Postępowanie przygotowawcze

Postępowanie przygotowawcze - pierwsza najtrudniejsza faza postępowania karnego prowadząca dochodzenie lub śledztwo w sprawie popełnionego czynu wraz z zabezpieczeniem dowodów przestępstwa umożliwiającego prawidłowe rozstrzygnięcie sprawy przez sąd (M. Kurowski 2015, s. 43-45). Postępowanie przygotowawcze zaczyna się w chwili pierwszej czynności procesowej w sprawie, a kończy doręczeniem aktu oskarżenia do sądu lub wniosku (R.A. Stefański i in. 2016, s. 50). Zakres przepisów prawnych przedstawia ustawa z dnia 6 czerwca 1997 roku - Kodeks postępowania karnego (Dz.U. 2020, poz. 30 z późn. zm.).

Postępowanie przygotowawcze zostało podzielone na 3 najważniejsze etapy (R.A. Stefański i in. 2016, s. 50):

• postępowanie wstępne,
• postępowanie właściwe (dochodzenie lub śledztwo),
• postępowanie aktu oskarżenia.

Cele postępowania przygotowawczego

Zgodnie z art. §1 ustawy - Kodeks postępowania karnego - postępowanie przygotowawcze ma na celu (Dz.U. 2020, poz. 30 z późn. zm.):

• ustalenie, czy został popełniony czyn zabroniony i czy obejmuje przestępstwo,
• wykrycie, a w razie konieczności ujęcie sprawcy,
• zgromadzenie niezbędnych danych podejrzanego,
• wyjaśnienie okoliczności sprawy, w tym ustalenie osób pokrzywdzonych oraz wielkości szkody,
• zebranie, zabezpieczenie oraz w niezbędnym obszarze utrwalenie dowodów dla sądu.

Wyznaczone cele postępowania przygotowawczego prowadzone bądź nadzorowane są przez prokuratura czy policje, a w razie potrzeby przez inne uprawnione organy (Dz.U. 2020, poz. 30 z późn. zm.).

Metody postępowania przygotowawczego

Postępowanie przygotowawcze zostało podzielone na dwie metody (R.A. Stefański i in. 2016, s. 406):

• dochodzenie - uproszczona metoda postępowania, prowadząca sprawy o lżejszym ciężarze gatunkowym należąca do właściwości sądu rejonowego. Dochodzenie trwa do 2 miesięcy, może zostać przedłużone do 3 miesięcy. W sytuacjach wyjątkowych dochodzenie wydłużone jest na określony czas.
• śledztwo - podstawowa metoda postępowania, rozpoczynająca w chwili wszczęcia przestępstwa z urzędu lub na skutek zawiadomienia. Śledztwo jest prowadzone w sprawach, w których rozpoznanie w pierwszej instancji należy do właściwości sądu Okręgowego. Śledztwo trwa do 3 miesięcy, a w sytuacjach wyjątkowym może trwać rok.

Nadzór prokuratora nad postępowaniem przygotowawczym

Zgodnie z art. 326 § 1, §3 ustawy - Kodeks postępowania karnego - Prokurator pełni role kontrolną w postępowaniu przygotowawczym w szczególności może (Dz.U. 2020, poz. 30 z późn. zm.):

• zapoznać się z zamierzeniami prowadzącego postępowanie, sygnalizować kierunki postępowania oraz wydawać, co do tego zarządzenia,
• wydawać postanowienia, zarządzenia lub polecenia oraz przekształcać oraz uchylać postanowienia i zarządzenia wydane przez prowadzącego postępowanie,
• żądać zobrazowania sobie materiałów zbieranych w toku postępowania,
• brać udział w czynnościach formowanych przez prowadzących postępowanie, osobiście przeprowadzać albo przejąć sprawę do swego prowadzenia.

Zakończenie postępowania przygotowawczego

Postępowanie przygotowawcze kończy się umorzeniem lub skierowaniem sprawy do sądu. Do sądu składa się akt oskarżenia lub wniosek o umorzenie postępowania i zastosowanie środków zabezpieczających i ewentualnie wniosku o warunkowe umorzenie postępowania (Dz.U. 2020, poz. 30 z późn. zm.). Skierowanie sprawy do sądu następuje przez wprowadzenie aktu oskarżenia w ciągu 14 dni od daty zamknięcia śledztwa lub dochodzenia, a jeżeli podejrzany jest tymczasowo aresztowany to do 7 dni (M. Kurowski 2015, s. 83).

Ochrona praw uczestników postępowania przygotowawczego

Prawa podejrzanego lub oskarżonego

W postępowaniu przygotowawczym, jednym z kluczowych praw podejrzanego lub oskarżonego jest prawo do obrony. Oznacza to, że każdy uczestnik postępowania ma prawo do skorzystania z pomocy adwokata lub innego pełnomocnika. Prawo do obrony ma na celu zapewnienie równych szans stronom w procesie oraz zapewnienie, że podejrzany lub oskarżony będzie mógł odpowiednio przedstawić swoje argumenty i dowody.

Kolejnym ważnym prawem uczestnika postępowania przygotowawczego jest prawo do zapoznania się z aktami sprawy. Oznacza to, że podejrzany lub oskarżony ma prawo do wglądu w dokumenty i dowody zgromadzone przez organy ścigania. To prawo umożliwia podejrzanemu lub oskarżonemu skuteczną obronę, ponieważ pozwala na zapoznanie się ze wszystkimi informacjami dotyczącymi sprawy i przygotowanie odpowiedniego materiału dowodowego.

