Przedsiębiorstwo państwowe: Różnice pomiędzy wersjami
Z Encyklopedia Zarządzania
m (cleanup bibliografii i rotten links) |
mNie podano opisu zmian |
||
| Linia 14: | Linia 14: | ||
}} | }} | ||
'''[[Przedsiębiorstwo]] państwowe''' jest definiowane jako jednostka gospodarcza, o charakterze formalnym, mająca [[Osobowość prawna|osobowość prawną]], którą uzyskuje z chwilą wpisania do [[Krajowy Rejestr Sądowy|Krajowego Rejestru Sądowego]]. Stanowi podmiot [[Gospodarka narodowa|gospodarki narodowej]], wyodrębniony pod względem ekonomicznym, organizacyjnym i prawnym, przystosowany do niezależnego wykonywania zadań <ref>Duraj J. (2000). | '''[[Przedsiębiorstwo]] państwowe''' jest definiowane jako jednostka gospodarcza, o charakterze formalnym, mająca [[Osobowość prawna|osobowość prawną]], którą uzyskuje z chwilą wpisania do [[Krajowy Rejestr Sądowy|Krajowego Rejestru Sądowego]]. Stanowi podmiot [[Gospodarka narodowa|gospodarki narodowej]], wyodrębniony pod względem ekonomicznym, organizacyjnym i prawnym, przystosowany do niezależnego wykonywania zadań <ref>Duraj J. (2000).</ref>. | ||
[[Ustawa]] z dnia 25 września 1981 r. o przedsiębiorstwach państwowych wyjaśnia iż '''''"[[Przedsiębiorstwo]] państwowe jest samodzielnym, samorządnym i samofinansującym się [[Podmiot gospodarczy|podmiotem gospodarczym]], posiadającym [[osobowość]] prawną"''''' <ref> | [[Ustawa]] z dnia 25 września 1981 r. o przedsiębiorstwach państwowych wyjaśnia iż '''''"[[Przedsiębiorstwo]] państwowe jest samodzielnym, samorządnym i samofinansującym się [[Podmiot gospodarczy|podmiotem gospodarczym]], posiadającym [[osobowość]] prawną"''''' <ref> DzU z 2013r. poz. 1384, z 2015r. poz. 1322, z 2016 r. poz. 1948,2260</ref>. | ||
==TL;DR== | ==TL;DR== | ||
| Linia 23: | Linia 23: | ||
==Przymioty przedsiębiorstwa państwowego== | ==Przymioty przedsiębiorstwa państwowego== | ||
[[Zasada]] "3S" przejawia się w następujący sposób <ref>Lichtarski J. (red.) (1999) | [[Zasada]] "3S" przejawia się w następujący sposób <ref>Lichtarski J. (red.) (1999)</ref>: | ||
* '''samodzielność'''- organy przedsiębiorstwa mogą swobodnie podejmować [[Podejmowanie decyzji|decyzje]] i prowadzić działalność w każdym aspekcie, przy zachowaniu szczególnych uprawnień organów sprawujących [[nadzór]] nad przedsiębiorstwem, | * '''samodzielność'''- organy przedsiębiorstwa mogą swobodnie podejmować [[Podejmowanie decyzji|decyzje]] i prowadzić działalność w każdym aspekcie, przy zachowaniu szczególnych uprawnień organów sprawujących [[nadzór]] nad przedsiębiorstwem, | ||
* '''samofinansowanie'''- przedsiębiorstwo państwowe ponosi wszelakie wydatki związane z prowadzeniem działalności, finansując je z uzyskanych przychodów ze [[sprzedaż]]y [[produkt]]ów i świadczonych [[Usługa|usług]], | * '''samofinansowanie'''- przedsiębiorstwo państwowe ponosi wszelakie wydatki związane z prowadzeniem działalności, finansując je z uzyskanych przychodów ze [[sprzedaż]]y [[produkt]]ów i świadczonych [[Usługa|usług]], | ||
| Linia 35: | Linia 35: | ||
* [[Kodeks]] cywilny | * [[Kodeks]] cywilny | ||
