Urlop

Urlop - to czas wolny od świadczenia pracy przez pracownika, przewidziany przepisami prawa. Zależnie od rodzaju urlopu, pracownik może dostawać w okresie urlopu wynagrodzenie lub nie. Każdy pracownik zatrudniony w ramach stosunku pracy, tj. na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę, ma prawo do corocznego, nieprzerwanego, płatnego urlopu wypoczynkowego. Pracownik nie może zrzec się tego prawa.

TL;DR

Artykuł omawia różne rodzaje urlopów, takie jak urlop wypoczynkowy, bezpłatny, okolicznościowy, macierzyński, rodzicielski i wychowawczy. Pracownik ma prawo do płatnego urlopu wypoczynkowego, którego długość zależy od stażu pracy. Urlop bezpłatny pozwala pracownikowi na zwolnienie z pracy bez wynagrodzenia. Urlop okolicznościowy umożliwia pracownikowi uczestnictwo w ważnych wydarzeniach osobistych. Urlop macierzyński jest udzielany matkom po urodzeniu dziecka, a urlop rodzicielski jest fakultatywny i płatny. Urlop wychowawczy pozwala pracownikowi na opiekę nad małym dzieckiem.

Rodzaje urlopu

• urlop wypoczynkowy
• urlop bezpłatny
• urlop okolicznościowy
• urlop macierzyński
• urlop rodzicielski
• urlop wychowawczy

Urlop wypoczynkowy

Pracownikowi przysługuje urlop wypoczynkowy wynoszący:

• 20 dni - jeśli jest zatrudniony krócej niż 10 lat
• 26 dni - jeśli jest zatrudniony dłużej niż 10 lat

Niektórzy pracownicy mają prawo do dodatkowych urlopów (sędziowie, prokuratorzy, pracownicy naukowi PAN, nauczyciele, strażacy, niepełnosprawni) W przypadku pracowników zatrudnionych w niepełnym wymiarze czasu pracy wymiar urlopu należy ustalić proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy. Podstawowy wymiar urlopu (20 lub 26 dni) należy pomnożyć przez ułamek będący wymiarem czasu pracy np. 1/2, 1/5, 1/8. Jeżeli wynikiem powyższego mnożenia będzie liczba będąca ułamkiem, należy zaokrąglić ją do pełnego dnia.

Ten, kto podejmuje pierwsze w życiu zatrudnienie, w roku kalendarzowym, w którym to nastąpiło, ma prawo do urlopu z upływem każdego miesiąca pracy w wymiarze 1/12 urlopu przysłuchującego mu po przepracowaniu roku.

Lata nauki a urlop wypoczynkowy

Do okresu, od którego zależy wymiar urlopu, zalicza się przede wszystkim okresy zatrudnienia - sumuje się je - uwzględnia się zatrudnienie u wszystkich pracodawców. Na wymiar urlopu wypoczynkowego mają wpływ wliczane do niego okresy nauki. Pracodawca uwzględnia:

• 3 lata - dla szkoły zasadniczej
• 4 lata - dla średniej szkoły ogólnokształcącej
• 5 lat - dla średniej szkoły zawodowej.
• 6 lat - dla szkoły policealnej
• 8 lat - dla szkoły wyższej (także dla tych, którzy otrzymali dyplom licencjata)

Okresów edukacji nie sumuje się. "Repetowanie" także nie pomaga w powiększaniu urlopu. Jeżeli pracownik jednocześnie uczył się i pracował to zalicza mu się albo okres zatrudnienia, w czasie, którego pobierał też naukę, albo okres edukacji w zależności od tego, co jest dla niego korzystniejsze. Pracodawca uwzględnia okres nauki dopiero, gdy zobaczy oryginał dyplomu. Na mocy kodeksu pracy i przepisów szczególnych do okresu pracy, od którego zależy nabycie prawa do urlopu, wlicza się również pewne okresy, kiedy pracownik nie pozostawał w zatrudnieniu. Jest nim np. okres, za który pracownik otrzymał od pracodawcy odszkodowanie w związku ze skróceniem okresu wypowiedzenia. Z kolei niektóre okresy wlicza się tylko do wymiaru urlopu, a nie do okresu zatrudnienia, od którego zależy nabycie prawa do urlopu, (czyli wydłużają urlop, ale nie staż pracy). Jest takim okresem - czas pobierania zasiłku dla bezrobotnych.

