Teoria wyboru publicznego: Różnice pomiędzy wersjami
m (Infobox update) |
(LinkTitles.) |
||
| Linia 16: | Linia 16: | ||
'''Teoria wyboru publicznego''' – bada przede wszystkim proces kształtowania instytucji w sferze polityki. "Teoria używania do analizy wydarzeń politycznych w kontekście wyboru partykularnych interesów jednostek w stosunku do dobra wspólnego"<ref>M. Ćwiklicki, M. Jabłoński, S. Mazur (red.) (2016) str. 213</ref> Podstawą teorii jest maksymalizacja, racjonalność oraz kierowanie się własnym interesem.<ref>J. Wilkin (red.)(2005) s. 10</ref> | '''Teoria wyboru publicznego''' – bada przede wszystkim [[proces]] kształtowania instytucji w sferze polityki. "Teoria używania do analizy wydarzeń politycznych w kontekście wyboru partykularnych interesów jednostek w stosunku do dobra wspólnego"<ref>M. Ćwiklicki, M. Jabłoński, S. Mazur (red.) (2016) str. 213</ref> Podstawą teorii jest maksymalizacja, racjonalność oraz [[kierowanie]] się własnym interesem.<ref>J. Wilkin (red.)(2005) s. 10</ref> | ||
==Historia teorii wyboru publicznego== | ==Historia teorii wyboru publicznego== | ||
| Linia 26: | Linia 26: | ||
<google>t</google> | <google>t</google> | ||
'''Szkoła Virginii''' - twórcy: James M. Buchanana, Gordon Tullock, ośrodek: The Center for Study of Public Choice w Georgie Mason Univeristy. W książce pod redakcją Marcina Smaga, Tadeusza Włudyka możemy przeczytać, że szkoła ta "bada procesy tworzenia grup interesu oraz efektywność władzy i systemu prawnego.<ref>M. Smaga, T. Włudyka (red.) (2012) str. 56</ref> U podstaw jej poglądów leży przekonanie, że wyborcy i osoby przez nich wybrane "maksymalizują indywidualną użyteczność i dążą do redystrybucji dochodów".<ref>M. Smaga, T. Włudyka (red.) (2012) str. 56</ref> Za jej najważniejszy dorobek uznaje się ''teorię kontraktu konstytucyjnego'', która zakłada istnienie dwóch rodzajów decyzji politycznych: | '''Szkoła Virginii''' - twórcy: James M. Buchanana, Gordon Tullock, ośrodek: The Center for Study of Public Choice w Georgie Mason Univeristy. W książce pod redakcją Marcina Smaga, Tadeusza Włudyka możemy przeczytać, że szkoła ta "bada procesy tworzenia grup interesu oraz [[efektywność]] władzy i systemu prawnego.<ref>M. Smaga, T. Włudyka (red.) (2012) str. 56</ref> U podstaw jej poglądów leży przekonanie, że wyborcy i osoby przez nich wybrane "maksymalizują indywidualną [[użyteczność]] i dążą do redystrybucji dochodów".<ref>M. Smaga, T. Włudyka (red.) (2012) str. 56</ref> Za jej najważniejszy dorobek uznaje się ''teorię kontraktu konstytucyjnego'', która zakłada istnienie dwóch rodzajów decyzji politycznych: | ||
# ''bieżące'' - podejmowane większością głosów i destabilizujące sytuacje sytuację gospodarczą, ponieważ nastawione są na "najszybszą maksymalizacje indywidualnych użyteczności",<ref>M. Smaga, T. Włudyka (red.) (2012) str. 57</ref> | # ''bieżące'' - podejmowane większością głosów i destabilizujące sytuacje sytuację gospodarczą, ponieważ nastawione są na "najszybszą maksymalizacje indywidualnych użyteczności",<ref>M. Smaga, T. Włudyka (red.) (2012) str. 57</ref> | ||
# ''z zakresu tzw. polityki konstytucyjnej'' - zakreśla granice dla decyzji bieżących. W przypadku tych decyzji potrzebny jest konsensus. <ref>M. Smaga, T. Włudyka (red.) (2012) str. 57</ref> | # ''z zakresu tzw. polityki konstytucyjnej'' - zakreśla granice dla decyzji bieżących. W przypadku tych decyzji potrzebny jest konsensus. <ref>M. Smaga, T. Włudyka (red.) (2012) str. 57</ref> | ||
Szczególne zainteresowanie wykazują w temacie zjawiska niesprawności rządu a także zawodności rynku. <ref>J. Wilkin (red.) (2005) str. 18</ref> | Szczególne zainteresowanie wykazują w temacie zjawiska niesprawności rządu a także zawodności rynku. <ref>J. Wilkin (red.) (2005) str. 18</ref> | ||