* Ustawy podatkowe | * Ustawy podatkowe | ||
* Ustawa o | * Ustawa o rachunkowości | ||
* Ustawa o przedsiębiorstwie państwowym | * Ustawa o przedsiębiorstwie państwowym | ||
* [[Kodeks spółek handlowych]] | * [[Kodeks spółek handlowych]] | ||
* inne specjalne akty prawne, m.in. ustawa o gospodarce | * inne specjalne akty prawne, m.in. ustawa o gospodarce finansowej przedsiębiorstw państwowych, ustawa o samorządzie załogi przedsiębiorstwa państwowego<ref>Smid W. (2010).</ref> | ||
==Organy przedsiębiorstwa państwowego== | ==Organy przedsiębiorstwa państwowego== | ||
Do Organów przedsiębiorstwa państwowego należą: | Do Organów przedsiębiorstwa państwowego należą: | ||
* Organy samorządu załogi przedsiębiorstwa'''- w skład organów samorządu załogi wchodzi <ref>Duraj J. (2000). | * Organy samorządu załogi przedsiębiorstwa'''- w skład organów samorządu załogi wchodzi <ref>Duraj J. (2000).</ref>,<ref>DzU z 2015r. poz. 1543</ref>: | ||
:a) '''ogólne zebranie [[pracownik]]ów (delegatów)''', którego zadaniem jest: | :a) '''ogólne zebranie [[pracownik]]ów (delegatów)''', którego zadaniem jest: | ||
| Linia 70: | Linia 70: | ||
::'''b)''' rada pracownicza zakładu w przedsiębiorstwie wielozakładowym, | ::'''b)''' rada pracownicza zakładu w przedsiębiorstwie wielozakładowym, | ||
* [[Dyrektor]] przedsiębiorstwa''' <ref> | * [[Dyrektor]] przedsiębiorstwa''' <ref>DzU z 2013r. poz. 1384, z 2015r. poz. 1322, z 2016 r. poz. 1948,2260</ref>: | ||
:* kieruje przedsiębiorstwem i reprezentuje go na zewnątrz, | :* kieruje przedsiębiorstwem i reprezentuje go na zewnątrz, | ||
| Linia 84: | Linia 84: | ||
==Podmioty tworzące przedsiębiorstwo państwowe== | ==Podmioty tworzące przedsiębiorstwo państwowe== | ||
Przedsiębiorstwo państwowe może być utworzone przez <ref> | Przedsiębiorstwo państwowe może być utworzone przez <ref>DzU z 2013r. poz. 1384, z 2015r. poz. 1322, z 2016 r. poz. 1948,2260</ref>: | ||
:* naczelne, | :* naczelne, centralne oraz wojewódzkie organy [[Administracja państwowa|administracji państwowej]], | ||
:* [[Narodowy Bank Polski]], | :* [[Narodowy Bank Polski]], | ||
| Linia 92: | Linia 92: | ||
:* banki państwowe | :* banki państwowe | ||
:* inne organy pańswtowe, nazywane organami założycielskimi<ref>Smid W. (2010). | :* inne organy pańswtowe, nazywane organami założycielskimi<ref>Smid W. (2010). </ref> | ||
==Podział przedsiębiorstw państwowych== | ==Podział przedsiębiorstw państwowych== | ||
| Linia 98: | Linia 98: | ||
Przedsiębiorstwa państwowe w Polsce można podzielić na: | Przedsiębiorstwa państwowe w Polsce można podzielić na: | ||
* przedsiębiorstwa skarbu państwa | * przedsiębiorstwa skarbu państwa | ||
a) działające na podstawie ustawy o przedsiębiorstwie | a) działające na podstawie ustawy o przedsiębiorstwie państwowym z dnia 25 września 1981r. (DzU nr 18, poz. 122 z póżn. zm.) | ||
b) działające na podstawie przepisów kodeksu spółek handlowych – mające formę jednoosobowych spółek skarbu państwa | b) działające na podstawie przepisów kodeksu spółek handlowych – mające formę jednoosobowych spółek skarbu państwa | ||