Inne urlopy a urlop wypoczynkowy

Jeżeli pracownik ponad miesiąc nie wykonywał pracy, bo przebywał np.: na urlopie bezpłatnym, urlopie wychowawczym, odbywał zasadniczą służbę wojskową lub odbywał karę pozbawienia wolności to trzeba mu zmniejszyć wymiar należnego urlopu. Pracownik nie ma zatem prawa do urlopu wypoczynkowego za okresy tych nieobecności, jeżeli przekroczyły one miesiąc w danym roku. Gdyby trwały krócej, to nie mają wpływu na wymiar urlopu. Jeżeli te okresy obejmują części miesięcy to należy je zsumować, (bo przy proporcjonalnym obniżeniu urlopu za miesiąc uważa się łącznie 30 dni).

Ile to jest jeden dzień urlopu w godzinach?

Pracownik dostanie urlop na te dni, które są dla niego dniami pracy, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy w wymiarze godzinowym, który odpowiada dobowemu wymiarowi czasu pracy w danym dniu. Przy ustalaniu wymiaru najczęściej jeden dzień urlopu odpowiada 8 h pracy. Niektórym pracownikom przysługuje na podstawie odrębnych przepisów (innych niż kodeks pracy) niższa norma dobowa. Np. osobom niepełnosprawnym o znacznym stopniu niepełnosprawności przysługuje norma czasu pracy 7 godzin. Więc zamiast 8 godzin x 20 dni (najniższy wymiar urlopu) = 160 godzin, u tych niepełnosprawnych dokonamy innego obliczenia: czyli 7 godzin x 20 dni = 140 godzin.

Przesunięcie lub odwołanie z urlopu

Z różnych względów może dojść do przesunięcia urlopu. Może być to spowodowane różnymi losowymi wypadkami, zarówno ze strony pracownika jak i pracodawcy. Przypadek taki należy jednak odpowiednio umotywować. Jednak zmiana terminu urlopu nie może zdarzać się zbyt często, ponieważ mogłoby się to wiązać z powstaniem chaosu i koniecznością przesunięcia urlopów przez pozostałych pracowników.

Jeżeli sytuacja w firmie tego wymaga, pracodawca może odwołać pracownika z urlopu, lecz powinna to być ostateczność. Pracodawca ponosi wszystkie koszty związane z odwołaniem pracownika z urlopu.

Zakończenie pracy a urlop wypoczynkowy

W razie nie wykorzystania urlopu w całości lub w części z powodu rozwiązania lub wygaśnięcia stosunku pracy pracownikowi należy się ekwiwalent pieniężny. Wysokość wynagrodzenia za czas urlopu ustala się na podstawie wysokości wynagrodzenia zasadniczego i innych świadczeń ze stosunku pracy, z wyjątkiem:

• jednorazowych lub nieperiodycznych wypłat za spełnienie określonego zadania bądź za określone osiągnięcia,
• wynagrodzenia za czas gotowości do pracy oraz za czas niezawinionego przez pracownika przestoju,
• nagród jubileuszowych,
• wynagrodzenie za cza urlopu wypoczynkowego, a także za czas innej usprawiedliwionej nieobecności w pracy,
• ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy,
• wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy wskutek choroby lub odosobnienia w związku z chorobą zakaźną,
• odpraw emerytalnych lub rentownych albo innych odpraw pieniężnych.

Obliczając wysokość urlopu należy pamiętać czy zmienne elementy wynagrodzenia kształtowały się w miarę równomiernie. Jeżeli tak, to bierzemy pod uwagę wypłaty z 3 ostatnich miesięcy, w innym wypadku z ostatnich 12 miesięcy. Następnie sumujemy wszystkie pensje, później wszystkie dni robocze występujące w tych miesiącach. Potem dzielimy zsumowane pensje przez zsumowane dni robocze i otrzymujemy stawkę za 1 przepracowany dzień. Tę kwotę potem mnożymy przez ilość dni urlopu i otrzymujemy wynagrodzenie przysługujące pracownikowi za czas urlopu.

Urlop bezpłatny

Urlop bezpłatny jest zwolnieniem pracownika od świadczenia pracy, bez prawa do wynagrodzenia i innych świadczeń związanych z pracą. Udzielenie tego rodzaju urlopu nie powoduje rozwiązania stosunku pracy, lecz prowadzi do zawieszenia na ściśle określony czas realizacji zawartej umowy o pracę.

Najważniejsze skutki udzielania urlopu dla pracownika to:

• zwolnienie z obowiązku świadczenia pracy,
• zmniejszenie wymiaru urlopu wypoczynkowego o okres udzielonego urlopu bezpłatnego, chyba, że urlop został udzielony na okres krótszy niż miesiąc,
• nieotrzymanie wynagrodzenia za pracę i innych świadczeń,
• niewliczanie okresu urlopu do stażu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze (np. takie, jak okres wypowiedzenia, wymiar urlopu wypoczynkowego).