'''Szkoła Chicago''' - przedstawiciele: Georgie J. Stigler (laureat Nagrody Nobla, dziedzina - ekonomia), Gary Becker, Sam Peltzman, Richard A. Posner oraz William M. Landes. Szkoła Chicago inaczej nazywana jest szkołą analizy prawa. Przedstawiciele tej szkoły uznają, że decyzje polityczne i ekonomiczne są podejmowane na tej samej zasadzie. Decydent jest pozbawiony ideologii. "Uczestnicy rynku są odbiorcami cen, a równowaga ustala się natychmiast i jest trwała" <ref>M. Smaga, T. Włudyka (red.) (2012) str. 57</ref> Te założenia sprawiają, że można przeprowadzić ekonomiczną analizę regulacji gospodarki oraz efektywności instytucji prawnych. <ref>M. Smaga, T. Włudyka (red.) (2012) str. 57</ref> Wg szkoły Chicago "głosujący są dobrze poinformowani, biurokraci są skutecznie kontrolowani przez organy ustawodawcze, a system prawny oparty na prawie zwyczajowym jest efektywny."<ref>J. Wilkin (red.) (2005) str. 19</ref> | '''Szkoła Chicago''' - przedstawiciele: Georgie J. Stigler (laureat Nagrody Nobla, dziedzina - [[ekonomia]]), [[Gary Becker]], Sam Peltzman, Richard A. Posner oraz William M. Landes. Szkoła Chicago inaczej nazywana jest szkołą analizy prawa. Przedstawiciele tej szkoły uznają, że decyzje polityczne i ekonomiczne są podejmowane na tej samej zasadzie. [[Decydent]] jest pozbawiony ideologii. "Uczestnicy rynku są odbiorcami cen, a [[równowaga]] ustala się natychmiast i jest trwała" <ref>M. Smaga, T. Włudyka (red.) (2012) str. 57</ref> Te założenia sprawiają, że można przeprowadzić ekonomiczną analizę regulacji gospodarki oraz efektywności instytucji prawnych. <ref>M. Smaga, T. Włudyka (red.) (2012) str. 57</ref> Wg szkoły Chicago "głosujący są dobrze poinformowani, biurokraci są skutecznie kontrolowani przez organy ustawodawcze, a [[system]] prawny oparty na prawie zwyczajowym jest efektywny."<ref>J. Wilkin (red.) (2005) str. 19</ref> | ||
'''Szkoła Rochester''' - przedstawiciele to William H. Riker, Peter C. Ordeshook. W tej szkole teoria wyboru publicznego jest wzbogacona konfliktami i sposobami ich rozwiązania. <ref>M. Smaga, T. Włudyka (red.) (2012) str. 57</ref> Przedstawiciele szkoły Rochester interesują się również problematyką głosowania, manipulacją programami wyborczymi, strategią partii, handlem głosami oraz efektywnością władzy ustawodawczej i biurokracji. Koncentrują się oni głównie na badaniach funkcjonowania sfery politycznej w Stanach Zjednoczonych. <ref>J. Wilkin (red.) (2005) str. 19</ref> | '''Szkoła Rochester''' - przedstawiciele to William H. Riker, Peter C. Ordeshook. W tej szkole teoria wyboru publicznego jest wzbogacona konfliktami i sposobami ich rozwiązania. <ref>M. Smaga, T. Włudyka (red.) (2012) str. 57</ref> Przedstawiciele szkoły Rochester interesują się również problematyką głosowania, manipulacją programami wyborczymi, strategią partii, handlem głosami oraz efektywnością władzy ustawodawczej i biurokracji. Koncentrują się oni głównie na badaniach funkcjonowania sfery politycznej w Stanach Zjednoczonych. <ref>J. Wilkin (red.) (2005) str. 19</ref> | ||
| Linia 37: | Linia 37: | ||
==Istota teorii wyboru publicznego== | ==Istota teorii wyboru publicznego== | ||