* przedsiębiorstwa będące własnością państwowych osób prawnych (powstające w Polsce od 1990 roku) | * przedsiębiorstwa będące własnością państwowych osób prawnych (powstające w Polsce od 1990 roku) | ||
| Linia 107: | Linia 107: | ||
Przedsiębiorstwa samorządu terytorialnego stanowią [[własność]] organów samorządu terytorialnego: | Przedsiębiorstwa samorządu terytorialnego stanowią [[własność]] organów samorządu terytorialnego: | ||
* gmin- nazywane przedsiębiorstwami komunalnymi, powstałymi z wyodrębnienia majątku ogólnonarodowego | * gmin- nazywane przedsiębiorstwami komunalnymi, powstałymi z wyodrębnienia majątku ogólnonarodowego | ||
* powiatów- ograniczone przepisami do celów świadczenia usług użyteczności publicznej w skali ponadgminnej, przepisy nie | * powiatów- ograniczone przepisami do celów świadczenia usług użyteczności publicznej w skali ponadgminnej, przepisy nie określają ich formy prawnej | ||
* województw- występujące w formie spółek z ograniczoną odpowiedzialnością lub spółek akcyjnych<ref>Godziszewski B., Haffer M., Stankiewicz M., Sudoł S. (2011). | * województw- występujące w formie spółek z ograniczoną odpowiedzialnością lub spółek akcyjnych<ref>Godziszewski B., Haffer M., Stankiewicz M., Sudoł S. (2011).</ref> | ||
Wyżej wymienione przedsiębiorstwa mają najczęściej charakter przedsiębiorstw użyteczności publicznej. Ich główną rolą jest ciągłe, nieustanne zaspakajanie potrzeb społeczeństwa, zwłaszcza w obszarach: | Wyżej wymienione przedsiębiorstwa mają najczęściej charakter przedsiębiorstw użyteczności publicznej. Ich główną rolą jest ciągłe, nieustanne zaspakajanie potrzeb społeczeństwa, zwłaszcza w obszarach: | ||
| Linia 127: | Linia 127: | ||
==Przedsiębiorstwa państwowe w gospodarce rynkowej== | ==Przedsiębiorstwa państwowe w gospodarce rynkowej== | ||
W odróżnieniu od pozostałych form organizacyjno- prawnych działalności gospodarczej w Polsce, w przedsiębiorstwach państwowych '''[[kompetencje]] zarządcze zależą od stosunku pracy''', podczas gdy w pozostałych przypadkach- od stosunku własności. Dlatego też przedsiębiorstwa państwowe, funkcjonując w [[Gospodarka rynkowa|gospodarce rynkowej]] borykają się z różnymi problemami tj. rozmycie odpowiedzialności w przedsiębiorstwie, brak postawienia celów ekonomicznych na podium celów, na skutek działania silnej pozycji związków zawodowych i upolitycznienia, niska [[skuteczność]] nadzoru właścicielskiego).<ref>Godziszewski B., Haffer M., Stankiewicz M., Sudoł S. (2011). | W odróżnieniu od pozostałych form organizacyjno- prawnych działalności gospodarczej w Polsce, w przedsiębiorstwach państwowych '''[[kompetencje]] zarządcze zależą od stosunku pracy''', podczas gdy w pozostałych przypadkach- od stosunku własności. Dlatego też przedsiębiorstwa państwowe, funkcjonując w [[Gospodarka rynkowa|gospodarce rynkowej]] borykają się z różnymi problemami tj. rozmycie odpowiedzialności w przedsiębiorstwie, brak postawienia celów ekonomicznych na podium celów, na skutek działania silnej pozycji związków zawodowych i upolitycznienia, niska [[skuteczność]] nadzoru właścicielskiego).<ref>Godziszewski B., Haffer M., Stankiewicz M., Sudoł S. (2011).</ref> Owe przeszkody można przezwyciężyć na dwa sposoby,<ref>Mujżel J. (1997)</ref>: | ||
