

Ustala ona sposób gospodarowania odpadami zapewniający ochronę życia i zdrowia ludzi oraz ochronę środowiska zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju, a w szczególności zasady zapobiegania powstawaniu odpadów lub ograniczania ilości odpadów i ich negatywnego oddziaływania na środowisko, a także odzysku lub unieszkodliwiania odpadów.

Zgodnie z ustawą, kto podejmuje działania powodujące lub mogące powodować powstawanie odpadów, powinien takie działania planować, projektować i prowadzić, tak aby:

• zapobiegać powstawaniu odpadów lub ograniczać ilość odpadów i ich negatywne oddziaływanie na środowisko przy wytwarzaniu produktów, podczas i po zakończeniu ich użytkowania,
• zapewniać zgodny z zasadami ochrony środowiska odzysk, jeżeli nie udało się zapobiec powstawaniu odpadów,
• zapewniać zgodne z zasadami ochrony środowiska unieszkodliwianie odpadów, których powstaniu nie udało się zapobiec lub których nie udało się poddać odzyskowi.

Najważniejsze ustalenia dla gospodarki odpadami wynikające z ustawy

• Wytwórca odpadów jest obowiązany do stosowania takich sposobów produkcji lub form usług oraz surowców i materiałów, które zapobiegają powstawaniu odpadów lub pozwalają utrzymać na możliwie najniższym poziomie ich ilość, a także ograniczają negatywne oddziaływanie na środowisko lub zagrożenie życia lub zdrowia ludzi.
• Posiadacz odpadów jest obowiązany do postępowania z odpadami w sposób zgodny z zasadami gospodarowania odpadami, wymaganiami ochrony środowiska oraz planami gospodarki odpadami.
• Posiadacz odpadów jest obowiązany w pierwszej kolejności do poddania ich odzyskowi, a jeżeli z przyczyn technologicznych jest on niemożliwy lub nie jest uzasadniony z przyczyn ekologicznych lub ekonomicznych, to odpady te należy unieszkodliwiać w sposób zgodny z wymaganiami ochrony środowiska oraz planami gospodarki odpadami.
• Odpady, których nie udało się poddać odzyskowi, powinny być tak unieszkodliwiane, aby składowane były wyłącznie te odpady, których unieszkodliwienie w inny sposób było niemożliwe z przyczyn technologicznych lub nieuzasadnione z przyczyn ekologicznych lub ekonomicznych.
• Odpady powinny być w pierwszej kolejności poddawane odzyskowi lub unieszkodliwiane w miejscu ich powstawania.
• Zabrania się odzysku lub unieszkodliwiania odpadów poza instalacjami lub urządzeniami spełniającymi określone wymagania.
• Jeżeli spalanie odpadów ze względów bezpieczeństwa jest niemożliwe w instalacjach lub urządzeniach przeznaczonych do tego celu, marszałek województwa może zezwolić na spalanie poza instalacjami lub urządzeniami, określając w drodze decyzji miejsce spalania, ilość odpadów, warunki spalania danego rodzaju odpadu oraz czas obowiązywania tej decyzji.
• Posiadacz odpadów jest obowiązany do prowadzenia ich ilościowej i jakościowej ewidencji zgodnie z przyjętym katalogiem odpadów i listą odpadów niebezpiecznych.
• Zakazuje się unieszkodliwiania odpadów polegającego na lokowaniu (zatapianiu) na dnie mórz, pochodzących z procesów wytwarzania dwutlenku tytanu oraz z przetwarzania tych odpadów.

Katalog odpadów z podziałem na grupy, podgrupy i rodzaje, uwzględniający źródła powstawania odpadów, wraz z listą odpadów niebezpiecznych oraz ze sposobem klasyfikowania odpadów określa Minister właściwy do spraw środowiska.

Klasyfikacja odpadów

Odpady klasyfikuje się w zależności od stopnia uciążliwości dla środowiska naturalnego lub zagrożenia dla życia i zdrowia ludzkiego (ich toksyczności), źródeł ich powstawania oraz ich właściwości fizycznych i biologicznych. O szkodliwości odpadów decydują takie czynniki jak:

• łatwość zapłonu,
• właściwości rakotwórcze,
• składnik najniebezpieczniejszy, decydujący o technologii jego unieszkodliwiania,
• zagrożenie dla wód powierzchniowych oraz gleby,
• toksyczność dla organizmów żywych,
• zanieczyszczenie powietrza przez odpady pylące.