Teoria ma za zadanie odnalezienie optymalnych reguł w sytuacji podejmowania wyboru publicznego. Wg Buchanana i Tullock'a podjęta decyzja będzie sprawiedliwa i racjonalna w momencie, gdy podjęta została przez racjonalne jednostki. Obaj twórcy sądzą, że przed podjęciem decyzji należy przyjąć jakąś regułę podejmowania wyboru. Jednakże ta reguła jest sama w sobie ograniczeniem dla przyszłych wyborów. Szkoła wyboru publicznego pragnie zerwać z założeniami standardowej ekonomii, które mówią, że niemożliwym jest iż podmiot może sam wybrać swoje ograniczenia.<ref>P. Przybysz (2009) str. 108, 109</ref> | Teoria ma za [[zadanie]] odnalezienie optymalnych reguł w sytuacji podejmowania wyboru publicznego. Wg Buchanana i Tullock'a podjęta [[decyzja]] będzie sprawiedliwa i racjonalna w momencie, gdy podjęta została przez racjonalne jednostki. Obaj twórcy sądzą, że przed podjęciem decyzji należy przyjąć jakąś regułę podejmowania wyboru. Jednakże ta reguła jest sama w sobie ograniczeniem dla przyszłych wyborów. Szkoła wyboru publicznego pragnie zerwać z założeniami standardowej ekonomii, które mówią, że niemożliwym jest iż podmiot może sam wybrać swoje ograniczenia.<ref>P. Przybysz (2009) str. 108, 109</ref> | ||
==Podstawy teorii wyboru publicznego== | ==Podstawy teorii wyboru publicznego== | ||
Wg J. S. Colemana fundamentem teorii są następujące elementy: | Wg J. S. Colemana fundamentem teorii są następujące elementy: | ||
* "indywidualizm metodologiczny, | * "[[indywidualizm]] metodologiczny, | ||
* zasada maksymalizacji lub optymalizacji, | * [[zasada]] maksymalizacji lub optymalizacji, | ||
* koncepcja optimum społecznego, | * koncepcja optimum społecznego, | ||
* koncepcja równowagi systemu, | * koncepcja równowagi systemu, | ||
* możliwość poprawy użyteczności przez zrzeczenie się kontroli, | * możliwość poprawy użyteczności przez zrzeczenie się kontroli, | ||
* koncepcja kapitału społecznego, | * koncepcja kapitału społecznego, | ||
* założenie o społecznych źródłach uprawnień, | * [[założenie]] o społecznych źródłach uprawnień, | ||
* koncepcja instytucji."<ref>J. Wilkin (red.) (2005) str. 11,12</ref> | * koncepcja instytucji."<ref>J. Wilkin (red.) (2005) str. 11,12</ref> | ||
| Linia 62: | Linia 62: | ||
==Rachunek kosztów w teorii wyboru publicznego== | ==Rachunek kosztów w teorii wyboru publicznego== | ||
Wg Buchanana i Tullock'a każda jednostka przed podjęciem decyzji kalkuluje koszty związane z jej wyborem. Wyróżnia się następujące koszty: | Wg Buchanana i Tullock'a każda jednostka przed podjęciem decyzji kalkuluje [[koszty]] związane z jej wyborem. Wyróżnia się następujące koszty: | ||
* zewnętrzne - koszty na które jednostka podejmująca decyzje nie ma wpływu, ponieważ spowodowane są one działaniami innych ludzi, | * zewnętrzne - koszty na które jednostka podejmująca decyzje nie ma wpływu, ponieważ spowodowane są one działaniami innych ludzi, | ||
* podejmowanych decyzji - jednostka spodziewa się je ponieść w wyniku dochodzenia do porozumienia z innymi. | * podejmowanych decyzji - jednostka spodziewa się je ponieść w wyniku dochodzenia do porozumienia z innymi. | ||
Koszty te zależą od liczebności grupy, w której jednostka się znajduje. Jeżeli liczba jednostek tej grupy wzrośnie, to koszty zewnętrzne zmaleją, gdyż powinna wystąpić mniejsza ilości działań niekontrolowanych, które zagrażają jednostce wchodzącej w skład grupy. W momencie zawarcia jednomyślnego porozumienia między wszystkimi jednostkami spodziewane koszty zewnętrzne równe będą zeru. Jako powód takiego postępowania Buchanan i Tullock przyjmują fakt, że jednostka, która bierze udział w procesie podejmowania decyzji nie zgodzi się na niekorzystne dla niej postanowienia. Jednakże należy zauważyć, że im więcej jednostek w danej grupie, tym trudniej osiągnąć dogodne porozumienie, co skutkuje zwiększeniem kosztów, a każda racjonalna jednostka będzie dążyć do ich minimalizacji. <ref>P. Przybysz (2009) str. 110, 111</ref> | Koszty te zależą od liczebności grupy, w której jednostka się znajduje. Jeżeli liczba jednostek tej grupy wzrośnie, to koszty zewnętrzne zmaleją, gdyż powinna wystąpić mniejsza ilości