Sukcesja

Sukcesja - to inaczej następstwo prawne, rozumiane na gruncie prawa cywilnego jako wstąpienie w miejsce osoby zmarłej w jej prawa i obowiązki z chwilą jej śmierci (Ustawa Kodeks cywilny 1964, s. 192, stan prawny na 14.04.2020), lub na gruncie Kodeksu spółek handlowych zgodnie z którym spółka przejmująca lub nowo zawiązana wstępują we wszystkie prawa odpowiednio spółki przejmowanej lub spółek łączących się poprzez utworzenie nowej spółki (Ustawa Kodeks spółek handlowych 2000, s. 58, stan prawny na 14.04.2020).

TL;DR

Sukcesja, czyli następstwo prawne, dotyczy zarówno osób fizycznych, jak i firm. Brak zabezpieczenia sukcesji może prowadzić do trudnych sytuacji, takich jak ograniczenie funkcjonowania przedsiębiorstwa po śmierci właściciela lub nabycie praw przez osoby niezainteresowane rozwojem firmy. W takiej sytuacji warto skorzystać z pomocy radcy prawnego. Decyzja o przeprowadzeniu procesu sukcesji powinna być podjęta odpowiednio wcześnie i powinna uwzględniać zaangażowanie rodziny oraz możliwość odejścia na emeryturę. Doradcy finansowi i kancelarie prawne mogą pomóc w przygotowaniu różnych wariantów sukcesji. Przeprowadzenie sukcesji daje możliwość wypracowania dalszego kierunku rozwoju firmy, nadzoru nad spółką oraz decydowania o prowadzeniu biznesu. Może również być konieczne zmienienie formy prawnej prowadzonej działalności. W przypadku braku następców z rodziny lub braku ich zainteresowania biznesem, można powołać managerów do prowadzenia spraw spółki. Możliwe jest także sprzedanie przedsiębiorstwa. Sukcesja to najczęściej zmiana pokoleniowa w firmie rodzinnej i powinna być dobrze przygotowana.

Aspekty sukcesji

Sukcesję praw osoby fizycznej można pozostawić przepisom prawa spadkowego lub zarządzić i wówczas należy postanowić między innymi (R. Zajkowski 2018, s. 45-58):

• komu przekazać czyli kto ma być nabywcą,
• kiedy to uczynić, czy jeszcze za życia czy po śmierci
• jakie prawo ma być przedmiotem sukcesji - oprócz przykładowo prawa własności nieruchomości, mogą być również prawa i obowiązki związane z prowadzoną działalnością gospodarczą.

Pojęcie sukcesji w biznesie

Sukcesja to proces i problem, który ma wymiar zarówno ekonomiczno-finansowy, jak i prawny oraz psychologiczny. Temat sukcesji jest szczególnie emocjonalny w firmach rodzinnych, w tym w przypadku osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą w oparciu o wpis do ewidencji działalności (dalej CEiDG). Dlatego też mówimy o sukcesji jako procesie zmierzającym do przekazania zarządzania i praw własności do firmy, którą prowadziło się osobiście przez kilka a nawet kilkadziesiąt lat (R. Zajkowski 2018, s. 45).

Sytuacja braku zabezpieczenia sukcesji

W przypadku prowadzenia działalności w oparciu o wpis do ewidencji działalności - na mocy Ustawy z dnia 5 lipca 2018 r. o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej, nie jest już równoznaczny z jej zakończeniem, ale może skutkować (Ustawa o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej 2018, s. 6-8, stan prawny na 28.08.2019):

• w przypadku śmierci osoby prowadzącej taką działalność, nie wskazania i braku wpisu do CEiDG jeszcze za jego życia zarządcy sukcesyjnego, konieczność ustanowienia zarządcy w trybie art 12 Ustawy jw, z ograniczeniem, że do czasu wpisu do CEiDG możliwe jest przez osoby wskazane Ustawą wykonywanie czynności zwykłego zarządu co znacząco ogranicza funkcjonowanie i rozwój “przedsiębiorstwa w spadku";
• nabyciem praw i obowiązków przez sukcesorów, którzy nie są zainteresowani dalszym rozwojem przedsiębiorstwa;
• wykorzystaniem trudnej sytuacji przez konkurencję (np przejęcie kluczowych kontrahentów), lub potencjalnych zainteresowanych nabyciem (np obniżenie ceny, z uwagi na trudną emocjonalnie okoliczność, oraz brak rozeznania spadkobierców)