Ze względu na udział frakcji organicznej odpady można podzielić na:

• odpady organiczne, które zawierają więcej niż 50% frakcji organicznej,
• odpady organiczno-mineralne, które zawierają od 5% do 50% substancji organicznej,
• odpady mineralne, w których udział substancji organicznej jest znikomy (zazwyczaj do 1%).

Ze względu na stopień szczególnego zagrożenia odpady można podzielić na:

• surowe produkty i materiały nieprzydatne do wykorzystania gospodarczego,
• odpady szczególnie szkodliwe dla środowiska, zawierające środki szkodliwe lub trucizny,
• odpady grożące skażeniem, np. substancje promieniotwórcze,
• odpady grożące zakażeniem, zawierające np. drobnoustroje chorobotwórcze.

Sposoby ograniczania ilości odpadów

Powstawanie odpadów jest zjawiskiem, którego nie da się uniknąć, istnieją jednak sposoby na ograniczenie ich ilości i wpływu na środowisko naturalne. Są to między innymi:

• Recykling - pojęciem tym określa się wykorzystanie odpadów jako surowca wtórnego. Możliwość ta wynika z odnawialności materiałów, co oznacza, że poprzez odpowiednie zabiegi można przywrócić im pierwotne właściwości. Recykling przynosi wymierne korzyści ekonomiczne, a jego przedmiotem mogą być takie odpady, jak makulatura, złom metali, szkło, wszelkiego rodzaju urządzenia, środki transportu, budowle itd.
• Modyfikacja technologii i urządzeń - działanie zmierzające do efektywnego wykorzystania surowców. Opracowanie nowych technologii pozwala na wykorzystanie odpadów przemysłowych jako substytutu surowców naturalnych,
• Wprowadzenie technologii mało - i bezodpadowych - technologie te opierają się na pełnym wykorzystaniu surowca, w taki sposób, aby nie powstał odpad. Wdrażanie technologii małoodpadowej następuje fazowo, a technologię bezodpadową można uznać za optimum technologiczne, do którego się zmierza. Wprowadzenie takich technologii motywowane jest nie tylko efektywnością ekonomiczną, ale uwzględnia również aspekt ekologiczny i społeczny.

Gospodarka odpadami — artykuły polecane

Ustawa o odpadach — Odpady — Zasoby odnawialne — Produkt ekologiczny — Odpady niebezpieczne — Produkt uboczny — Odpady przemysłowe — Wyrób medyczny — Zanieczyszczenie wody

Bibliografia

• Biegańska J., Ciuła J. (2011), Zintegrowana gospodarka odpadami komunalnymi w Polsce jako element zrównoważonego rozwoju, Archiwum Gospodarki Odpadami i Ochrony Środowiska, Archiwum Gospodarki Odpadami i Ochrony Środowiska, 13
• Bilitewski B., Hardtle G., Marek K. (2003), Podręcznik gospodarki odpadami. Teoria i praktyka, Wydawnictwo Seidel-Przywecki, Warszawa
• Gumuła, S., Piaskowska-Silarska, M. (2010). Odpady komunalne jako odnawialny surowiec energetyczny-problemy i uwarunkowania związane z jego wykorzystaniem, Polityka energetyczna, 13
• Korzeń Z. (2001), Ekologistyka, Instytut Logistyki i Magazynowania, Poznań
• Pawul M., Kwiecień J. (2010), Techniczne aspekty optymalizacji w gospodarce odpadami, Inżynieria Ekologiczna 23
• Piontek W. (2015), Gospodarowanie odpadami komunalnymi jako czynnik wzrostu gospodarczego, Wydawnictwo Ekonomia i Środowisko, Białystok
• Rosik-Dulewska C. (2018), Podstawy gospodarki odpadami, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Ustawa z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach Dz.U. 2013 poz. 21

Autor: Michał Ostrowski, Sebastian Woyke