działań niekontrolowanych, które zagrażają jednostce wchodzącej w skład grupy. W momencie zawarcia jednomyślnego porozumienia między wszystkimi jednostkami spodziewane koszty zewnętrzne równe będą zeru. Jako powód takiego postępowania Buchanan i Tullock przyjmują fakt, że jednostka, która bierze [[udział]] w procesie podejmowania decyzji nie zgodzi się na niekorzystne dla niej postanowienia. Jednakże należy zauważyć, że im więcej jednostek w danej grupie, tym trudniej osiągnąć dogodne porozumienie, co skutkuje zwiększeniem kosztów, a każda racjonalna jednostka będzie dążyć do ich minimalizacji. <ref>P. Przybysz (2009) str. 110, 111</ref> | ||
==Bibliografia== | ==Bibliografia== | ||
* Czyżewski A., Kułyk P. [http://www.wne.sggw.pl/czasopisma/pdf/RNR_2013_T100_z3_s7.pdf ''Kwestia rolna w teorii wyboru publicznego''], Roczniki Naukowe Ekonomii Rolnictwa i Rozwoju Obszarów Wiejskich, t. 100, z. 3, 2013 | * Czyżewski A., Kułyk P. [http://www.wne.sggw.pl/czasopisma/pdf/RNR_2013_T100_z3_s7.pdf ''Kwestia rolna w teorii wyboru publicznego''], Roczniki Naukowe Ekonomii Rolnictwa i Rozwoju Obszarów Wiejskich, t. 100, z. 3, 2013 | ||
* Ćwiklicki M., Jabłoński M., Mazur S. (red.) ''Współczesne koncepcje zarządzania publicznego. Wyzwania modernizacyjne sektora publicznego'', | * Ćwiklicki M., Jabłoński M., Mazur S. (red.) ''Współczesne [[koncepcje zarządzania]] publicznego. Wyzwania modernizacyjne sektora publicznego'', | ||
* Nagaj R. [http://www.wneiz.pl/nauka_wneiz/sip/sip27-2012/SiP-27-149.pdf ''Przesłanki regulacji rynków w świetle teorii wyboru publicznego''], Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego. Studia i Prace Wydziału Nauk Ekonomicznych i Zarządzania nr 27 | * Nagaj R. [http://www.wneiz.pl/nauka_wneiz/sip/sip27-2012/SiP-27-149.pdf ''Przesłanki regulacji rynków w świetle teorii wyboru publicznego''], Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego. Studia i Prace Wydziału Nauk Ekonomicznych i Zarządzania nr 27 | ||
* Przybysz P. ''Modele teoretyczne we współczesnej filozofii politycznej liberalizmu'', Wydawnictwo Naukowe WNS UAM, 2009 | * Przybysz P. ''[[Modele]] teoretyczne we współczesnej filozofii politycznej liberalizmu'', Wydawnictwo Naukowe WNS UAM, 2009 | ||
* Smaga M., Włudyka T. (red.) ''Instytucje gospodarki rynkowej'', LEX, Warszawa 2012 | * Smaga M., Włudyka T. (red.) ''Instytucje gospodarki rynkowej'', LEX, Warszawa 2012 | ||
* Wilkina J. (red.) ''Teoria wyboru publicznego'', Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR, Warszawa 2005 | * Wilkina J. (red.) ''Teoria wyboru publicznego'', Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR, Warszawa 2005 | ||
Wersja z 04:39, 22 maj 2020
| Teoria wyboru publicznego |
|---|
| Polecane artykuły |
Teoria wyboru publicznego – bada przede wszystkim proces kształtowania instytucji w sferze polityki. "Teoria używania do analizy wydarzeń politycznych w kontekście wyboru partykularnych interesów jednostek w stosunku do dobra wspólnego"[1] Podstawą teorii jest maksymalizacja, racjonalność oraz kierowanie się własnym interesem.[2]
Historia teorii wyboru publicznego
Historia teorii wyboru publicznego sięga lat 40. i 50. XX wieku. Za twórcę uznaje się Jamesa M. Buchanana i należny do nurtu nowej ekonomii instytucjonalnej. Teoria dzieli się na trzy odłamy:
- szkoła Virginii,
- szkoła Chicago,
- szkoła Rochester.[3]
Szkoła Virginii - twórcy: James M. Buchanana, Gordon Tullock, ośrodek: The Center for Study of Public Choice w Georgie Mason Univeristy. W książce pod redakcją Marcina Smaga, Tadeusza Włudyka możemy przeczytać, że szkoła ta "bada procesy tworzenia grup interesu oraz efektywność władzy i systemu prawnego.[4] U podstaw jej poglądów leży przekonanie, że wyborcy i osoby przez nich wybrane "maksymalizują indywidualną użyteczność i dążą do redystrybucji dochodów".[5] Za jej najważniejszy dorobek uznaje się teorię kontraktu konstytucyjnego, która zakłada istnienie dwóch rodzajów decyzji politycznych:
- bieżące - podejmowane większością głosów i destabilizujące sytuacje sytuację gospodarczą, ponieważ nastawione są na "najszybszą maksymalizacje indywidualnych użyteczności",[6]
- z zakresu tzw. polityki konstytucyjnej - zakreśla granice dla decyzji bieżących. W przypadku tych decyzji potrzebny jest konsensus. [7]
Szczególne zainteresowanie wykazują w temacie zjawiska niesprawności rządu a także zawodności rynku. [8]
Szkoła Chicago - przedstawiciele: Georgie J. Stigler (laureat Nagrody Nobla, dziedzina - ekonomia), Gary Becker, Sam Peltzman, Richard A. Posner oraz William M. Landes. Szkoła Chicago inaczej nazywana jest szkołą analizy prawa. Przedstawiciele tej szkoły uznają, że decyzje polityczne i ekonomiczne są podejmowane na tej samej zasadzie. Decydent jest pozbawiony ideologii. "Uczestnicy rynku są odbiorcami cen, a równowaga ustala się natychmiast i jest trwała" [9] Te założenia sprawiają, że można przeprowadzić ekonomiczną analizę regulacji gospodarki oraz efektywności instytucji prawnych. [10] Wg szkoły Chicago "głosujący są dobrze poinformowani, biurokraci są skutecznie kontrolowani przez organy ustawodawcze, a system prawny oparty na prawie zwyczajowym jest efektywny."[11]
Szkoła Rochester - przedstawiciele to William H. Riker, Peter C. Ordeshook. W tej szkole teoria wyboru publicznego jest wzbogacona konfliktami i sposobami ich rozwiązania. [12] Przedstawiciele szkoły Rochester interesują się również problematyką głosowania, manipulacją programami wyborczymi, strategią partii, handlem głosami oraz efektywnością władzy ustawodawczej i biurokracji. Koncentrują się oni głównie na badaniach funkcjonowania sfery politycznej w Stanach Zjednoczonych. [13]
Istota teorii wyboru publicznego
Teoria ma za zadanie odnalezienie optymalnych reguł w sytuacji podejmowania wyboru publicznego. Wg Buchanana i Tullock'a podjęta decyzja będzie sprawiedliwa i racjonalna w momencie, gdy podjęta została przez racjonalne jednostki. Obaj twórcy sądzą, że przed podjęciem decyzji należy przyjąć jakąś regułę podejmowania wyboru. Jednakże ta reguła jest sama w sobie ograniczeniem dla przyszłych wyborów. Szkoła wyboru publicznego pragnie zerwać z założeniami standardowej ekonomii, które mówią, że niemożliwym jest iż podmiot może sam wybrać swoje ograniczenia.[14]
Podstawy teorii wyboru publicznego
Wg J. S. Colemana fundamentem teorii są następujące elementy:
- "indywidualizm metodologiczny,
- zasada maksymalizacji lub optymalizacji,
- koncepcja optimum społecznego,
- koncepcja równowagi systemu,
- możliwość poprawy użyteczności przez zrzeczenie się kontroli,
- koncepcja kapitału społecznego,
- założenie o społecznych źródłach uprawnień,
- koncepcja instytucji."[15]
Nurty w teorii wyboru publicznego
W dorobku torii wyodrębnia się następujące nurty:
- "Ekonomiczna teoria demokracji,
- Teoria władzy ustawodawczej, wykonawczej i biurokracji państwowej,
- Teoria kontraktu konstytucyjnego,
- Teoria grup interesu i koalicji dystrybucji,
- Teoria pogoni za rentą."[16]
Rachunek kosztów w teorii wyboru publicznego
Wg Buchanana i Tullock'a każda jednostka przed podjęciem decyzji kalkuluje koszty związane z jej wyborem. Wyróżnia się następujące koszty:
- zewnętrzne - koszty na które jednostka podejmująca decyzje nie ma wpływu, ponieważ spowodowane są one działaniami innych ludzi,
- podejmowanych decyzji - jednostka spodziewa się je ponieść w wyniku dochodzenia do porozumienia z innymi.