* poprzez '''[[Prywatyzacja|prywatyzację]]'''- w wyniku czego forma przedsiębiorstwa państwowego przestanie istnieć, polega na udostępnianiu osobom trzecim akcji lub udziałów w spółkach z wyłącznym udziałem Skarbu Państwa<ref>Luterek T. (2016). | * poprzez '''[[Prywatyzacja|prywatyzację]]'''- w wyniku czego forma przedsiębiorstwa państwowego przestanie istnieć, polega na udostępnianiu osobom trzecim akcji lub udziałów w spółkach z wyłącznym udziałem Skarbu Państwa<ref>Luterek T. (2016). </ref> | ||
* poprzez '''[[wzmocnienie]] pozycji właściciela ([[Skarb Państwa|Skarbu Państwa]]) oraz dyrektora przedsiębiorstwa'''. | * poprzez '''[[wzmocnienie]] pozycji właściciela ([[Skarb Państwa|Skarbu Państwa]]) oraz dyrektora przedsiębiorstwa'''. | ||
Znaczna ilość przedsiębiorstw państwowych została przekształcona w jednoosobowe spółki skarbu państwa (mające charakter spółek z ograniczoną | Znaczna ilość przedsiębiorstw państwowych została przekształcona w jednoosobowe spółki skarbu państwa (mające charakter spółek z ograniczoną odpowiedzialnością lub spółek akcyjnych). [[Proces]] ten nazywany jest komercjalizacją przedsiębiorstw.<ref>Godziszewski B., Haffer M., Stankiewicz M., Sudoł S. (2011). </ref> | ||
==Przypisy== | ==Przypisy== | ||
Wersja z 19:25, 25 paź 2023
| Przedsiębiorstwo państwowe |
|---|
| Polecane artykuły |
Przedsiębiorstwo państwowe jest definiowane jako jednostka gospodarcza, o charakterze formalnym, mająca osobowość prawną, którą uzyskuje z chwilą wpisania do Krajowego Rejestru Sądowego. Stanowi podmiot gospodarki narodowej, wyodrębniony pod względem ekonomicznym, organizacyjnym i prawnym, przystosowany do niezależnego wykonywania zadań [1].
Ustawa z dnia 25 września 1981 r. o przedsiębiorstwach państwowych wyjaśnia iż "Przedsiębiorstwo państwowe jest samodzielnym, samorządnym i samofinansującym się podmiotem gospodarczym, posiadającym osobowość prawną" [2].
TL;DR
Przedsiębiorstwo państwowe to jednostka gospodarcza z osobowością prawną, której działalność regulują akty prawne. Ma ono zasady samodzielności, samofinansowania i samorządności. Organami przedsiębiorstwa są organy samorządu załogi i dyrektor. Przedsiębiorstwa państwowe mogą być tworzone przez organy administracji państwowej, banki państwowe i inne organy państwowe. Dzielą się na przedsiębiorstwa skarbu państwa, przedsiębiorstwa własnościowe państwowych osób prawnych i przedsiębiorstwa z przewagą kapitału państwowego. Przedsiębiorstwa samorządu terytorialnego są własnością organów samorządu terytorialnego i mają charakter przedsiębiorstw użyteczności publicznej. Przedsiębiorstwa państwowe w gospodarce rynkowej mają różne problemy, które mogą być przezwyciężone poprzez prywatyzację lub wzmocnienie pozycji właściciela i dyrektora przedsiębiorstwa.