Pracownik może być zainteresowany skorzystaniem z urlopu bezpłatnego z różnych przyczyn. O tym, czy pójdzie na taki urlop, decyduje jednak pracodawca. Może, więc zarówno przychylić się do wniosku pracownika, jak i go odrzucić. Jeżeli pracodawca nie zgodzi się na udzielenie pracownikowi urlopu bezpłatnego, nie może przymusić go do zmiany decyzji nawet na drodze sądowej.

Przy ubieganiu się o udzielenie urlopu bezpłatnego konieczny jest pisemny wniosek. Przepisy nie określają bliżej, co wniosek powinien zawierać, ani nie wymagają, by pracownik w sposób szczególny go uzasadnił.

Pracownik, mając na uwadze, że to pracodawca zadecyduje o udzieleniu urlopu, musi wskazać te przyczyny w sposób przekonujący. Przykładowo może to dotyczyć: konieczności wyjazdu za granicę w celu nauki języka, przeprowadzenia jakiś badań naukowych, zdobycia dodatkowych kwalifikacji. We wniosku należy określić jeszcze przewidywana długość urlopu. W sytuacji dłuższego niż 3 miesiące, strony mogą zastrzec dopuszczalność odwołania pracownika z urlopu z ważnych przyczyn.

Urlop okolicznościowy

Urlop okolicznościowy umożliwia pracownikowi uczestniczenia w ważnych dla niego wydarzeniach osobistych lub rodzinnych albo załatwiania związanych z nimi spraw. Urlop okolicznościowy przysługuje na następujące zdarzenia:

• ślub pracownika lub urodzenie się jego dziecka - zwolnienie w wymiarze 2 dni,
• śmierć i pogrzeb małżonka pracownika lub jego dziecka, ojca, matki, ojczyma lub macochy - 2 dni,
• ślub dziecka pracownika - 1 dzień,
• śmierć i pogrzeb jego siostry, brata, teściowej, teścia, babki, dziadka, a także innej osoby pozostającej na utrzymaniu pracownika lub pod jego bezpośrednią opieką - 1 dzień.

Wykorzystując urlop okolicznościowy pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia.

Urlop macierzyński

Urlop macierzyński jest jednym z najważniejszych uprawnień przysługujących osobom zatrudnionym, w związku z urodzeniem dziecka. Celem urlopu macierzyńskiego jest ochrona zdrowia matki w ostatnim stadium ciąży, stworzenie jej warunków do odbycia prawidłowego porodu, odzyskania siły po porodzie oraz zapewnienia opieki nad dzieckiem w pierwszym okresie po urodzeniu.

Do urlopu macierzyńskiego uprawnieni są wyłącznie:

• pracownica, która urodziła dziecko albo przyjęła dziecko na wychowanie i wystąpiła z wnioskiem o jego przysposobienie,
• pracownik, będący ojcem dziecka i zajmujący się jego wychowaniem albo który przyjął dziecko na wychowanie i wystąpił z wnioskiem do sadu opiekuńczego o jego adopcję.

Wymiar urlopu macierzyńskiego wynosi:

• 20 tygodni, z czego matka musi wykorzystać 14, pozostałe 6 może wykorzystać ojciec
• dodatkowe 6 tygodni - rozszerzony urlop macierzyński,
• 31 tygodni przy bliźniakach (33 - trojaczki, 35 - czworaczki, 37 - pięcioraczki) oraz ewentualnie dodatkowe 8 tygodni.

Urlop rodzicielski

Urlop rodzicielski jest fakultatywny, płatny. Można go wykorzystać w częściach. Według starych zasad, urlop rodzicielski nie był uzależniony od liczby dzieci urodzonych przy jednym porodzie. Wymiar tego urlopu wynosił do 26 tygodni. Jednak z urlopu rodzicielskiego można było skorzystać tylko bezpośrednio po dodatkowym urlopie macierzyńskim, bez jakiejkolwiek przerwy z innego tytułu (urlop bezpłatny, wypoczynkowy, dzień wolny od pracy nawet niedziela lub dni świąteczne).