Koszty te zależą od liczebności grupy, w której jednostka się znajduje. Jeżeli liczba jednostek tej grupy wzrośnie, to koszty zewnętrzne zmaleją, gdyż powinna wystąpić mniejsza ilości działań niekontrolowanych, które zagrażają jednostce wchodzącej w skład grupy. W momencie zawarcia jednomyślnego porozumienia między wszystkimi jednostkami spodziewane koszty zewnętrzne równe będą zeru. Jako powód takiego postępowania Buchanan i Tullock przyjmują fakt, że jednostka, która bierze udział w procesie podejmowania decyzji nie zgodzi się na niekorzystne dla niej postanowienia. Jednakże należy zauważyć, że im więcej jednostek w danej grupie, tym trudniej osiągnąć dogodne porozumienie, co skutkuje zwiększeniem kosztów, a każda racjonalna jednostka będzie dążyć do ich minimalizacji. [17]
Bibliografia
- Czyżewski A., Kułyk P. Kwestia rolna w teorii wyboru publicznego, Roczniki Naukowe Ekonomii Rolnictwa i Rozwoju Obszarów Wiejskich, t. 100, z. 3, 2013
- Ćwiklicki M., Jabłoński M., Mazur S. (red.) Współczesne koncepcje zarządzania publicznego. Wyzwania modernizacyjne sektora publicznego,
- Nagaj R. Przesłanki regulacji rynków w świetle teorii wyboru publicznego, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego. Studia i Prace Wydziału Nauk Ekonomicznych i Zarządzania nr 27
- Przybysz P. Modele teoretyczne we współczesnej filozofii politycznej liberalizmu, Wydawnictwo Naukowe WNS UAM, 2009
- Smaga M., Włudyka T. (red.) Instytucje gospodarki rynkowej, LEX, Warszawa 2012
- Wilkina J. (red.) Teoria wyboru publicznego, Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR, Warszawa 2005
- Woźnicki J. Nowa dyscyplina – "nauki o polityce publicznej” usytuowana w dziedzinie nauk społecznych**, NAUKA 1/2012
Przypisy
- ↑ M. Ćwiklicki, M. Jabłoński, S. Mazur (red.) (2016) str. 213
- ↑ J. Wilkin (red.)(2005) s. 10
- ↑ M. Smaga, T. Włudyka (red.) (2012) str. 56
- ↑ M. Smaga, T. Włudyka (red.) (2012) str. 56
- ↑ M. Smaga, T. Włudyka (red.) (2012) str. 56
- ↑ M. Smaga, T. Włudyka (red.) (2012) str. 57
- ↑ M. Smaga, T. Włudyka (red.) (2012) str. 57
- ↑ J. Wilkin (red.) (2005) str. 18
- ↑ M. Smaga, T. Włudyka (red.) (2012) str. 57
- ↑ M. Smaga, T. Włudyka (red.) (2012) str. 57
- ↑ J. Wilkin (red.) (2005) str. 19
- ↑ M. Smaga, T. Włudyka (red.) (2012) str. 57
- ↑ J. Wilkin (red.) (2005) str. 19
- ↑ P. Przybysz (2009) str. 108, 109
- ↑ J. Wilkin (red.) (2005) str. 11,12
- ↑ J. Wilkin (red.) (2005) str. 20-25
- ↑ P. Przybysz (2009) str. 110, 111
Autor: Klaudia Niziołek