Przymioty przedsiębiorstwa państwowego
Zasada "3S" przejawia się w następujący sposób [3]:
- samodzielność- organy przedsiębiorstwa mogą swobodnie podejmować decyzje i prowadzić działalność w każdym aspekcie, przy zachowaniu szczególnych uprawnień organów sprawujących nadzór nad przedsiębiorstwem,
- samofinansowanie- przedsiębiorstwo państwowe ponosi wszelakie wydatki związane z prowadzeniem działalności, finansując je z uzyskanych przychodów ze sprzedaży produktów i świadczonych usług,
- samorządność- przejawia się poprzez istnienie organów samorządu załogi, których zadaniem
Podstawa prawna
Akty prawne regulujące działalność przedsiębiorstwa państwowego:
- Kodeks cywilny
- Ustawy podatkowe
- Ustawa o rachunkowości
- Ustawa o przedsiębiorstwie państwowym
- Kodeks spółek handlowych
- inne specjalne akty prawne, m.in. ustawa o gospodarce finansowej przedsiębiorstw państwowych, ustawa o samorządzie załogi przedsiębiorstwa państwowego[4]
Organy przedsiębiorstwa państwowego
Do Organów przedsiębiorstwa państwowego należą:
- a) ogólne zebranie pracowników (delegatów), którego zadaniem jest:
- uchwalanie statutu przedsiębiorstwa,
- zatwierdzanie planów długookresowych,
- dokonywanie rozdzielania zysku pomiędzy pracowników załogi,
- b) rada pracownicza, mająca takie kompetencje jak:
- uchwalanie planów rocznych,
- podejmowanie najważniejszych decyzji w sprawie inwestycji,
- rozdzielanie dochodu wynikowego,
- wyznaczanie i dymisjonowanie dyrektora,
- rozstrzyganie kwestii podziału/ łączenia przedsiębiorstwa,
- wyróżnić można 2 rodzaje rady pracowniczej:
- a) rada robotnicza
- b) rada pracownicza zakładu w przedsiębiorstwie wielozakładowym,
- kieruje przedsiębiorstwem i reprezentuje go na zewnątrz,
- w sposób niezależny i odpowiedzialny podejmuje decyzje,
- jest powoływany na pięcioletnią kadencję bądź na czas nieokreślony, przez radę pracowniczą,
- swoją władzę uzyskuje na drodze konkursu,
- może być odwołany przez radę pracowniczą za zgodą organu założycielskiego.
Podmioty tworzące przedsiębiorstwo państwowe
Przedsiębiorstwo państwowe może być utworzone przez [8]:
- naczelne, centralne oraz wojewódzkie organy administracji państwowej,
- banki państwowe
- inne organy pańswtowe, nazywane organami założycielskimi[9]
Podział przedsiębiorstw państwowych
Przedsiębiorstwa państwowe w Polsce można podzielić na:
- przedsiębiorstwa skarbu państwa
a) działające na podstawie ustawy o przedsiębiorstwie państwowym z dnia 25 września 1981r. (DzU nr 18, poz. 122 z póżn. zm.) b) działające na podstawie przepisów kodeksu spółek handlowych – mające formę jednoosobowych spółek skarbu państwa
- przedsiębiorstwa będące własnością państwowych osób prawnych (powstające w Polsce od 1990 roku)
- przedsiębiorstwa z przewagą kapitału państwowego (przedsiębiorstwa mieszane)[10]
Przedsiębiorstwa samorządu terytorialnego
Przedsiębiorstwa samorządu terytorialnego stanowią własność organów samorządu terytorialnego:
- gmin- nazywane przedsiębiorstwami komunalnymi, powstałymi z wyodrębnienia majątku ogólnonarodowego
- powiatów- ograniczone przepisami do celów świadczenia usług użyteczności publicznej w skali ponadgminnej, przepisy nie określają ich formy prawnej
- województw- występujące w formie spółek z ograniczoną odpowiedzialnością lub spółek akcyjnych[11]
Wyżej wymienione przedsiębiorstwa mają najczęściej charakter przedsiębiorstw użyteczności publicznej. Ich główną rolą jest ciągłe, nieustanne zaspakajanie potrzeb społeczeństwa, zwłaszcza w obszarach:
- "inżynierii sanitarnej,
- komunikacji miejskiej,
- zaopatrzenia ludności w energię elektryczną, gazową i cieplną,
- zarządu państwowymi zasobami lokalowymi,
- zarządu państwowymi terenami zielonymi,
- usług pogrzebowych i utrzymania urządzeń cmentarnych,
- usług kulturalnych".
