Klauzule abuzywne

“Klauzulami abuzywnymi zwanymi także niedozwolonymi postanowieniami umownymi nazywamy postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie, kształtujące jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (art. 385¹ § 1 KC)" (W. Madej 2017, s. 35).

Innymi słowy z klauzulami abuzywnymi będziemy mieć do czynienia w momencie kiedy w umowie znajdą się zapisy, które będą zaburzać równowagę prawną wszystkich stron bądź jedną ze stron pozbawią uprawnień wynikających bezpośrednio z ustawodawstwa. Czyli w przypadku kiedy w następstwie danej klauzuli, pomiędzy stronami umowy zachodzi wyraźna i znacząca nierównowaga, która jest równocześnie ze szkodą dla konsumenta to mówimy o klauzuli abuzywnej (K. Chochowski 2009, s. 24).

Sprawdzenie czy klauzula ma charakter abuzywny odbywa się poprzez kontrolę incydentalną albo kontrolę abstrakcyjną.

Kontrola incydentalna polega na ocenie konkretnego ustalenia w umowie przez sąd przy wykorzystaniu klauzuli generalnej z art. 385¹ § 1 KC lub przy pomocy art. 385³ i listy klauzul niedozwolonych w niej wymienionych. Kontrola rozpoczyna się w przypadku podniesienia przez konsumenta bezzasadności danego postanowienia bądź w przypadku kiedy to konsument sam wszczyna postępowanie mające na celu ustalenie czy dany zapis jest bezskuteczny.

Kontrola abstrakcyjna (na podstawie art. 23b ustawy z dnia 16 lutego 2007) polega na ustaleniu i wydaniu decyzji przez Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów o uznaniu konkretnego zapisu jako niedozwolonego wzorca umowy i zakazując tym samym jego stosowania (I. Rauch 2016, s. 175-176). W ramach powyższej decyzji z reguły określa się również sposób usunięcia skutków naruszenia zakazu, a także obliguje przedsiębiorcę do poinformowania konsumentów, będących stronami w ramach niedozwolonego wzorca, o postanowieniu Prezesa urzędu (Ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów 2007 s. 17).

TL;DR

Klauzule abuzywne to zapisy w umowach, które naruszają prawa konsumenta i są sprzeczne z dobrymi obyczajami. Mogą być sprawdzane przez sąd lub Prezesa UOKiK. Wykluczenie abuzywnych klauzul nie powoduje nieważności całej umowy. Istnieje rejestr klauzul niedozwolonych, gdzie znajdują się zapisy, które zostały uznane za niedozwolone. Przykłady takich klauzul to m.in. wymagane oryginalne opakowanie przy zwrocie towaru, wysokie opłaty za rezygnację z imprezy turystycznej, czy zachowanie prawa do wynagrodzenia przez pośrednika nawet przy sprzedaży lokalu bez jego udziału.

Klauzula abuzywna a ważność umowy

W większości wypadków orzeczenia sądów wyrażają pogląd, że wyłączenie poszczególnych zapisów umowy nie sprawia, że cała umowa jest nieważna, niezależnie od tego, czy bez tych postanowień umowa zostałaby zawarta. Jest to zgodne zarówno z orzeczeniem Sądu Najwyższego z dnia 21 lutego 2013 roku, jak i również z dyrektywą Rady 93/13/EWG z dnia 5 maja 1993 roku, na podstawie której art. 385¹ § 1-2 k. c. stanowi implementację przepisów prawa Unii Europejskiej. Art. 6 ust. 1 z wyżej wymienionej dyrektywy mówi, że nieuczciwe warunki w umowach zawieranych z konsumentami nie będę obowiązywały, zaś pozostała część umowy pozostaje ważna, “jeżeli jest to możliwe po wyłączeniu z niej nieuczciwych warunków". Orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej wskazuje, że to sąd powinien ocenić czy wykluczone zapisy pozwalają na dalsze pozostanie umowy w mocy (M. Bławat, K. Pasko 2016, s. 5-7).

Rejestr klauzul niedozwolonych oraz baza decyzji Prezesa UOKiK

Rejestr klauzul niedozwolonych to baza postanowień umownych uznanych przez Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów za niedozwolone przed 17.04.2016r.. Trafiają również do niej klauzule ze spraw wniesionych przed tą datą, mających swoje rozstrzygnięcie w terminie późniejszym. W związku z nowelizacją ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów z dnia 16 lutego 2007 roku zmienił się model kontroli abstrakcyjnej co spowodowało powstanie bazy decyzji Prezesa UOKiK. Znajdują się tam decyzje wydane przez Prezesa UOKiK.

Przykładowe klauzule abuzywne z rejestru klauzul niedozwolonych:

• “Zwracany towar nie może nosić oznak użytkowania. Każdy element musi być kompletny i fabrycznie zapakowany, towar dostarczony w oryginalnym opakowaniu w stanie niezmienionym. W przypadku niespełnienia powyższego warunku produkt nie zostanie przyjęty" - numer postanowienia: 7406, branża: handel elektroniczny.
• “W przypadku rezygnacji z przyczyn nie leżących po stronie biura dokonane są następujące potrącenia: w każdym przypadku opłata manipulacyjna w wysokości 50 PLN, jeżeli rezygnacja nastąpiła do 45 dni przed rozpoczęciem imprezy, do 31 dni przed rozpoczęciem imprezy - 25% ceny, do 20 dni przed terminem imprezy - 50%, do 7 dni przed rozpoczęciem imprezy - 70%, poniżej 7 dni przed rozpoczęciem imprezy 85%" - numer postanowienia: 2568, branża: turystyka.
• “Pośrednik zachowuje prawo do całości wynagrodzenia także, w przypadku, gdy: a) Zamawiający podpisze w trakcie obowiązywania niniejszej umowy umowę przedwstępną lub umowę sprzedaży lokalu bez udziału pośrednika" - numer postanowienia 5994, branża: nieruchomości.

Klauzule abuzywne — artykuły polecane

Spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego — Konwencja CMR — Akt notarialny — Umowa cywilno-prawna — Pozew zbiorowy — Skarga kasacyjna — Umowa licencyjna — Zastaw umowny — Prawo pierwokupu

Bibliografia

• Bławat M., Pasko K. (2016), O zakresie zachowania mocy wiążącej umowy po eliminacjach klauzul abuzywnych, Transformacje Prawa Prywatnego, nr 3
• Chochowski K., (2009), Klauzule abuzywne w obrocie nieruchomościami, "Zeszyty Naukowe Małopolskiej Wyższej Szkoły Ekonomicznej w Tarnowie", nr 1 (12), s. 24
• Madej W. (2017), Klauzule Abuzywne w Polskim Prawie Cywilnym, Kortowski Przegląd Prawniczy, nr 2
• Rauch I. (2016), Najczęściej spotykane klauzule abuzywne w umowach licencyjnych na korzystanie z programów komputerowych, Studia Prawnicze KUL, nr 2
• Strona internetowa: Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów
• Ustawa z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów Dz.U. 2007 nr 50 poz. 331

Treść tego artykułu została oparta na aktach prawnych. Zwróć uwagę, że niektóre akty prawne mogły ulec zmianie od czasu publikacji tego tekstu.

Autor: Mateusz Abram