Od 2 styczni 2016 roku, obowiązują nowe zasady korzystania z urlopu rodzicielskiego.Jego wymiar wynosi:

• 32 tygodnie przy jednym dziecku przy jednym porodzie
• 34 tygodnie w przypadku urodzenia więcej niż jednego dziecka przy tym samym porodzie

Prawo do urlopu rodzicielskiego przystępuje również pracownikom, którzy nie są biologicznymi rodzicami, którzy przyjęli dziecko na wychowanie. Pracownik musi okazać wniosek z sądu o wszczęcie procedury adopcyjnej. Lub pracownik przyjął dziecko na wychowanie jako rodzina zastępcza. Reguła ta nie dotyczy rodziny zastępczej zawodowej. Pracownik może wykorzystać urlop rodzicielski w częściach i jest on mierzony w tygodniach. Jednak udzielany jest on jednorazowo albo nie więcej niż w czterech partiach, do wykorzystania nie później niż do końca roku kalendarzowego w którym dziecko kończy 6 lat. Części urlopu nie mogą być krótsze niż 8 tygodni. Nowe zasady z 2 stycznia 2016 roku umożliwiają rodzicom podjęcie urlopu rodzicielskiego w wymiarze 16 tygodni, który nie następuje bezpośrednio po poprzedniej części tego urlopu. Taka sytuacja powoduje skrócenie urlopu wychowawczego.

Uprawnienie do urlopu rodzicielskiego przysługują obojgu rodzicom, którzy mogą jednocześnie korzystać z tego urlopu, jednakże łączny wymiar nie może przekraczać 32 lub 34 tygodnie. Aby skorzystać z urlopu rodzicielskiego należy przed pracodawcą złożyć odpowiedni wniosek w formie pisemnej. W terminie nie krótszym niż 21 dni przed jego rozpoczęciem. Matka dziecka, pracownica może również złożyć wniosek o udzielenie urlopu rodzicielskiego bezpośrednio po urlopie macierzyńskim w terminie do 21 dni po porodzie lub od dnia przyjęcia dziecka na wychowanie. Wniosek ten jest wiążący dla pracodawcy.Pracodawca przy nie wywiązaniu się może ponieść karę grzywną w wysokości od 1000 zł do 30000 zł. Z urlopu rodzicielskiego można również zrezygnować, składając pisemny wniosek u pracodawcy w terminie do 21 dni przed powrotem do pracy.

Urlop wychowawczy

Urlop wychowawczy jest urlopem szczególnego rodzaju, udzielanym w celu sprawowania osobistej opieki nad małym dzieckiem. Opieka ta nie może być sprawowana dłużej niż do ukończenia przez dziecko 4 roku życia. Od tej reguły jest jednak wyjątek. Pracownik może skorzystać z urlopu wychowawczego do ukończenia przez dziecko 18 roku życia, jeżeli z powodu stanu zdrowia potwierdzonego orzeczeniem o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności dziecko wymaga jego osobistej opieki.

Urlop wychowawczy udzielany jest pracownikowi zatrudnionemu, co najmniej 6 miesięcy, w wymiarze do 3 lat. Do sześciomiesięcznego okresu zatrudnienia wlicza się poprzednie okresy zatrudnienia.

Urlop — artykuły polecane

Wniosek o urlop — Urlop wypoczynkowy — Staż pracy — Urlop rodzicielski — Urlop okolicznościowy — Urlop wychowawczy — Świadczenie urlopowe — Urlop macierzyński — Zasiłek wychowawczy

Bibliografia

• Durasiewicz A. (2013), Ogólnonarodowe rozwiązania w zakresie polityki rodzinnej na przykładzie wybranych krajów-rekomendacje dla Polski
• Gonet K. (2013), Prawo pracy i ubezpieczeń społecznych, C.H. Beck, Warszawa
• Jończyk J. (2013), Ochrona pracy, Praca i Zabezpieczenie Społeczne, nr 3
• Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 8 stycznia 1997 r. w sprawie szczegółowych zasad udzielania urlopu wypoczynkowego, ustalania i wypłacania wynagrodzenia za czas urlopu oraz ekwiwalentu pieniężnego za urlop. Dz.U. 1997 nr 2 poz. 14
• Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 31 grudnia 1975 r. w sprawie uprawnień pracowniczych osób wykonujących pracę nakładczą. Dz.U. 1976 nr 3 poz. 19
• Ustawa z dnia 18 stycznia 1951 r. o dniach wolnych od pracy. Dz.U. 1951 nr 4 poz. 28
• Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy Dz.U. 2004 nr 99 poz. 1001
• Ustawa z dnia 20 lipca 1990 r. o wliczaniu okresów pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym do pracowniczego stażu pracy. Dz.U. 1990 nr 54 poz. 310
• Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy. Dz.U. 1974 nr 24 poz. 141
• Wujczyk M. (2015), Wypowiedzenie warunków pracy lub płacy w umownym stosunku pracy, Wolters Kluwer, Warszawa

Autor: Anna Jamorska, Marzena Swornik

Treść tego artykułu została oparta na aktach prawnych. Zwróć uwagę, że niektóre akty prawne mogły ulec zmianie od czasu publikacji tego tekstu.