Przedsiębiorstwa państwowe w gospodarce rynkowej
W odróżnieniu od pozostałych form organizacyjno- prawnych działalności gospodarczej w Polsce, w przedsiębiorstwach państwowych kompetencje zarządcze zależą od stosunku pracy, podczas gdy w pozostałych przypadkach- od stosunku własności. Dlatego też przedsiębiorstwa państwowe, funkcjonując w gospodarce rynkowej borykają się z różnymi problemami tj. rozmycie odpowiedzialności w przedsiębiorstwie, brak postawienia celów ekonomicznych na podium celów, na skutek działania silnej pozycji związków zawodowych i upolitycznienia, niska skuteczność nadzoru właścicielskiego).[12] Owe przeszkody można przezwyciężyć na dwa sposoby,[13]:
- poprzez prywatyzację- w wyniku czego forma przedsiębiorstwa państwowego przestanie istnieć, polega na udostępnianiu osobom trzecim akcji lub udziałów w spółkach z wyłącznym udziałem Skarbu Państwa[14]
- poprzez wzmocnienie pozycji właściciela (Skarbu Państwa) oraz dyrektora przedsiębiorstwa.
Znaczna ilość przedsiębiorstw państwowych została przekształcona w jednoosobowe spółki skarbu państwa (mające charakter spółek z ograniczoną odpowiedzialnością lub spółek akcyjnych). Proces ten nazywany jest komercjalizacją przedsiębiorstw.[15]
Przypisy
- ↑ Duraj J. (2000).
- ↑ DzU z 2013r. poz. 1384, z 2015r. poz. 1322, z 2016 r. poz. 1948,2260
- ↑ Lichtarski J. (red.) (1999)
- ↑ Smid W. (2010).
- ↑ Duraj J. (2000).
- ↑ DzU z 2015r. poz. 1543
- ↑ DzU z 2013r. poz. 1384, z 2015r. poz. 1322, z 2016 r. poz. 1948,2260
- ↑ DzU z 2013r. poz. 1384, z 2015r. poz. 1322, z 2016 r. poz. 1948,2260
- ↑ Smid W. (2010).
- ↑ Godziszewski B., Haffer M., Stankiewicz M., Sudoł S. (2011). "Przedsiębiorstwo. Teoria i praktyka zarządzania", Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
- ↑ Godziszewski B., Haffer M., Stankiewicz M., Sudoł S. (2011).
- ↑ Godziszewski B., Haffer M., Stankiewicz M., Sudoł S. (2011).
- ↑ Mujżel J. (1997)
- ↑ Luterek T. (2016).
- ↑ Godziszewski B., Haffer M., Stankiewicz M., Sudoł S. (2011).
Bibliografia
- "Ustawa z dnia 25 września 1981 r. o przedsiębiorstwach państwowych", DzU z 2013r. poz. 1384, z 2015r. poz. 1322, z 2016 r. poz. 1948,2260
- Duraj J. (2000). Podstawy ekonomiki przedsiębiorstwa, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
- Engelhardt J. (red.) (2017). "Ekonomika przedsiębiorstw", CeDeWu, Warszawa
- Godziszewski B., Haffer M., Stankiewicz M., Sudoł S. (2011). "Przedsiębiorstwo. Teoria i praktyka zarządzania", Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
- Kwiatkowski G. (2016). "Przedsiębiorstwa państwowe we współczesnej gospodarce- problemy definicyjne", "Studia Ekonomiczne. ZN Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach" nr 260/2016
- Lichtarski J. (red.) (1999). "Podstawy nauki o przedsiębiorstwie, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. Oskara Langego we Wrocławiu, Wrocław
- Luterek T. (2016). "Reprywatyzacja. Źródła problemu", Instytut Studiów Politycznych Polskiej Akademii Nauk, Warszawa
- Mujżel J. (1997). Przedsiębiorstwa w procesie transformacji, Wydawnictwo POLTEXT, Warszawa
- Smid W. (2010). "Leksykon przedsiębiorcy", Wydawnictwo Poltext, Warszawa
- Szarzec K. (2016). "Przedsiębiorstwa państwowe w krajach Europy Środkowo-Wschodniej", "Studia Ekonomiczne. ZN Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach" nr 260/2016
- "Ustawa z dnia 25 września 1981 r. o samorządzie załogi przedsiębiorstwa państwowego", DzU z 2015r. poz. 1543
Autor: Mateusz Chowaniec, Aleksandra Kanicka