Korzystniejsza sytuacja, ale również trudna ma miejsce w przypadku, gdy biznes był prowadzony w formie spółki prawa handlowego i nie było sporządzonego testamentu. Wówczas w przypadku śmierci Udziałowca/Wspólnika udziały w spółce podlegają dziedziczeniu na zasadach określonych w Kodeksie Cywilnym (Ustawa Kodeks cywilny 1964, s. 192-196). Jeżeli osoba zmarła była jedynym członkiem zarządu dalsze funkcjonowanie spółki jest możliwe przez pełnomocnika powołanego przez Zgromadzenie Wspólników, którego obowiązkiem będzie powołanie nowego zarządu (Ustawa Kodeks spółek handlowych 2000, s. 58, stan prawny na 14.04.2020). W obu przypadkach warto skorzystać z pomocy radcy prawnego, tym bardziej, że dla części osób, które będą zaangażowane w proces będzie to okres trudny z uwagi na emocjonalne okoliczności sprawy.

Decyzja o realizacji procesu sukcesji

Tych sytuacji można uniknąć decydując się na odpowiedzialne przeprowadzenie procesu sukcesji w odpowiednim czasie. Mówimy o takich okolicznościach w przypadku zaangażowania w prowadzoną działalność żony i/lub dzieci jako następców prawnych i tym samym przygotowanie możliwości odejścia na zasłużoną emeryturę. Często w taki proces zaangażowani są doradcy finansowi i / lub duże wyspecjalizowane w temacie sukcesji kancelarie prawne, którzy są w stanie przygotować kilka wariantów możliwych do wdrożenia. Dzięki takiemu postępowaniu uzyskujemy:

• wypracowanie dalszego często uzgodnionego przez zbywcę kierunku rozwoju firmy,
• nadzoru nad spółką poprzez zasiadanie w radzie nadzorczej
• możliwość zdecydowania kto ze spadkobierców będzie miał prawo prowadzenia biznesu/ zarządzania spółką w określonych warunkach i czasie, a kto będzie tylko korzystał z biznesu w postaci wypłat zysku
• przekonanie o konieczności zmiany formy prawnej prowadzonej działalności, aby ograniczyć odpowiedzialność cywilną i ekonomiczną (np przekształcenie działalności prowadzonej w oparciu o wpis do CEiDG w spółkę kapitałową lub inna osobową np. komandytową)
• w przypadku braku następców z rodziny lub braku zainteresowania po ich stronie prowadzonym biznesem w sensie operacyjnym - możliwość powołania managerów do prowadzenia spraw spółki i uprawnionych, zaufanych, profesjonalnie przygotowanych osób do rady nadzorczej, aby zabezpieczyć oczekiwany poziom zwrotu z kapitału dla spadkobierców,
• przekonanie, że najlepszym rozwiązaniem będzie sprzedanie przedsiębiorstwa/ spółki i dzięki wynegocjowanej cenie sprzedaży zapewnienie sobie i spadkobiercom kapitału na przyszłość. W tym zakresie doradcy finansowi pośredniczą także w poszukiwaniu ewentualnego nabywcy. Decyzja o sprzedaży często jest bardzo trudną i odsuwaną w czasie decyzją z uwagi na emocje. Niechętnie rozważa się możliwość sprzedaży, a zdarza się, że jest to najlepsze rozwiązanie. Często rozważa się je w sytuacji gdy firma podupada i niezbędne jest jej dofinansowanie, a wystarczającego kapitału własnego nie ma.

Sukcesja to najczęściej zmiana pokoleniowa w firmie rodzinnej i mimo łączącej się z nią otoczki emocjonalnej warto aby była dobrze przygotowana i przeprowadzona, a nie pozostawiona przepisom obowiązującego prawa spadkowego (R. Zajkowski 2018, s. 45-58).

Sukcesja — artykuły polecane

Postępowanie naprawcze — Spółka cywilna — Spółka jawna — Przedstawicielstwo — Postępowanie likwidacyjne — Spółka osobowa — Właściciel — Najem okazjonalny — Reprywatyzacja

Bibliografia

• Ustawa z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych. Dz.U. 2000 nr 94 poz. 1037
• Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93
• Ustawa z dnia 5 lipca 2018 r. o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej Dz.U. 2018 poz. 1629
• Zajkowski R. (2018), Transfery władzy, własności i wartości w przedsiębiorstwach rodzinnych. Efekt drugiego pokolenia, C.H. Beck, Warszawa

Treść tego artykułu została oparta na aktach prawnych. Zwróć uwagę, że niektóre akty prawne mogły ulec zmianie od czasu publikacji tego tekstu.

Autor: Katarzyna Ochnik