Każdy uczestnik postępowania przygotowawczego ma prawo do wypowiedzenia się na temat zarzutów, które mu postawiono. Oznacza to, że podejrzany lub oskarżony ma możliwość przedstawienia swojej wersji zdarzeń oraz argumentów przemawiających za swoją niewinnością. Prawo do wypowiedzenia się na temat zarzutów jest ważnym elementem procedury, który zapewnia uczestnikowi równą szansę na przedstawienie swojej obrony.

Ostatnim istotnym prawem podejrzanego lub oskarżonego w postępowaniu przygotowawczym jest prawo do składania wniosków i zażaleń. Uczestnik postępowania ma prawo zgłaszać wszelkie wnioski dotyczące sprawy oraz składać zażalenia na decyzje podejmowane przez organy ścigania. Prawo to ma na celu zapewnienie stronom możliwości skutecznego uczestnictwa w postępowaniu oraz kontrolę nad przebiegiem procesu.

Równowaga między prawami podejrzanego a celami postępowania przygotowawczego

Prawa podejrzanego lub oskarżonego odgrywają istotną rolę w postępowaniu przygotowawczym. Zapewniają one równowagę między stronami, umożliwiając podejrzanemu lub oskarżonemu skuteczną obronę. Bez zapewnienia odpowiednich praw i możliwości dla podejrzanego lub oskarżonego, postępowanie przygotowawcze nie mogłoby być uznane za sprawiedliwe.

Jednakże, w celu zapewnienia skuteczności postępowania przygotowawczego, istnieją pewne ograniczenia praw podejrzanego lub oskarżonego. Ograniczenia te wynikają z potrzeby przeprowadzenia skutecznego dochodzenia oraz zapewnienia ochrony społeczeństwa. Ważne jest, aby ograniczenia te były proporcjonalne i uzasadnione, aby uniknąć naruszenia praw podejrzanego lub oskarżonego.

Aby zapewnić ochronę praw podejrzanego lub oskarżonego, istnieje mechanizm kontroli prawidłowości postępowania przez sąd. Sąd ma za zadanie monitorować, czy organy ścigania przestrzegają praw uczestników postępowania przygotowawczego. Jeśli dochodzi do naruszenia praw podejrzanego lub oskarżonego, sąd może podjąć odpowiednie środki naprawcze.

W polskim systemie prawnym istnieje szereg zasad procesowych, które mają na celu chronić prawa podejrzanego lub oskarżonego. Zasady te obejmują m.in. zasadę domniemania niewinności, zasadę konfrontacji, zasadę równości broni oraz zasadę tajemnicy rozprawy. Wszystkie te zasady mają na celu zapewnienie uczciwego procesu i ochronę praw podejrzanego lub oskarżonego.

Odpowiedzialność za naruszenie praw uczestników postępowania przygotowawczego

Naruszenie praw podejrzanego lub oskarżonego przez organy ścigania może mieć poważne konsekwencje. W przypadku naruszenia praw uczestników postępowania przygotowawczego, organy ścigania mogą być pociągnięte do odpowiedzialności. Konsekwencje te mogą obejmować m.in. unieważnienie postępowania, ściganie odpowiedzialnych funkcjonariuszy lub odszkodowanie dla poszkodowanego.

Uczestnik postępowania przygotowawczego, który uważa, że jego prawa zostały naruszone przez organy ścigania, ma możliwość zaskarżenia tych działań do sądu. Sąd może ocenić, czy doszło do naruszenia praw podejrzanego lub oskarżonego i podjąć odpowiednie środki naprawcze. Możliwość zaskarżenia działań organów ścigania do sądu stanowi dodatkową ochronę praw uczestników postępowania.

W przypadku naruszenia praw podejrzanego lub oskarżonego, istnieją różne środki naprawcze, które mogą być podjęte. Mogą to być m.in. unieważnienie postępowania, uchylenie niekorzystnych decyzji lub przyznanie odszkodowania. Środki naprawcze mają na celu przywrócenie równowagi między stronami i zapewnienie ochrony praw uczestników postępowania przygotowawczego.

Postępowanie przygotowawcze — artykuły polecane

Postępowanie cywilne — Czynny żal — Postępowanie administracyjne — Postępowanie karne — Naczelny Sąd Administracyjny — Wzór użytkowy — Ustawa — Zarząd komisaryczny — Odwołanie od decyzji — Dobra praktyka dystrybucyjna

Bibliografia

• Kosonoga J. (red.) (2018), Nadzór służbowy nad postępowaniem przygotowawczym, Veritas Iuris, nr 2
• Kowalczyk P. (2018), Konsensualne zakończenie postępowania przygotowawczego w trybie art. 355 k.p.k., 'Nowa kodyfikacja prawa karnego, tom L
• Kurowski M. (2015), Zagadnienia ogólne i postępowanie przygotowawcze, Krajowa Szkoła Sądownictwa i Prokuratury, Kraków
• Stefański R. (red.) (2016), Postępowanie przygotowawcze, Wolters Kluwer, Warszawa
• Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks postępowania karnego. Dz.U. 1997 nr 89 poz. 555

Autor: Karolina Fasuga

Treść tego artykułu została oparta na aktach prawnych. Zwróć uwagę, że niektóre akty prawne mogły ulec zmianie od czasu publikacji tego tekstu.